تعريف ايمان | کتابخانه مجازی الفبا

درباره حقيقت و معناي ايمان سوال داشتم؟

ايمان، تنها يك كلمه نيست که بتوان آن را در چند سطر توضيح داد، بلكه يك باور قلبي است. باوري كه به زندگي انسان جهت مي‌دهد و در چگونه زيستن او نقشي مهمّ دارد، و محور ارزش گذاري براي انديشه‌ها و عملكردهاي مردم است.
اگر عملي از ايمان به خدا سرچشمه نگيرد، در سعادت حقيقي انسان تأثير نخواهد داشت، گرچه كرداري نيكو باشد و منافع بسياري در دنيا براي خودش يا ديگران مترتب شود: و الذين كفروا اعمالهم كسراب بقيعه يحسبه الظمئان ماء حتي اذا جاءه لم يجده شيئا و وجد الله عنده فوفاه حسابه؛ كساني كه كفر ورزيدند، اعمالشان مانند سرابي در بياباني است كه تشنه، آن را آب مي‌پندارد تا نزد آن آمد وآن را چيزي نيافت و خدا را نزد آن يافت، پس حسابش را پرداخت.
مثل الذين كفروا بربهم اعمالهم كرماد اشتدت به الريح في يوم عاصف لا يقدرون مما كسبوا علي شيء؛ حكايت اعمال كساني كه به پروردگارشان كفر ورزيدند، حكايت خاكستري است كه در روزي طوفاني، باد آن را پراكنده سازد. از آنچه فراهم كرده‌اند، قدرت برهيچ يك ندارند.
و قَدمنا الي ما عملوا من عمل فجعلناه هباءا منثورا؛ و آمديم به سوي هر عملي كه انجام داده اند و آن را غباري پراكنده ساختيم.
پس اولين قدمي كه انسان در سير تكاملي به سوي كمال نهايي، يعني قرب خداي متعال بر مي‌دارد، ايمان است. اين قدم، ريشه قدمهاي بعدي و روح همه مراحل استكمال است.
ايمان مهمترين عاملي است كه جهت سعادت يا شقاوت زندگي انسان را تعيين مي كند و سرنوشت سازتر از اين موضوع در زندگي انسان نيست. ايمان حقيقت پيچيده اي است كه براي شناخت آن بايد به تمامي ابعاد لفظي، مفهومي و مصداقي آن توجه كرد.
در خصوص ويژگى «ايمان» كه يك صفت قلبى است به عرض مى‏رسانيم كه راه شناخت و پى بردن به اين ويژگى درونى، دقت در اعمال و رفتار ناشى از آن است. مثلاً شجاعت يك صفت نفسانى و درونى است و كسى نيست كه ادعاى شجاعت نكند ولى راه تشخيص فرد شجاع از ترسو دقت در رفتارهاى وى و مشاهده آنها است. مثلاً كسى كه شب از بيرون رفتن و يا واقع شدن در تاريكى امتناع مى‏ورزد و با مشاهده يك صحنه پراضطراب رنگ رخساره‏اش را مى‏بازد، نمى‏تواند شجاع باشد. حال براى پى بردن به ايمان افراد نيز بايد از نظر رفتارى وى را مورد دقت قرار دهيد. مثلاً شخص با ايمان به سهولت غيبت نمى‏كند، تهمت نمى‏زند، از انجام واجبات غفلت نمى‏ورزد و نمازهاى واجب را در اول وقت و باحضور قلب و كيفيت برتر به جا مى‏آورد، در رعايت حساب مالى (خمس و زكات) دقت دارد و وضعيت شخصى او از نظر پايبندى به امور شرعى و... بنابراين به صرف ادعا نمى‏توان كسى را با ايمان دانست چون مدعيان ايمان كم نيستند.
به طور خلاصه متعلق ايمان توحيد و ولايت است و ساير اموري که بايد به آن ايمان داشت, زير مجموعه توحيد و ولايت هستند. بنابراين مومن کسي است که ايمانش آميخته با توحيد است و از انبيا و اولياي الهي تبعيت و پيروي مي کند و مطيع خدا و رسول و امام است.
