آثار روحي و رواني نماز | کتابخانه مجازی الفبا

در آثار روحي و رواني نماز در انسان؟

سلامت رواني عبارت است از؛ وضع رواني فردي كه احساس راحتي و آسايش نموده و در آن حالت مي‌تواند در اجتماع خود به راحتي و بدون اشكال، فعاليت داشته باشد و ويژگي شخصي او در اجتماع باعث خشنودي و رضايت خاطر او ‌گردد.
و بهداشت رواني به آن دسته از مقررات و اقداماتي كه در جهت استقرار و حفظ سلامت رواني باشد گفته مي‌شود.
دين مبين اسلام، دستورهاي منظم و دقيقي براي سعادت دنيا و آخرت دارد و از عمده‌ترين وظايفي كه براي پيروان خود معين كرده،چنانچه ذكر شد، مداومت بر ياد خداي سبحان است كه همه دغدغه‌ها و خاطر پريشاني‌ها را به طمأنينه مبدل مي‌سازد . نماز كه در اين ميان داراي رفيع‌ترين جايگاه است و سرود آزادي و آزادگي، او را از اسارت دشمنان دروني و بيروني آزاد كرده و چون ارتباط صميمانه‌اي ميان آفريده ضعيف و آفريدگار تواناست آثار روحي و رواني فراواني براي قلوب خسته و دلها و روحهاي ناتوان و مضطرب در بردارد كه به ذكر چند مورد از آن مي‌پردازيم:1- تمركز فكر و انديشه:
تمركزحواس و حضور ذهن يكي از عوامل بسيار مهم براي كسب موفقيت در زندگي انسان است عرصه‌كاربرد تمركز، نه فقط در فعاليتهاي مادي و محسوس انسان، بلكه گاهي تا حد مسائل ماورايي و مرموز هستي گسترده است، بدين معنا كه حتي عمليات محير العقول مرتاضان هندي، طريقه‌هاي پيشرفت و سير و سلوك در مكاتب عرفاني و مذهبي شرق دور از راههاي ديدن حقيقت اشياء در مقابل نگاه معمولي به آنها، روشهاي كشف و شهود و مراقبه در سلسله‌هاي عرفان اسلامي و ايراني، و بسياري ديگر از مسايل معنوي از اين قبيل، تنها از طريق دست يافتن به درجاتي از تمركز قابل وصول مي‌باشند.
ذهني كه متمركز باشد قوي و نيرومند و ذهن پراكنده، مشوش وناتوان است، در واقع اضطرابات فكري و تنش‌هاي رواني از بيماريهاي مهلكي است كه بشريت قرن بيستم را تهديد مي‌نمايد. روانكاوان و دانشمندان مي‌كوشند تا راههاي كاهش بار فكر انسانها را پيش بيني كرده و براي مقطعي به فكر و روان او استراحت داده و او را از دگرگونيهاي روحي نجات بخشند
مهار اين پراكندگي‌هاي فكري، شرط نخست دستيابي به نبوغ، درايت و فهم مسايل است، به همين جهت كوشش مي‌شود مكانهايي كه براي مطالعه و تحقيق در نظر گرفته مي‌شود، از آرام‌ترين، مطبوع ترين و دل انگيزترين مكان‌ها باشد تا امكان تمركز ذهن و رفع نگراني را فراهم آورد.
نمازگزاري كه پيوسته و با تمام قدرت مي‌كوشد تا ذهن خود را از تمامي آنچه غير خداست منصرف و فقط به خدا متوجه كند و تمام نيروي فكري خود را در يك نقطه جمع كند تا نمازش با خضوع و خشوع و حضور قلب خوانده شود، با گذشت زمان، بدون ترديد اين عمل در او ملكه شده و در هر موردي مي‌تواند افكار و قواي ذهني خود را متمركز سازد و با بهره‌ گيري از آن در همه عرصه‌هاي زندگي، به ترقيات و اكتشافات مهمي در علم و معرفت، صنعت و هنر نايل گردد و موفقيت را در همه‌ ابعاد ممكن، نصيب خويشتن سازد.
