نشانه رضايت الهي | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه بفهميم كاري را كه مي كنيم درست و مورد رضاي خداست؟

منظور از درست بودن عمل، اثر بخش بودن عمل است و مراد از اثر بخشي اين است كه انسان را به خداوند نزديك كند،
زيرا هدف كلي دين و انسان در زندگي قرب به خداوند است. بنابراين هر عملي كه بتواند انسان را به خداوند نزديك كند، عملي است كه به طور قطع مورد رضا و پذيرش خداوند واقع شده است.
معيار كلي اين است كه اعمال فرد مؤمن بر طبق معيارهاي برگرفته از قرآن و سنت معصومين(ع) باشد و اعتبار هر عملي که از انسان سر مي زند در هماهنگي با اين معيار است. اگر فردي معيارهاي لازم براي اعمال را بشناسد و در هماهنگي اعمال خود با آن معيارها بکوشد، بايد اميدوار باشد عملش درست و مورد رضاي خداوند است.
به صورت اجمالي مي توان گفت: شرايط درستي اعمال و اثر بخش بودن آن عبارت است از:
الف) نيت خالص، ب ) تقوا يعني انجام واجبات و پرهيز از گناهان، ج) همراهي عمل با ايمان يقيني، د ) رعايت شرايط صحت شرعي عمل، ه ) محبت و پيروي از سنت و سيره اهل بيت(ع).
نحوه تحصيل رضايت اللهي:
از نگاه آموزه هاي اخلاقي اسلام مورد رضايت اللهي واقع شدن اعمال انسان برآيند رعايت دو چيز است:
1. حسن فعلي: به معناي صحيح انجام شدن عمل است به گونه اي كه خود عمل مطابق شريعت باشد و صلاحيت نزديك ساختن انسان به خداوند را داشته باشد، زيرا عمل باطل شرعي به هر مقدار كه با انگيزه تقرب انجام شود، توان نزديك ساختن و بالا بردن انسان را ندارد.
2. حسن فاعلي: به معناي اينکه عمل به اقتضاي ايمان و با انگيزه الهي و قصد قربت انجام شود. قرآن مى‏فرمايد: مَن عَملَ صالحا من ذَكرٍ أَوْ أُنثى و هو مؤمن فلنحيينّه حياةً طيّبة: هر كسى كار شايسته كند چه مرد و چه زن، در صورتى كه مؤمن باشد، قطعا او را با زندگى پاكيزه‏اى حيات مى‏بخشيم، (سوره نحل، آيه 97) . يعنى در رسيدن به حيات طيّب فقط دو چيز نقش دارند: يكى، (حُسن فعلى) يعني خود عمل صالح باشد (انجام صحيح اعمال) و ديگرى «حُسن فاعلى» يعني مؤمن بودن و نيت داشتن و براي خدا انجام دادن كار. البته با استفاده از روايات, نيت و انگيزه عمل مهمترين ركن قبولي و درستي اعمال است که در نهايت به رضايت اللهي ختم مي شود.
رضايت خداوند تعالي مراتبي دارد كه رتبه هاي آن وابسته به عبوديت و درجات بندگي بندگان نسبت به خداي سبحان مي باشد, هر درجه اي از عبوديت رضايت متناسب با آن درجه را به همراه دارد. بهترين معيار و ملاک , يك چيز به نظر مي رسد: انجام وظايف شرعي : هر آن كس در اين وادي كماً و كيفاً بيشتر موفق شد بيشتر تحصيل رضاي الهي نموده است. زيرا با هر چه دقيق تر انجام دادن وظايف شرعي , بيشتر دستورات خداي سبحان را لباس عمل پوشانده ايم و هر چه بيشتر دستورات خداوند عملي گردد، بيشتر رضايت خداي سبحان تحصيل شده است .