ايمان توحيدي مبتني بر درک توحيدي هستي است. يعني انسان درک کند که هستي پر از خدا است و انسان نيز براي رسيدن به کمال و سعادت بايد پر از خدا شود. يعني هر کسي و هر چيزي هر چه دارد از خدا است و از آن ناحيه به او داده شده است و همچنين بداند که هر چه نيز از اين پس مي خواهد و فکر مي کند بايد داشته باشد از کمالات و نعمت ها بايد از ناحيه خداوند تامين شود, زيرا او و تمامي هستي, مظاهر و مخلوقات ذات احدي هستند و رابطه انسان با خدا رابطه اي بسيار نزديک و واحد است به گونه اي که احساس کند خداوند در وجود او حضور دارد و در تمام هستي حضور و ظهور دارد. ابتدا بايد وحدت ميان خود و خدا را درک کنيم و بعد عملا در مسير وحدت حرکت نماييم. اين مي شود درک توحيدي و البته اين درک و ايمان داراي نشانه هايي مي باشد که مي توان اين نشانه ها را از مجموع آيات و روايات و سخن عارفان واصل به دست آورد .
دانستن اين نشانه ها انسان را قادر مي سازد تا ايمان خود را ارزيابي نموده تا بداند که آيا خداوند را به ايمان توحيدي قبول دارد و يا صرفا شعار ايمان را سر مي دهد و همچنين اين امکان را به انسان مي دهد تا اگر خدايي ناکرده ايمانش شعاري مي باشد با محقق نمودن اين نشانه ها به اصلاح خود پرداخته و ايمان توحيدي را در خود بارور نمايد . معناي ايمان:
(ايمان يعني باور کني که سعادت دنيا و آخرت تو در خداپرستي و حرکت در مسير رضايت و محبت خداوند است.)
ايمان از نظر لغوى به معناى گرويدن، عقيده داشتن، ايمن كردن و باور داشتن است (فرهنگ معين).
از نظر اصطلاحي ايمان عبارت است از معرفت توأم با تسليم قلبى و خضوع و خشوع دل به خداوند متعال و رسول او و آموزه‏هايى كه به بشريت ارائه كرده‏اند. ايمان يعني باوري يا نيرويي معنوي كه باعث مي شود انسان با شجاعت و قدرت و صدق و اخلاص براي رضاي خدا تلاش كند و در مسير قرب الهي قرار بگيرد و با آرامش كامل بدور از هر گونه شك و شبهه اي به انجام وظايف فردي و اجتماعي خود همت گمارد و از سرزنش هيچ سرزنش كننده اي هراس به خود راه ندهد، علامت ايمان اين است كه فرد مومن حتي از مرگ در اين راه نگراني ندارد و آن را شهادت در راه خدا مي داند و از آن استقبال مي كند.
ايمان يک روش کامل زندگي بر اساس خدا باوري و معاد باوري است. روش خاص انديشيدن و عمل کردن و برخورد با ديگران و سلوک الي الله در مقابل روش زندگي کافرانه و مادي که آن هم روشي است براي انديشه و عمل بر اساس خود محوري و عدم اعتقاد به خدا و معاد و در مقابل روش زندگي ايماني و خدا محور. با ايمان انسان از فضاي کفر و ماديت خارج مي شود و وارد فضاي ايمان به خدا و معنويت مي گردد و طبيعتا بايد به قوانين و مقررات اين فضا هم پايبندي عملي داشته باشد.
حقيقت ايمان آن است كه انسان خودش را در جبهه حق و تحت ولايت خداوند بداند و خلافت انسان كامل معصوم را بر خودش و جامعه بپذيرد و تحت فرماندهي ولي و خليفه خدا در روي زمين، هميشه آماده نبرد بزرگ با دشمنان داخلي( جهاد اكبر) با نفس اماره و دشمنان خارجي (جهاد اصغر) با سلطه گران و ظالمان و كافران باشد و در عرصه اين درگيري بتواند از جان و مال و آبروي خويش مايه بگذارد و از هيچ نيروي شيطاني هراس بدل راه ندهد و محكم و استوار، با صدق و اخلاص در راه خدا مبارزه و مقاومت كند و در مقابل سختي ها اين راه بردبار و صبور باشد. اين صفات و حالات، دورنمايي از يك انسان مومن واقعي است.