در تأييد بيشتر اين موضوع، ويليام مولتون مي‌گويد:«بهترين راهي كه توجه و التفات را در انسان زياد مي‌كند اين است كه فكر و جسم هر دو با هم كار كنند.»و مي‌دانيم كه نماز در آئين اسلام، تركيبي از كار فكر و جسم و عمل قلب و قالب است. يعني آنچه جسم نمازگزار در حالتهاي قيام و قعود و ركوع و سجود به جا مي‌آورد و آنچه از ذكر خدا در هر مقام بر زبان دارد با آنچه دلش در بزرگداشت و ياد خدا مي‌كند، هماهنگ است و قلب و قالب، هر دو باهم كار مي‌كنند. نماز، روزانه، پنج نوبت فكر را در مدار تمركز قرار داده و پرورش تمركز ذهن را آسان مي‌كند به همين منظور در راستاي رسيدن به تماميت اين تمركز در اسلام، دستور داده شده، از هر كاري كه موجب پراكندگي ذهن و عدم حضور قلب در نماز مي‌شود همانند ايستادن در مقابل آينه، تصوير، تابلو، درب گشوده و... پرهيز شود.
و دكتر الكسيس كارل – فيزيولوژيست بزرگ فرانسوي در قرن بيستم – در اين باره مي‌گويد:«به نظر مي‌رسد كه نيايش، وضع فكري آدمي را از سطحي كه به اقتضاي توارث و تعليم و تربيت به دست آورده، بالاتر مي‌كشد. يعني نماز و نيايش استعدادها و نبوغ انسان را شكوفا مي‌كند و اين در سايه تمركز فكر و حضور قلب در نماز است.2-نماز پشتوانه‌اي قوي در پيشبرد امور زندگي
دنيايي كه ما را احاطه نموده، از روند پيچيده و زحمت آفريني، تشكيل شده كه به مرور زمان، مشكلاتي خاص را براي انسان به همراه آورده و روز به روز، اين مشكلات مضاعف مي‌شود به طوري كه آدمي در مواجهه خويش با چنين دنيايي، خود را بيش از پيش ناتوان و ضعيف و آسيب پذير مي‌بيند هم چون كشتي‌اي كه در درياي متلاطم و خروشان در حال متلاشي شدن است و نياز به تكيه گاهي محكم و تزلزل ناپذير دارد تا او را از غرق شدن و نابودي و نااميدي نجات دهد.اگر روح انسان با ياد خدا آشنا شود و ايمان به قدرت لايزال الهي پيدا كند، مشكلات نزد او آسان مي‌گردد. به اين صورت كه ديگر در برخورد با مشكلات، منتظر معجزه و امر خارق العاده نيست بلكه مي‌داند شرط رسيدن به هدف، تحمل و مقاومت و ياد خداست كه مورد تأكيد و سفارش قران كريم مي‌باشد: يا اَيُّها الَّذين آمنوا اِسْتَعينوا بالصَّبْرِ و الصلاةِ، إنّ اللهَ مَعَ الصّابِرين.(1)
اي اهل ايمان [در پيشرفت كار خود] صبر و مقاومت پيشه كنيد و به ذكر خدا و نماز توسل جوئيد كه خدا ياور صابران است.
استعانت از نماز به منظور آرام بخشي در مشكلات به خاطر اين است كه انسان در آن حال با كسي سخن مي‌گويد كه مالك همه هستي بوده و هيچ مصيبتي بدون اذن او پيش نيامده و حل مصايب نيز به دست اوست.او در نماز، آياتي را مي‌خواند كه در بردارنده مژده و تهديد و هدايت است و صبر در برابر مشكلات را به او مي‌آموزد، درست است كه در سوره حمد، استعانت را منحصر به خداوند نموده، «اياك نستعين» ولي اين آيه منافاتي با آيه مذكور در سوره بقره ندارد زيرا در اين آيه، در مقام بيان توحيد افعالي است به اين معني كه نبايد از چيزي يا كسي جز خداوند به طور مستقل استعانت نمود به طوري كه او در رديف خداوند قرار گيرد و از طرف ديگر همانطور كه در تكوين، خداوند خود موجوداتي را براي كمك و استعانت مقرر فرموده؛ مانند «پا كه انسان با كمك آن راه مي‌رود و «دست» كه بوسيله آن برمي‌خيزد و كارهايش را انجام مي‌دهد و نظاير آن؛ در تشريع نيز صبر و نماز را وسيله‌اي براي كمك به انسان قرار داده است.به بيان ديگر؛ «استعينوا» امر ارشادي است يعني بنده در همه امور محتاج به اعانت و ياري حضرت حق، جل و علا، مي باشد چه در اموري كه به اختيار اوست زيرا تصميم او در طول اراده خدا قرار داد و چه در اموري كه از اختيارش خارج است، چون او فقير صرف بوده و دست احتياجش از هر طرف به سوي او دراز و به كمك پروردگارش نيازمند است.
