معناي هوس | کتابخانه مجازی الفبا

هوس يعني چه؟

ميل نفس و خواهش دل به کامراني و شهوات را هوي و هوس نامند.
از نظر فلسفي نفس شاني از روح انسان است كه مديريت قواي نفساني مانند شهوت و غضب، تن و جنبه هاي طبيعي انسان را به عهده دارد. بايد دانست كه در مديريت نفساني طبيعيت انسان، غرايز نقش به سزايي دارند و نفس با استفاده از غرايز است كه كشور تن آدمي را اداره مي كند. اما در اغلب موارد به دليل افزون خواهي نيروهاي نفساني و تمايل به افراطي گري آدمي دچار شهوت و غضب مفرط و خواسته هاي افراطي در راستاي كاميابي و لذت طلبي و راحت خواهي مي شود، كه به آن هواي نفس اطلاق مي گردد.
از نظر قرآن كريم نفس داراي مراتبي است. پايين ترين مرتبه نفس به نفس اماره، يعني نفسي كه به بدي ها امر مي كند، گفته مي شود. در يك مرحله بالاتر و بعد از آن كه شخص با خودسازي به مرتبه نفس لوامه، يعني نفس ملامت گر مي رسد، اين نفس كه همان وجدان اخلاقي انسان است، او را به خوبي ها امر مي كند و از بدي ها با سرزنش كردن از درون باز مي دارد.
در نتيجه اين تعريف مي توان گفت: هوا به معناي خواسته است و پيروي از هواي نفس؛ يعني تبعيت از خواسته هاي افراطي نفس اماره.
هواي نفس از آن جهت مذموم است كه زمينه ساز انواعي از انحرافات عملي و اخلاقي و اجتماعي و حتي پديد آمدن بيماري هاي رواني و بدني براي انسان مي شود و آدمي را به وادي گمراهي و ظلم و گناه و خروج از ربقه انسانيت و ايمان سوق مي دهد.
از ديدگاه لغويين هوي در ميل هاي مذموم و ممدوح هر دو به کار مي رود اما در قرآن بيشتر در خواهش هاي مذموم به کار مي رود. (سيد علي اکبر قرشي، قاموس قرآن، نشر دار الکتب الاسلاميه، ج 7، ص 171) «وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا؛ و هوسهاى كسانى را كه آيات ما را تكذيب كردند پيروى مكن». (سوره انعام، آيه 150)
مي توان گفت: هواي نفس به هر عمل و رفتار، ظاهري و باطني گفته ميشود که در جهت مخالف خواسته و اراده خداوند متعال باشد. غفلت ازياد خدا، فراموش کردن نعمتها، نيکيها، حکومت واقتدار الهي و پيروي از شيطان و شيطان صفتان، افراد و تفريط در اعمال و رفتار، برخي از مصاديق پيروي از هواي نفس ميباشد. خداوند متعال در سوره کهف با اشاره به اين نکته ميفرمايد: وَ لا تُطِعْ مَنْ اَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتّبَعَ هَواهُ وَ کانَ اَمْرُهُ فُرُطاً; } اي رسول ما! از کساني که قلبشان را از ياد خود غافل ساختيم اطاعت مکن ؛ همانها که از هواي نفس پيروي ميکردند و کارهايشان از روي افراط و تفريط است.
در قرآن پيروي از هوي نفس مورد نکوهش و مذمت قرار گرفته است و کساني که از هوي و هوس پيروي نمي کنند مورد ستايش و تشويق پروردگار متعال قرار گرفته اند: «وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى‏* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوى‏؛ و اما كسى كه از ايستادن در برابر پروردگارش هراسيد و نفس خود را از هوس باز داشت. پس جايگاه او همان بهشت است». (سوره نازعات، آيه 41)؛ (بهاء الدين خرمشاهي، دانشنامه قرآن، انتشارات دوستان، ج 2، ص 2358)
در روايات اهل بيت (ع) نيز روايات متعددي پيرامون خطر هوي نفس و لزوم مخالفت با هوس ها وارد شده است از جمله در روايتي از حضرت علي (ع) نقل شده: «ان طاعه النفس و متابعه اهويتها اس کل محنه و رأس کل غوايه؛ فرمانبري از نفس و پيروي از هوس هاي آن، شالوده هر رنج و سرچشمه هر گمراهي است».
و در روايت ديگري آمده: «ملاک الدين مخالفه الهوي؛ اساس دين، مخالفت با هواي نفس است».(امام علي عليه السلام) و نيز فرموده: «اياکم و غلبه الشهوات علي قلوبکم فان بدايتها ملکه و نهايتها هلکه؛ زنهار از چيره آمدن شهوت ها بر دل هايتان، زيرا که آغاز آن ها بندگي است و انجامشان نابودي». و فرمود: «مبادا هوس بر شما چيره آيد، زيرا که آغاز آن فتنه و گمراهي است و فرجامش رنج». (محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ترجمه حميد رضا شيخي، نشر دار الحديث، ج 14، ص 6690، ح 21365/ 21408/21435)
شهوت و افراطي گري در خوردن، سخن گفتن، خوابيدن، نگاه كردن به نامحرم، شهوت جنسي، خشم و عصبانيت بي مورد و لذت طلبي مفرط از مواردي است كه بايد با آن مبارزه كرد. براي مطالعه بيشتر به كتاب هاي اخلاقي و روايي رجوع شود.
منابع اصلي اخلاق اسلامي:
-راه روشن, ترجمه مهجه البيضاء فيض کاشاني
- اخلاق اسلامي, ترجمه جامع السعادات ملا مهدي نراقي
- معراج السعاده، ملا احمد نراقي
- نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي آيت الله مهدوي كني
- اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح يزدي
منابع بيشتر:
- خودشناسي براي خودسازي، مصباح يزدي
- تهذيب نفس، ابراهيم اميني
- مقالات استاد محمد شجاعي
- خودسازى، شهيد باهنر
- خودسازى، محمد يزدى
- جهاد با نفس، ج 3، حسين مظاهرى

پرسمان دانشجویی