مراد از وظايف شرعي اساسي ترين و مهم ترين آن است يعني انجام واجبات و ترك محرمات. در همين باب است اين حديث شريف : عن ابي حمزه الثمالي قال : قال علي بن الحسين (ع ): (من عمل بما افترض الله عليهم , فهو ـ من ـ خير الناس ؛ امام سجاد(ع ) مي فرمايند هر كس به آنچه كه خدا بر او واجب كرده عمل نمايد, او از بهترين مردم مي باشد. بحارالانوار, ج 71, ص 195( . و واضح است كسي كه با انجام واجبات و ترك محرمات بهترين مردم شده باشد از منظر خداي سبحان و ائمه هدي (ع) پسنديده ترين مردم است. اگر در اين وادي كسي موفق شد حتي اين وسوسه قلبي، كه شايد خدا و ائمه هدي(ع) از من راضي نباشند را از خود دور کند, صفاي دل خويش را حفظ کرده چرا که آدم بي صفا مورد رضايت حق تعالي نيست . بنابراين با انجام هر چه دقيق تر واجبات و ترك محرمات بايد رضايت بيشتري را تحصيل كرد و آن وسوسه قلبي را از دل زدود. عملي که مورد قبول و رضايت خداوند است داراي نشانه هايي است مثل:
1. هرگاه انسان موفق به عمل نيکي شود، انجام اين عمل خود زمينه ساز انجام اعمال خير و نيک ديگري مي گردد که در اصطلاح به آن توفيق مي گويند، يعني هر عمل خيري توفيق اعمال خير ديگري را نصيب انسان مي کند. پس اگر عمل خيري انجام مي دهيد نشان توفيق شما در انجام خيرات است.
2. حالت خوش معنوي و احساس صفا و معنويت و رغبت و ميل به عبادت و دعا و کشش دروني و باطني به سوي کارهاي خير و صالح از نشانه هاي ديگر قبولي اعمال و کسب رضا و خشنودي الهي است.
3. همچنين در مورد مخفي بودن موجبات خشنودي خداوند در روايتي از امام علي(ع) نقل شده است كه خداي تبارك و تعالي چهار چيز را در دل چهار چيز نهفته است خشنودي خود را در طاعتش نهفته است، پس هيچ طاعتي را كوچك نشماريد زيرا بسا كه آن طاعت با خشنودي خدا همراه باشد و تو بي خبر باشي- براي كسب رضايت الهي هر كار خير و پسنديده را انجام دهيد و لو كوچك باشد زيرا احتمال دارد رضايت الهي با او كسب شود.
4. سه چيز است كه بنده را به خشنودي خدا مي رساند: استغفار زياد،‌ فروتني و صدقه دادن زياد.
امام علي(ع) مي فرمايد:هر كه بدن خود را ناخشنود سازد پروردگارش را خشنود كند و هر كه بدن خود را ناخشنود نكند پروردگارش را نافرماني كرده باشد لذا با راحتي بدن و تأمين خواسته هاي جسماني و پيروي از خواهشها، رضايت خداوند تأمين نمي شود. بنابراين استغفار زياد، صدقه دادن زياد و انجام هر اعمال خير و مخالفت با هوا و هوسها سبب رضايت خداوند مي شود. در نتيجه راضي و تسليم بودن در برابر قضاي الهي ولو بر خلاف ميل انسان باشد خشنودي خدا را در پي دارد.
5. روايت شده است كه موسي(ع) گفت: پروردگارا مرا از نشانه ناخشنودي خود از بنده ات خبر ده خداي تعالي به او وحي فرمود: هر گاه ديدي كه من بنده ام را براي طاعت خود آماده و از معصيتم روي گردان مي كنم اين نشانه خشنودي من است.
6. در روايتي از پيامبر اسلام(ص) آمده است: نشانه خشنودي خداوند از خلقش ارزاني نرخها و دادگري فرمانروايشان است و نشانه خشم خدا بر خلقش، ستمگري فرمانروايشان و گراني نرخهاست.
7. و نيز آمده است كه نشانه خشنودي خداي سبحان از بنده، خرسندي اوست به آنچه خداي سبحان به سود و زيان او مقدم فرموده است. امام علي(ع) مي فرمايد: اگر بنده راضي به مقدرات الهي بود نشانه رضايت خداوند است.