لذا با توجه به مطالب فوق درمي‌يابيم كه نماز پشتيباني قوي و نيرومندي است كه نمازگزار را در پناه خود مي‌گيرد و او را از مخاطرات و تهديدها محافظت مي‌كند، چرا كه هم از حيث ارتباط كلامي، تجلي ياري خواستن از خداوند است و آنجا كه با اداي آيات سوره حمد، بر پرستش و بر ياري خواستن از او اصرار مي‌ورزد و هم از جهت ارتباط روحي و رواني با خداوند، از آن جهت كه خود را در پيشگاه با عظمتش ديده و به او اتصال يافته و در نهايت اطمينان از حمايت و پشتيباني آن ذات مقدس برخوردار مي‌شود.چنانچه در روايتي از پيامبر – صلي الله عليه و آله – آمده است كه:«مَنْ صَلّي رَكْعَتَيْنِ، لَمْ يَسْأَلِ الله تعالي شيئاً‌ الا أعطاهُ ايّاهُ عاجلاً‌ أوْ آجِلاً. »(2)«هر كس دو ركعت نماز بگزارد،‌از خداوند مسئلتي نخواهد داشت مگر آنكه خدا خواسته‌اش را سريعاً‌ برآورده سازد. »لذا براي رفع مشكلات زندگي و دستيابي به خواسته‌ها و پيشبرد زندگي، استعانت از نماز در هر وقتي به خصوص هنگام عرض حاجت و بروز مصيبت و مددجويي از آن مورد سفارش خداوند و پيامبر اكرم – صلي الله عليه و آله – جانشينان و پيروان اوست و حتي سيره پيامبر – صلي الله عليه و آله – اين بود كه:«كانَ رسولُ اللهِ- صلي الله عليه و آله - اذا حَزَنَهُ أمْرٌ فَزَعٌ إلي الصلاة.) 3)
يعني پيامبر اكرم – صلي الله عليه و آله – هر گاه از امري نگران مي‌گرديد به نماز پناه مي‌برد.3-آرامش و ثبات روح و دل در پرتو نماز
انسان موجودي است كه خواسته‌هايش نامحدود است و هيچ يك از امور اين عالم او را اشباع نمي‌كند، لذا با مشكلات زياد، دروني و بيروني، دست و پنجه نرم مي‌كند، درست است كه در عصر حاضر، هزاران مشكل علمي و صنعتي حل شده، اما دنياي امروز نه تنها در ايجاد آرامش رشد نكرده بلكه روز به روز، آمار فساد و دلهره و اضطراب و ناراحتيهاي رواني و در نتيجه استفاده از داروهاي اعصاب و ... بالاتر مي‌رود.از نظر روانپزشكان، اضطراب يا عدم ثبات روحي با يك احساس منتشر و مبهم دلواپسي كه اغلب ناخوشايند و بدون دليل است مشخص مي‌شود كه معمولاً با يك يا چند مشكل جسمي همراه مي‌گردد، از آن جمله شخص ممكن است علامتهاي جسمي چون احساس طپش قلب، تنگي نفس و درد قفسه سينه، خالي شدن سر دل، سردرد و لرزش و ... را نيز به همراه داشته باشد كه گاهي به شكل طبيعي در اشخاص سالم بروز مي‌كند و گاهي به صورت بيمار گونه و دائمي در‌مي‌آيد كه نياز به درمان مراقبت پزشكي دارد.آرامش خاطر و زندگي آسوده، خوشبختي و سعادت، رفاه واقعي، داشتن روح و جسمي سالم و كامل، تنها با ماديات و تجهيزات زندگي به دست نمي‌آيد بلكه آنچه مي‌تواند انسان و جامعه انساني را به سر حد كمال برساند و از هر گونه اضطراب و آلودگي اخلاقي، سياسي، فرهنگي و ... نجات دهد، داشتن يك نيروي نهاني بوسيله‌ اعتقاد به يك مبدأ حقيقي در درون افراد است كه در سايه آن نابساماني‌ها مرتفع گشته و نگراني‌ها و آسيب‌هاي روحي به حداقل ممكن كاهش يابد و اين نيروي معجزه آسا و شفابخش در سايه تربيت اخلاقي و تزكيه نفس و رعايت اصول و تعليمات بزرگان و پيشوايان دين كه در سرلوحه آن ايمان به خدا و ذكر و ياد اوست بدست مي‌آيد.