ما اگر بخواهيم حقيقت ايمان را به درستي و مصداقي درك كنيم بايد مومن حقيقي و ويژگي هاي آن را بررسي كنيم. چرا؟ چون ايمان يك نيروي معنوي بسيار قوي و در عين حال پيچيده است كه بدون مطالعه در مظاهر آن شناختني نيست. ايمان نيرويي است كه در مومن ظهور مي كند و ما تا مومن كه ظرف ظهور ايمان است را به درستي نشناسيم، نمي توانيم به اين نيروي معنوي شناخت عميق پيدا كنيم. البته برخي ويژگي هاي ايمان در قرآن كريم و روايات اسلامي آمده كه براي اين منظور قابل استفاده است ولي حقيقت ايمان را بايد در فرد مومن واقعي مشاهده كنيم و نوع منش و تفكر و اخلاق انسان مومن است كه اين نيرو را معرفي مي كند.
به طور مثال از قرآن كريم مي توان استنباط كرد كه ايمان امرى اختيارى است به دليل آن كه در آيات بسيار به آن، امر شده است و روشن است كه امر به چيزى از سوى حكيم مطلق، دلالت بر مقدور بودن و اختيارى بودن آن چيز دارد نگا: بقره / 41، 91، 186 - نساء / 136 - آل عمران / 179. و در اين آيه به اختيارى بودن آن تصريح شده است: «إن هذه تذكرة فمن شاء اتخذ إلى ربه سبيلا» ؛ مزمل، آيه 19. «قطعاً اين [آيات‏] اندرزى است تا هر كه بخواهد به سوى پروردگار خود راهى در پيش گيرد».
ايمان در قرآن، گونه‏اى از معرفت وعلم را داراست، ولى تمام هويت آن، از سنخ علم و معرفت نيست؛ بلكه افزون بر آن، تسليم و خضوع عملي در برابر حق نيز مى‏باشدحجرات / 15 - بقره / 42 - توبه / 110. ؛ «إنما المؤمنون الذين آمنوا بالله و رسوله ثم لم‏يرتابوا و جاهدوا بأموالهم و أنفسهم في سبيل الله أولئك هم ‏الصادقون» ؛ حجرات / 15.«در حقيقت، مؤمنان كسانى‏اند كه به خدا و پيامبر او گرويده و [ديگر ]شك نياورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد كرده‏اند. اينانند كه راست‏كردارند».
پس اهل ايمان كسانى‏اند كه در ايمان به خدا و رسول ترديدى نداشته، به آنها علم و يقين دارند «ود كثير من أهل الكتاب لويردونكم من بعد إيمانكم كفارا حسدا من عند أنفسهم من بعد ما تبين لهم الحق فاعفوا و اصفحوا حتى يأتي الله بأمره...» ؛ بقره / 109. «بسيارى از اهل كتاب - پس از اين كه حق بر ايشان آشكار شد - از روى حسدى كه در وجودشان بود، آرزو مى‏كردند كه شما را بعد از ايمانتان، كافر گردانند. پس عفو كنيد و درگذريد، تا خدا فرمان خويش را بياورد».
اين آيه، به روشنى حكايتگر اين حقيقت است كه بسيارى از اهل كتاب على‏رغم روشن شدن حق و علم آنها به آن، آرزو دارند تا مؤمنان را هم از روى حسد به گمراهى افكنند. بنابراين، ايمان تنها معرفت و علم نيست؛ بلكه بايد در برابر حق خاضع و خاشع و قلباً تسليم بود.