8. در كلامي از امام علي(ع) آمده است: خشنودي خداي سبحان قرين طاعت اوست. و در يك كلام اگر انسان دربست تسليم خدا باشد و مطيع محض او، در اين صورت خدا از او راضي است. ثمره رضايت اللهي:
نكته ديگر آن است که مقام «رضوان» از بزرگترين مواهب و مقاماتي است كه خداوند به مؤمنان و مجاهدان مي بخشد و اين رضوان فرا تر از باغ هاي بهشت و نعمت هاي جاويدان و غير از رحمت گسترده پروردگار است و رضوان من الله اكبر.
هيچ كس نمي تواند آن لذت معنوي و احساس روحاني اي را كه يك انسان به خاطر توجه خداوند و رضايت و خشنودي او به دست آورده است را توصيف كند. رضايت خدا از همه برتر و بزرگتر است. قرآن كريم اسماعيل(ع) را با صفت (مرضي) توصيف نموده است. (وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا مريم/55) و همواره مورد رضايت پروردگارش بود.
اين در واقع اشاره به اين حقيقت است كه او در كل برنامه هايش رضايت خدا را جلب كرده است اصولاً نعمتي از اين بالاتر نيست كه معبود و مولا و خالق انسان از او راضي و خشنود باشد به همين دليل در بعضي از آيات بعد از آنكه نعمت بهشت جاويدان را براي بندگان خاص خدا بيان مي كند در پايان مي گويد: رَضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ (مائده/119) خداوند از آنها خشنود و آنها نيز از او خشنود خواهند بود و اين فوز عظيم و رستگاري بزرگي است.
و اين آيه نشان مي دهد تا چه اندازه اين رضايت دو جانبه واجد اهميت است(رضايت پروردگار از بندگان و رضايت بندگان از پروردگار) زيرا ممكن است انسان غرق عالي ترين نعمتها باشد ولي هنگامي كه احساس كند مولي و معبود و محبوب او از او ناراضي است تمام آن نعمتها و مواهب در كام جانش تلخ مي گردد و نيز ممكن است انسان واجد همه چيز باشد ولي به آنچه دارد راضي و قانع نباشد بديهي است آن همه نعمت با اين روحيه او را خوشبخت نخواهد كرد و ناراحتي مرموزي دائما او را آزار و شكنجه مي دهد و آرامش روح و روان را كه از بزرگترين مواهب الهي است از او مي گيرد- علاوه بر اين هنگامي كه خدا از كسي خشنود باشد هر چه بخواهد به او مي دهد و هنگامي كه هر چه خواست، به او داد او نيز خشنود مي شود. رابطه نيت خير و رضايت اللهي :
در بسياري از روايات آمده است: كه نيت از خود عمل بهتر است زيرا به عمل ارزش مي دهد و در حقيقت بار ارزشي و اثر گذاري عمل را نيت به عهده دارد. حتما بسيار شنيده ايد كه (نيت المومن خير من عمله). نيت مومن از عملش بهتر است زيرا همين كه نيت كرد به خدا نزديك شود در نفسش نوري از قرب الهي پيدا مي شود و نزديكي صورت مي گيرد و حتي گاهي موفق به عمل هم نمي شود ولي همان نيت اثر خود را مي گذارد اگر چه اگر موفق به عمل هم بشود نور بيشتري حاصل خواهد شد.
البته ناگفته نماند كسي كه براي رسيدن به بهشت و نجات از آتش جهنم اعمال صالح را انجام مي دهد در حقيقت به خدا و معاد ايمان دارد و در حقيقت براي نزديكي به خدا اين كارها را انجام مي دهد و مرتبه اي از نيت قرب هم همين است, ولي كسي كه تنها براي خوشنودي خدا و جلب محبت الهي و از روي عشق، خداوند را عبادت مي كند در مرتبه اي فراتر قرار دارد و ارزش نيت او افزون تر خواهد بود.