ارتباطي كه انسان بوسيله‌ ياد خدا و در رأس آن نماز و دعا و ... با غنّي و قادر مطلق برقرار مي‌سازد، اگر به واقع، خالق خود را بشناسد و بفهمد كه هرچه هست نزد اوست، در اين صورت است كه صفات رذيله همچون حرص و طمع و قوه شهوت در او فروكش كرده و مهار نفس اماره‌ اش را بدست مي‌گيرد .لذا در مقابل مشكلات دچار دلهره و اضطراب نشده و با توجه به قدرت بيكرانش خود را در مقابل هر عاملي كه قصد به خطر انداختن و مضطرب نمودن او را داشته باشد ايمن يافته و ديگر احساس تنهايي نمي‌كند و مي‌داند كسي هست كه او را ياري رساند و خود را بدبخت نمي‌شمارد و تحمل او چندين برابر گشته و در نتيجه به بيماريهاي روحي و عصبي، دچار نشده و به آرامش روحي و ثبات رواني دست مي‌يابد.4-افزايش اعتماد به نفس و رسيدن به اعتماد به خدا
رسيدن به اعتماد به نفس باعث بسياري از موفقيتها در زندگي فردي و اجتماعي يك انسان مي‌باشد و نماز خواندن موجبات افزايش اعتماد به نفس را فراهم مي‌آورد زيرا به نمازگزار اجازه داده مي‌شود به طور خصوصي با حضرت حق تعالي راز و نياز كند و بدن هيچ تشريفات و آداب سختي با مولا و صاحب اختيارش سخن بگويد، نيازها و ناتواناييهايش را بر شمارد و او را به ياري بطلبد.
در نماز، به نمازگزار، آن قدر شخصيت داده شده كه با خالق با عظمت عالم هر روز اذن ملاقات مي‌يابد و تعيين مدت آن را هم به عهده نمازگزار است كه هر قدر خواست بتواند صحبت كرده و اشك شوق بريزد و از او استعانت جويد لذا در اين زمان، توان بيشتري را در خود احساس مي‌كند كه ناشي از اتكاي به خداي تعالي است و داشتن چنين نقطه اتكايي باعث افزايش اعتماد به نفس در فرد مي‌گردد و او در اين حال خود را به سان قطره‌اي مي‌داند كه با دريا پيوند خورده است.به اين ترتيب، آدمي از خويشتن مفهوم بهتري خواهد داشت و تصور وي از خود در مرتبه بالاتري قرار گرفته و مفهوم «خود» را نزد او متعالي مي‌يابد و اينها اعتماد به نفس را در او اشباع نموده و افزايش مي‌دهد.
در اينجا به يك نكته بايد دقت زيادي نمود و آن اينكه اگر ما از اعتماد به نفس و آرامش رواني سخن گفته و از يافته‌هاي روانشناسي سخن به ميان مي‌آوريم به اين معنا نيست كه اينها بالاترين مرحله تكامل انسان است، آنچه كه اسلام ارائه داده، مرحله‌اي بالاتر از اعتماد به نفس مي‌باشد، همانطور كه مي‌دانيم تعلق داشتن يك نياز رواني است و نماز به انسان اين تعلق پاينده را نويد مي‌دهد و حتي قدمي فراتر نهاده و به مؤمن مي‌آموزد كه از خدا چيزي جز خود خدا نخواهد.