از منظر قرآن، به هر اندازه كه معرفت آدمى عميقتر و خضوع و خشوع و تسليم قلبى او ژرف‏تر و مستحكم‏تر باشد، ايمان هم افزايش مى‏يابد و هر چه معرفت كم‏تر و سطحى‏تر و خضوع قلبى اندك و كم استقامت باشد، ايمان هم كاهش مى‏يابد. به هر روى، با توجه به درجات دو عنصر اساسى ايمان، يعنى معرفت و تسليم قلبى، ايمان هم امكان كاهش يا افزايش دارد. نگا: آل عمران / 173 - انفاق، 2 - نساء / 136.
در ادامه گفتني است: اگرچه ايمان امرى قلبى و باطنى است ولى آثار آن را در رفتار و اعمال فرد مى‏توان مشاهده كرد براى نمونه:
- مقدار اهتمام به نماز و تكاليف دينى ديگر،
- چگونگى معاشرت با دوستان و خويشان و رسيدگي به نيازمندان جامعه و مشاركت در پيشرفت و تكامل اجتماع.
- وضعيت خانوادگى و الگوهاى رفتارى فرد.
- تولي و تبري، ولايت پذيري و اهتمام به پيروي از امامان معصوم و در خط و جبهه حق بودن و مبارزه با اهل باطل. اين نكته خيلي مهم است. مومن جبهه دارد و تحت ولايت معصوم و نايب معصوم حركت مي كند و اين از نشانه هاي بزرگ اهل ايمان است.
- تقوا و عمل گرايي و پرهيز از منكرات و گناهان نشانه اصلي اهل ايمان است.
با توجه به اين اصول مى‏توان ميزان پايبندى فرد به ايمان را تا حدودى به دست آورد. رسول خدا(ص) فرمود: «هر فرد بر دين دوست و همنشين خود است».مثالي ساده:
شما از شبي در کنار مرده اي خوابيدن احساس وحشت مي کنيد در حالي که هم علم به بي جاني او داريد و هم مي دانيد که به چه دليل مرده است پس اين ترس شما براي چيست؟ چرا حاضر نيستيد يک شب در کنارش بخوابيد، و يا در اتاقي که قرار دارد برويد، در صورتي که اگر کمي به اين موضوع فکر کنيد متوجه مي شويد که ترس شما بي خود است ولي باز با تمام اين احوال حاضر به ماندن پيش او نيستيد، آيا تا به حال فکر کرده ايد که دليل اين کار شما چيست؟ آيا تا به حال فکر کرده ايد که غسال(مرده شور) چطور اين ترس را زير پا گذاشته و به راحتي با اين موضوع کنار آمده است و حتي ممکن است شب را در كنار آنها تا صبح به سر كند، ودر كنار آنها با آسودگي بخوابد؟
اين بدان دليل است که شما علم به بي جاني آن ميت داريد ولي هنوز ايمان و يقين قلبي به اين موضوع پيدا نکرده ايد، در صورتي که غسال به يقين قلبي رسيده است و نسبت به بيجاني و بي خطري ميت ايمان کامل دارد.
ايمان در قرآن:
مفهوم ايمان در قرآن، گونه‏اى از معرفت وعلم را شامل مي شود، ولى تمام هويت آن، از سنخ علم و معرفت نيست؛ بلكه افزون بر آن تسليم و خضوع در برابر حق را نيز شامل مى‏شود. إنما المؤمنون الذين آمنوا بالله و رسوله ثم لم يرتابوا و جاهدوا بأموالهم و أنفسهم في سبيل الله أولئك هم‏الصادقون. در حقيقت، مؤمنان كسانى‏اند كه به خدا و پيامبر او گرويده و ديگر شك نياورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد كرده‏اند. اينانند كه راست‏كردارند. (حجرات 15)
ايمان ديني:
در اينجا ايمان يعنى، انسان به يگانگى خداوند، رسالت پيامبر اكرم(ص)، امامت دوازده امام (ع) و عدالت خداوند و... قائل باشد و با عشق و علاقه به پرستش خداي يگانه بپردازد و از انبيا و اولياي او تبعيت نمايد.

پرسمان دانشجویی