نيّت جان عمل است. اينكه مي‏گويند در هنگام عبادت نيّت كنيد، به اين معنا نيست كه مثلاً هنگام خواندن نماز انسان در ذهن خود ترسيم كند كه چهار ركعت نماز ظهر بجا مي‏آورم )قربه إلي الله). بلكه نيت؛ يعني قصد؛ يعني مقصد داشتن، هدف داشتن و در اصطلاح دين نيت به اين معني است كه انسان در عبادتش قصد كند كه به رنگ خدا در آيد ، با پرستش هستي به شكل آن در آيد و مظهر وجود و اسماء و صفات آن شود و به خداي متعال نزديك گردد. ما در درجه اول با نيت به خدا نزديك مي شويم و در درجه بعد با عمل.
نيّت، انبعاث و پرش روح است. انبعاث روحي است كه به سمت خدا پرواز مي‎كند؛ همان نيتي كه از عمل برتر است. از اين رو گفته‏اند خداي سبحان را با نيّت هاي صادق مسئلت كنيد. صحت عبادت مشروط به نيّت است كه بدون آن عمل باطل خواهد بود و چون نيّت داراي درجاتي است، خود صحت هم مراتب دارد.
از آن جا كه مواقف مهم روز قيامت عبارت است از آتش، بهشت و رضوان و از طرفي نفس انسان داراي سه حالت شهوت، غضب و عقل كمال طلب است، لذا عبادت هم سه قسم و عبادت‏كنندگان نيز به سه گروه تقسيم مي‏شوند: گروهي خداي سبحان را به جهت ترس از جهنم و آتش عبادت مي‏كنند كه اين عبادت بردگان است. گروه ديگر، خدا را براي رسيدن به بهشت و نعمتهاي آن عبادت مي‏كنند؛ اين عبادت بازرگانان و تجّار است. و گروه سوم خدا را فقط براي محبت و دوستي نسبت به آن ذات متعالي عبادت مي‏كنند؛ اين بالاترين مرتبه عبادت است كه از آن به عبادت احرار تعبير شده است. (نهج البلاغه، حكمت 237 )
همه اين عبادتها صحيح است؛ ولي مراتب ثواب و پاداش آن يكسان نيست. پس نيت كه همان قصد قربت است، جان و روح عمل بوده و از خود عمل بالاتر و مهمتر است؛ چون حيات و زندگي عمل به نيت بستگي دارد. و پاداش اعمال، براساس نوع نيت و قصد انسان، مراتبي گوناگون دارد. (آية الله جوادي آملي، حكمت عبادات)
البته بايد توجه داشت اولياي خاص خداوند و بندگان مقرّب و برجسته او در عين حال که تمام سعي و کوشش خود را در انجام اعمال خير و نيک و عمل به وظايف شرعي و الهي خود دارند ولي همواره از خداوند ترسان و بيمناکند و مي ترسند عمل آنها مورد قبول خداوند قرار نگيرد. اين حال ويژه آنها است و از معرفت عميق وجامع آنها سرچشمه مي گيرد و به معناي کوتاهي در انجام وظيفه و يا بدگماني به خداوند و سوء ظن به او و يا ترديد در عدالت او نمي باشد، بلکه وقتي انسان عظمت خداوند متعال را بشناسد و نسبت به قدرت و علم و وجود بي کران و غيرمتناهي او شناخت پيدا کرد و از طرفي به کوچکي وحقارت و ضعف و ناداني خود پي برد، اعمال خود را ناقص و ناچيز مي داند و به همين جهت اولياي خداوند و پيشوايان معصوم(ع) به ما آموخته اند که هرگز دلگرم و دلخوش به اعمال خود نباشيد و بر آنها تکيه نکنيد، بلکه به فضل و لطف و رحمت الهي اميدوار باشيد.
اگر خداوند بخواهد با عدالت خود اعمال ما را بررسي کند و مورد سنجش قرار دهد، اميدي براي قبولي عمل براي کسي باقي نمي ماند، زيرا اغلب درجه خلوص نيت ها و اعمال ما کم است, ولي با توجه به فضل و لطف خداوند و تکيه بر آن جاي اميدواري براي قبولي اعمال همواره وجود دارد.

پرسمان دانشجویی