انسان در نماز از اعتماد به نفس مي‌گذرد و به اعتماد به خدا روي مي‌آورد چرا كه قدرت را در او مي‌بيند، مهرباني را در او سراغ دارد و عقلش از منطق او سيراب مي‌شود يعني اعتماد مي‌كند به آن كه به او تعلق دارد و مي‌گويد خدايا درست است كه من تو را عبادت مي‌كنم «اياك نعبد» لكن اعتماد چنداني به خود ندارم!‌ از ان رو از تو ياري مي‌جويم اياك نستعين.5-خاصيت خود تأثيري نماز
تلقين به معناي افكندن، فهماندن، مطلبي را به كسي گفتن و كسي را وادار به گفتن كلامي يا انجام كاري نمودن است و اگر آدمي مطلبي را به نفس خود القاء نمايد به آن «خود تأثيري» گويند.حال اگر بخواهيم كه تلقين به خود، مؤثر باشد بايد آنچه را كه تلقين مي‌كنيم، خود به آن معتقد باشيم و دقت كنيم كه تلقين را نادرست شكل ندهيم و آن را نادرست بيان نكنيم، اگرچه خود تأثيري و ديگر تأثيري مي‌تواند براي اهداف خوب و مقدس به كار رود ليكن هميشه بايد به اين حقيقت توجه داشت كه هر اندازه، شخص تأثير پذير باشد بيشتر در معرض خطر فريب كساني كه مي‌خواهند تأثيرهاي نادرستي بر او بگذارند قرار مي‌گيرد، كساني كه براي مقاصد عالي خود از عامل نيرومند تلقين، استفاده درست مي‌نمايند روشنفكر و واقع‌بين‌اند.اسلام كه واقع بيني خاص خود را دارد با وضع نماز و تنظيم برنامه آن، بهترين دستور علمي و عملي را براي تلقين حقايق و خوبيها به نمازگزار تدارك ديده و با مقرر كردن آن، مسلمانان را موظف كرده است كه در هر شبانه روز پنج بار به خود تأثيري بپردازند و تلقين كننده حقايق و خوبيها و وظيفه‌ها به نفس خود باشند و با هر نماز اين موارد را در قسمت ذخيره‌ذهن خود ثبت ‌كند بي‌آنكه متوجه اين ثبت و جنبه‌هاي تلقيني كار خود باشد.به عنوان نمونه، مسلمانان با هر نماز يك اذان و يك اقامه مي‌خواند، در هر اذان شش تكبير و شش گواهي و شش «حي علي» وجود دارد، در اقامه نيز چهار تكبير، شش «حلي علي»، دو «قد قامت» و حداقل پنج گواهي وجود دارد، مجموعه تكبيرهاي واجب و مستحبي كه يك مسلمان دوازده امامي به طور معمول در ضمن نمازهاي روزانه بر زبان مي‌راند نود و پنج تكبير است و اگر اهل نافله و نماز شب و تهجد و ... باشد مي‌توان گفت در شبانه روز گاهي بيش از هزار تكبير مي‌گويد و در هر تكبير در حقيقت يك بار به خود تلقين مي‌كند كه بايد به ياد خدا و بزرگي او باشد، از كبر و خودبيني بپرهيزد و كارهاي خود را بر اساس فرمانهاي وي انجام دهد و با توجه به عظمت پروردگار، زير پا نهادن فرمان او خطايي بزرگ خواهد بود.
بايد توجه داشت، مطابق آنچه گذشت، حقيقت نماز نه «تلقين» است نه «القاء» و نه «تقليد» بلكه «ذكر» است و ذكر به معناي التفات و توجه به يك واقعيت عيني يعني خدا كه تحت تأثير عوامل مختلف مورد غفلت قرار مي‌گيرد.
