وصول عرفاني اهل سنت | کتابخانه مجازی الفبا

آيا در ميان اهل سنت كساني داشتيم كه به كشف شهود برسند مانند آيت الله بهجت يا شيخ حسنعلي اصفهاني چرا بيشتر علماي شيعه به كشف شهود دست پيدا ميكنند؟

رسيدن به مرحله كشف و شهود براى عموم انسان‏ها امكان دارد و اصولاً انسان براى همين هدف عالى آفريده شده است.
خداوند در سوره ذاريات آيه 56 مى‏فرمايد: «و ما خلقت الجن و الانس و الا ليعبدون»، «جن و انس را براى عبادت آفريدم» و بالاترين مرحله عبادت و عبوديت همان رسيدن به مقام قريب الاهى و كنار زدن حجاب‏هاى موجود بين خداوند و بنده و شهود ذات پاك و اسماء و صفات و كمالاتت الاهى است و هر چه اين عبوديت و بندگى خالصانه‏تر و پسنديده‏تر باشد، قريب و تكامل بيشترى به دنبال دارد.
در برخى روايات، «ليعبدون» به «ليعرفون» تفسير شده است يعنى هدف و منظور از آفرينش معرفت پيدا كردن و شناخت نسبت به خداوند است چون تا شناخت واقعى و راستين براى فردى حاصل نگردد و خداوند را چنان كه شايسته و در خور اوست نشناسد و از طريق آيات نورانى قرآن و بيانات معصومين - عليهم السلام - كه مفسران و شارحان كلام الاهى مى‏باشند، با توحيد و ذات و صفات و اسماء پروردگار آشنا نگردد و نمى‏توان رسم عبوديت را درست به جا آورد به قرب الاهى برسد.
امير مؤمنان على(ع) در اولين خطبه نهج‏البلاغه در اين باره مى‏فرمايد: «فبعث فيهم رسله و واتر اليهم انبياءه ليستأدوهم ميثاق فطرته ويذكرهم منسى نعمة»، «پس خداوند پيامبرانش را در ميان مردم فرستاد و پى در پى فرستادگانش را به سوى آنها گسيل داشت تا از آنها بخواهند پيمان فطرتشان را ادا نمايند و نعمت‏هاى فراموش شده را به ياد آنان بياورند.» پس هر انسانى كه فطرتش سالم باشد و با حق و حقيقت عناد و دوشمنى نداشته باشد و بر طبق فطرت خدادادش عمل كند و به نداى فطرتش كه به خوبى و زيبايى و بندگى خالق و انجام كارهاى شايسته دعوت مى‏كند و عناد و لجاجت با حق نداشته باشند متناسب با ظرفيت و سرمايه و زمينه‏هاى خود مى‏تواند نردبان قرب و تكامل و بندگى را بپيمايد و به اندازه خود از شهود ذات و اسماء صفات پروردگار بهره‏مند گردد.
در هيچ دينى به اندازه اسلام توحيد و اسماء و صفات و ذات پروردگار روشن و شفاف و عميق و همه جانبه معرفى نگرديده و هيچ كس همانند اهل بيت پيامبر (ص) خداوند را چنان چه بايد نشناخته و آن چنان كه شايسته و سزاوار است با سخنان و كمالات و بيانات خود معرفى نكرده‏اند، افرادى كه با پيروى از تعاليم و ولايت اهل بيت - عليهم الاسلام - و در پرتو معرفى آنان با خداوند آشنا مى‏گردند و خداوند را از زبان و بيان آنان مى‏شناسد، راه وصول و شهود سهل‏تر و آسانتر و بى ضررتر و شفافتر و روشن‏تر است و درجه قرب شهود آنان بالاتر و قوى‏تر و شديدتر است چون رسيده به پروردگار به وسيله راهنمايى كسانى كه آينه جمال و جلال و كمالات الاهى هستند و خود در بحر توحيد غرق و شناگر ماهر درياى توحيد مى‏باشند و از اين درياى عميق گوهرهاى ناب و ارزنده‏اى به دست آورده‏اند و به ما معرفى كرده‏اند، راهى منطقى و عاقلانه و خردمندانه است.
البته در ميان اهل سنت نيز كساني به چشم مي خورند كه داراي كشف و شهود مي باشند اما در اين زمينه بايد نكات ذيل را در نظر داشت:
1- هر کار خارق العاده اي دليل بر حقانيت و عرفان حقيقي نيست به اين بيان كه هر عارفي اهل رياضت است؛ امّا هر اهل رياضتي عارف نيست. چه بسا عارفي هيچ كشف و شهودي نداشته باشد، و چه بسا كافري که با رياضت هاي نامشروع به قدرت رسيده باشد.
عارف تا رياضات شرعيّه نداشته باشد به مقامات عالي معنوي نمي رسد. امّا عارف تن به رياضتهاي باطل و خلاف شرع نمي دهد. از آن سو، چه بسيار مرتاضان هندو مسلك كافر و راهبان مسيحي تثليثي و علي اللّهي مشرك كه در اثر تحمّل رياضتهاي نامشروع توانسته اند به درجاتي از توانايي انجام کارهاي خارق العاده برسند. پس دقّت شود كه هر صاحب قدرت خارق عادتي عارف نيست.
به عارف ربّاني آقا سيد علي قاضي ـ قدّس سرّه ـ گفتند: مرتاضي است كه در شبانه روز فقط يك بادام مي خورد. فرمودند: او از سختي به آساني پناه برده است؛ اگر مرد است، يك روز گناه نكند.
