درمان غرور در عبادت | کتابخانه مجازی الفبا

چه کار کنيم که عباداتمان در ما غرور ايجاد نکند؟

غرور به معني فريفتگي به داشته ها و جذابيت هاي غير حقيقي و علائق دنيوي است كه باعث مي شود انسان از ياد خدا غافل شود و معنويت و سرمايه هاي حقيقي سعادت خود را فراموش نمايد
و در نتيجه آن به انواع بيماري اخلاقي و رواني مانند عجب, تكبر, خودخواهي و مانند آن مبتلا گردد اين واژه به طور وسيعى در كلمات عرب مخصوصا در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى به كار رفته و در گفتگوهاى روزمره فارسى زبانان نيز كم و بيش در همان معانى اصلى يا لوازم آن به كار مى‏رود.
«راغب‏» در كتاب «مفردات‏» واژه «غرور» (به فتح غين كه معنى وصفى دارد) را به معنى هر چيزى كه انسان را مى‏فريبد و در غفلت فرومى‏برد خواه مال و مقام باشد يا شهوت و شيطان تفسير مى‏كند. در «صحاح اللغة‏»«غرور» به معنى امورى كه انسان را غافل مى‏سازد و مى‏فريبد (خواه مال و ثروت باشد يا جاه و مقام يا علم و دانش و غير آن) تفسير شده است.
بعضى از ارباب لغت - به گفته «طريحى‏» در «مجمع البحرين‏» گفته‏اند: «غرور فريفتگي به چيزى است كه ظاهري جالب, و دوست داشتنى دارد, ولى باطنش ناخوشايند و مجهول و تاريك است‏».
در كتاب «التحقيق فى كلمات قرآن الكريم‏» بعد از نقل كلمات ارباب لغت چنين آمده است: «ريشه اصلى اين واژه به معنى حصول غفلت ‏به سبب تاثير چيز ديگرى در انسان است و از لوازم و آثار آن جهل و فريب و نيرنگ و نقصان و شكست و... مى‏باشد». در «المحجة البيضاء فى تهذيب الاحياء» كه از بهترين كتب اخلاق محسوب مى‏شود، چنين مى‏خوانيم: «غرور عبارت است از دلخوش بودن به چيزى كه موافق هواى نفس و تمايل طبع انسانى است و ناشى از اشتباه انسان يا فريب شيطان است و هر كس گمان كند آدم خوبى است (و نقطه ضعفى ندارد) خواه از نظر مادى يا معنوى باشد و اين اعتقاد از پندار باطلى سرچشمه بگيرد آدم مغرورى است و غالب مردم خود را آدم خوبى مى‏دانند در حالى كه در اشتباهند بنابراين اكثر مردم مغرورند، هر چند شكل غرور آنها و درجه آن متفاوت است‏». (محجه البيضاء, جلد6، صفحه‏293) در تفسير نمونه در معنى اين واژه چنين آمده است: «غرور» بر وزن(جسور) صيغه مبالغه به معنى موجود فوق العاده فريبنده است و شيطان را از اين رو «غرور» مى‏گويند كه انسان را با وسوسه‏هاى خود فريب مى‏دهد و غافل مى‏سازد و در حقيقت‏بيان مصداق واضح آن است وگرنه هر انسان يا كتاب فريبنده، هر مقام وسوسه‏گر و هر موجودى كه انسان را گمراه سازد در مفهوم وسيع «غرور» داخل است. منشأ غرور چند چيز است:
1ـ جهالت: يعنى اعتماد قلبى شخص به اينكه عمل روحيه و صلاح است در حالى كه در واقع چنين نيست.
2ـ وسوسه‏هاى شيطانى: پيروى از هواى نفس و شهوت.
3ـ پيروى از غضب و انتقام‏جويى.
4ـ دوستى دنيا و دنياطلبى. خداوند چند جاى قرآن شخص مغرور را مذمّت نموده و از فريب‏خوردگى برحذر مى‏دارد. عمده‏ترين عامل غرور كه در قرآن به آن اشاره شده، غرور نسبت به دنيا و ماديات است.امور زير كارهايي است كه براي جلوگيري از مغرور شدن مفيد مي باشد:
1ـ اينكه ما ريشه اين توفيق (عبادت الهي ) را از جانب پروردگار متعال بدانيم نه اينكه به خودمان نسبت دهيم. شاهد اين مطلب روايتي است از رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم، از خداوند سبحان نقل كرده اند كه حضرت حق مي فرمايند : « بعضي از بندگان مؤمن من هستند كه در عبادت من تلاش و كوشش زياد مي كنند، در نيمه شبها از رختخواب گرم خود بيرون آمده به من سجده مي كنند و با اين كارها خود را به زحمت مي اندازند. من گاهي يك شب يا دو شب آنها را دچار خواب مي كنم تا بيدار نشوند. اين عنايت من درباره آنهاست كه مي خواهم آنها در عبادت من هميشه باقي بمانند . وقتي كه اين قبيل اشخاص صبح از خواب بيدار مي شوند، ناراحت هستند كه چرا ديشب به خواب مانده و اطاعت خدا را نكرده اند. اگر من فاصله ميان عبادت آنها نيفكنم، عجب و غرور به آنها مسلّط مي شود. عجب آنها را به سوي فتنه مي كشاند از خود راضي مي شوند و خيال مي كنند كه در نزد من تقرّب زيادي دارند .1 »
2 ـ توجه به اين مطلب داشته باشيم كه اگر امروز توفيق اين عبادت به ما داده شده است، نعمتي است كه در برابر آن پرسش و مسئوليتي داريم. و بايد وظيفه خود را به گونه اي كامل و درست بجا بياوريم تا شكر حقيقي ( لساني و عملي ) را انجام داده باشيم و نتوانيم اين نعمت را حفظ كنيم نه اينكه با غرور آن را از كف بدهيم .
3 ـ عبادت ما نه از نظر كيفيّت و نه كمّيت ، قابل مقايسه با عبادت اولياء خداوند مانند امير المؤمنين علي عليه السّلام ـ كه معيار و ملاك در سنجش اعمال هستندـ نمي باشد. و همين مقايسه، جز خجالت و اقرار به نقص اعمالمان، جاي عكس العمل را براي ما باقي نمي گذارد. توجه كنيم كه عبادات ما كجا و عبادت آن آقايي كه يك ضربت شمشيرش در جنگ و خندق، براي خداي متعال، برتر از عبادت جنّ و انس قلمداد شده است . 2
4 ـ پر واضح است كه يكي از ريشه هاي اصلي گناهان ما جهل مي باشد. در غرور نيز اين عامل، بسيار مؤثر است. آدم مغرور يعني كسي كه گول خورده و دچار فريب شده است و در خيال خود مي پندارد كه اعمالش نيكوست در حاليكه اين جز توهم، چيز ديگري نيست و اين شخص فريب دنيا ، شيطان يا نفس و هواهاي آن را خورده است. امام صادق عليه السّلام فرمودند : ترس از خدا علمي كامل است و غرور به خدا جهلي كافي است . 3
5ـ دقّت داشته باشيد كه يكي از عوامل نابودي حسنات و عبادات ما، غرور مي باشد. زيرا در غرور، اخلاص امري فراموش شده است. اگر اين عمل ريشه در اخلاص مي داشت به چنين سرنوشت و اثري منجر نمي گشت كه توليد آن غرور و توهم براي صاحب آن باشد. رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند : « خود پسندي و غرور ، عبادت هفتاد ساله را نابود مي كند . » 4
--------------------------
1 ـ جواهر السفينه ص 309.
2 ـ الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف ، ج 2 / ص .
فرحة الغري ، ترجمه علامه مجلسي ص 160 .
3 ـ تحف العقول ص 585 .
4 ـ نهج الفصاحة ، ص 286 .

پرسمان دانشجویی