در واقع حقيقت نماز اين است كه انسان را به ياد خدا و حقايق مي‌اندازد و اثرش آن است كه حقيقت بودن حقايق و عمل به آنها را به انسان تلقين مي‌كند.6-تعادل پايدار
آدمي در مصاف با زندگي و رويدادهاي آن،‌ واكنشهاي متفاوتي از خود نشان مي‌دهد كه در بعضي اوقات با حفظ تسلط و كنترل موقعيت، آنها را به گونه‌اي حل مي‌كند و در مواردي ديگر، از موقعيت مذكور، متأثر شده و تحت الشعاع آن قرار مي‌گيرد و به اصطلاح، تعادل خود را از دست مي‌دهد و براي دستيابي به تعادل مجدد، نياز به زمان كافي و ابتكار مناسب دارد حتي در احاديث پيامبر اكرم – صلي الله عليه و آله – از دل تعبيرهاي گوناگوني شده چنانچه فرموده‌اند:«دل فرزند آدم، از ديگي كه سخت جوشان باشد تغيير پذيرتر است.(4) »يا اينكه فرمودند: «دل مانند رشته‌اي است در بياباني به درختي آويخته كه باد پيوسته آن را زير و رو مي‌كند.(5)
با اين معنا كه تعادل در دل او وجود ندارد پس به عاملي براي تقويت و پايدار نمودن نياز دارد.نماز همچون ريشه است وقتي تارها و ريشه‌ها درون انسان جاي بگيرد او را در مقابل بادها و لرزشهاي سخت و طوفاني زندگي حفظ مي‌نمايد و وقتي كه ريشه‌هاي نوراني نماز در عمق وجود انسان فرو رود از هيچ بادي نخواهد لرزيد.نماز چون موجب تقويت روح نمازگزار است، تعادل درون او را حفظ نموده و آن را پايدار مي‌سازد.7-معنا بخشيدن به زندگي
احساس بي‌ثباتي و بي‌اعتباري در جهان طبيعت و فناپذيري و ختم زندگي در دنيا از سويي و عدم پاسخگويي طبيعت به نيازهاي نامتناهي انسان از سوي ديگر احساس روزمرگي و بيهودگي را در انسان به وجود مي‌آورد، به اين خاطر كه وي از درون، ‌احساس پوچي و بي‌محتوايي مي‌كند و در مقابل، راههاي شناخته شده و مطمئني فرا روي خويش نمي‌يابد و يا حداقل آنها را نمي‌شناسد.دانشمندان غربي معتقدند:«عصر ما،دوران سرخوردگي است و خوش‌بيني كه از ويژگيهاي بخشي از سده نوزدهم بوده، در اثر جنگها، بحرانها و بروز خودكاميها، تضعيف شده است.»زندگي درون تهي به عنوان يك ويژگي دنياي معاصر در آثار برخي انديشمندان با عنوان «ترس با منشأ دروني» توصيف شده است.شايد يكي از عوامل مؤثر در پيدايش اين حالت روحي، فاصله گرفتن تدريجي بشر از مذهب و رويكرد عجولانه و شتابنده او به علم، پس از دوره نوزايي – تجديد حيات علم – در اروپاست او به تصور جايگزيني علم به جاي مذهب، كوشيد تا پيوندهاي ديني خود را بگسلد، ولي زماني كه در اين راه ناكام شد و علم از عهده تأمين خواسته‌هاي آدمي برنيامد، ديگر جايگزيني براي آن وجود نداشت لذا از درون احساس خلأ، بيهودگي و پوچي نمود.
نماز پيوند انسان را با آن ذات فنا ناپذير برقرار نموده و به او جاودانگي را نويد مي‌دهد، در واقع نماز دستي است از سوي انسان به سوي آنكه متناسب با نياز و خواست اوست، رشته‌هاي چنين ارتباطي از زمين تا آسمان، برقرار مي‌شود و علاوه بر اتصال روح به مطلق وجود، او را از محتوا و معنا، سرشار و اقناع مي‌كند، زيرا هر نوع ارتباطي، بر روح انسان تأثير معيني بر جاي مي‌گذارد و به همين ميزان و متناسب با آن «تصوير فرد از خويشتن» نيز تغيير مي‌يابد. نماز بر مايه‌هاي درون نمازگزار مي‌افزايد و آن را سرشار از غنا و سرمايه‌هاي معنوي مي‌سازد و هر اندازه كيفيت نماز متعالي باشد، سرمايه‌هايي كه عايد جان آدمي مي‌شود، ارزشمندتر و بيشتر خواهد بود، تا جايي كه اولياي خدا، با نماز و ياد خدا، خود را نيازمند به چيز ديگري نمي‌يافتند.