اين است تعريف عارف. عارف كسي است كه گناه نمي كند. خداي تعالي فرموده است: « إِنَّ الْمُبَذِّرينَ كانُوا إِخْوانَ الشَّياطينِ وَ كانَ الشَّيْطانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً ـــ همانا اسرافكاران برادران شياطينند، و شيطان در برابر خداى خويش كفر پيشه است.» (الإسراء:27). دقّت فرماييد! اگر كسي يك ليوان آب را اسراف كند، به همان اندازه برادر شيطان است.
2- برخى از عارفان بزرگ شيعى مانند مرحوم آيت الله سيد على قاضى بر اين نظر قائلند كه: «محال است كسى به مرحله كمال برسد و حقيقت ولايت ائمه‏ عليهم السلام براى او شهود نگردد» از اين رو و بنا بر اين نظر مي كوشند تا در اثبات تشيع برخى از عارفاني كه مشهور به تبعيت از مكتب تسنن هستند، مانند محي الدين ابن عربي اندلسي معروف به شيخ اكبر، بگويند:
يا الف) اينان در باطن شيعه بودند و از ترس حكومت هاي طاغوت و برخي مصالح ديگر «تقيّه» مى‏كردند؛ لذا بايد به اصول و مباني اساسي اعتقادي ايشان توجه داشت كه چگونه اند؛ به عنوان مثال افكار مولوى در خصوص خداوند متعال، اوصاف او، مسأله جبر و اختيار، با گرايش اشعرى مسلكي او كاملاً متفاوت است و يا ديدگاه‏هاى ابن عربى در خصوص توحيد ذات، اثبات صفات، نفى جبر و تفويض و اثبات تابعيت علم نسبت به معلوم و ... با مبانى فكرى اهل سنت سازگار نيست؛ بلكه بر مبانى دقيق تفكر اماميه پايه گذارى شده است. (آواى توحيد، شرح آيت الله جوادي آملي بر نامه امام خميني (ره) به گورباچف، ص 83 - 87)؛ و لذا با همين نگاه، شواهدي چند در اثبات تشيع اين افراد اقامه مي كنند (رك: روح مجرّد، آيت الله سيد محمد حسين حسيني طهراني، ص313 تا 333)
ب) يا آن عارفان اهل تسنن، بر خلاف تصور عوام، هنوز به كمال نرسيده‏ بودند، چراكه بي ترديد «سير و سلوك صحيح و بي غِشّ و خالص از شوائب نفس، بالاخره سالك را به عترت طيبه مي رساند» (روح مجرّد، آيت الله سيد محمد حسين حسيني طهراني، ص 346).
ت) برخي از اين قائلين اذعان مي كنند كه: بنا به اسناد محكم تاريخي، بدون شك مشخص است كه محي الدين عربي و عمر ابن فارض و ملا محمد رومي (مولوي) و عطار و امثال اين بزرگان، در ابتداي امر سني مذهب بوده اند، زيرا در حكومت هاي سني مذهب و شهر و خاندان و محيط و مدرسه و مسجد مذاهب سنّي، بزرگ شده اند و اصلاً به كتب و منابع شيعه دسترسي نداشته اند ولي چون روز به روز در راه سير و تعالي قدم زده اند و با ديده انصاف و قلب پاك به جهان شريعت نگريسته اند و عاقبه الامر با شهود، حقايق را دريافته و پرده تعصب و جاهليت را كنار زده اند. (براي اطلاع بيشتر رك: روح مجرد، آيت الله سيد محمد حسين حسيني طهراني)
3- تجلي كامل و تمام عيار ولايت كه شرط وصول است در مذهب شيعه است و حقانيت شيعه و ضرورت توسل به اين معنا است كه كسي بدون اعتقاد نظري و التزام عملي به ولايت به جايي نمي رسد ولي ممكن است كسي به ظاهر از چنين ولايتي برخورد نباشد و يا حتي از اسم و نام آن بي خبر باشد اما در مسير سير الهي و سلوك رباني از حقيقت ولايت بر خوردار مي گردد و به آن متصف مي گردد و با برخورداري از ان به حقيقت واصل مي گردد .
4- برخي قائلند: بزرگاني چون ابن عربي و مولوي و ... اگر چه از اهل سنت بودند، اما از اولياء و عرفاي الهي نيز به شمار مي روند؛ چون شرط وصول به حقيقت، ولايت عرفاني است نه امامت سياسي و يا تشيع، زيرا شيعه بودن به معناي پذيرش ولايت خاصه است در حالي كه اگر كسي ولايت را به صورت عام آن نيز قبول داشته باشد، يعني علي (ع) و اولاد طاهرين او را صاحب ولايت كليه الهيه بداند و از آنها در امور عرفاني تبعيت كند، اگر چه به مقام ايشان در امامت و رهبري سياسي و اجتماعي جامعه اعتراف نداشته باشد، باز وصول او ممكن است! عرفاي بزرگي مانند ابن عربي نيز با وجود سني بودن، به مقامات معنوي امامان معصوم (ع) اعتقاد داشته و قطب عالم امكان را ولي الله و حجت خدا بر روي زمين مي دانستند و معتقد بودند كه خلافت ظاهري از طريق رأي و بيعت ظاهري مردم حاصل مي شود كه در برخي شرايط، ديگران آن را به دست آوردند.

پرسمان دانشجویی