با اين وصف،‌ از جمله عواملي كه زندگي را از حالت روزمرگي و پوچي، خارج نموده و به آن شادابي، تنوع و تحول خاصي مي‌بخشد، ملاقات منظم و با برنامه محب و محبوب مي‌باشد.فاصله هر نماز تا نماز بعد و انتظار رسيدن وقت ملاقات با محبوب، به انسان بهانه‌اي براي زيستن و دليلي براي بودن مي‌بخشد و گفتگوهاي رازگونه عاشق و معشوق، در آدمي اين احساس را زنده مي‌كند كه تا زماني كه كسي را براي گفتگو و ارتباط حاضر مي‌بيند، زندگي قابل زيستن است به ويژه آنكه طرف گفتگو، هستي آفرين و خالق مهربان باشد.چنين نمازي به او تفهيم مي‌كند كه: (الذينَ يَذْكُرُونَ اللهَ قياماً‌و قُعُوداً و عَلي جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ في خَلْقِ السَّمواتِ و الأرضِ ربّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً‌سبحانك فقنا عذابَ النّارِ(6)-آنهائي كه در حال ايستاده و نشسته و خفتن، خدا را ياد مي‌كنند و دائم فكر در خلقت آسمان و زمين كرده و گويند پروردگارا اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريده‌اي پاك و منزهي ما را به لطف خود از آتش دوزخ نگاه دار.عالم هستي بيهوده و بي‌معنا خلق نشده و چون آن هم مخلوق خداست دوست داشتني مي‌باشد و انسان نيز به عنوان زير مجموعه عالم هستي، بيهوده خلق نشده و در خلقت او منظوري اساسي و مهم‌، كه همانا قرب و نزديكي به او با عبادت و راز و نياز است، نهفته مي‌باشد.8-سپر دفاعي در مقابل مصايب و مشكلات
گاهي اتفاق مي‌افتد كه آدمي براي مدتي، راز و مطلبي را در دل خود نگاه مي‌دارد تا زماني كه محرم رازي بيابد و درد دل خود را با او بازگويد و يا به عبارت بهتر عقده دل را خالي كرده و به اصطلاح خود را سبك كند و اگر شخص اين طريق را در پيش نگيرد، گاه پنهان نگاه داشتن درد دلهايش اثرات بسيار نامطلوبي را بر روح و روان فرد بر جاي مي‌گذارد كه برخي مواقع ممكن است حتي عواقب سوء و وحشتناكي را به دنبال داشته باشد واي بسا انساني كه با اين طرز فكر، يعني عدم اعتقاد به خدا، ممكن است در جهان تنها باشد و پناهگاه و مأوايي امن نداشته باشد تا به آن التجا جويد و در نهايت به بن بست رسيده و خود را اشتباه طبيعت بپندارد، لذا نماز يكي از مؤثرترين و بهترين راههاي درمان اينگونه امراض روحي است زيرا كه راز و نيازي با مبدأ هستي و خالق انسان مي‌باشد و او با معبود خود عقده گشايي مي‌كند و آنچه را در درون و قلبش پنهان داشته، بيرون مي‌ريزد و با قادر مطلق، به اميد گشايش، راز دل خود را در ميان مي‌گذارد و همين امر يعني اميد به استجابت دعا و قبولي نمازش است كه به او نيرو و حياتي تازه بخشيده و او را از چنگال مخوف برخي از بي‌صبري‌ها و امراض روحي ناشي از آن رهايي مي‌بخشد.
زيرا در قرآن كريم آمده است كه: «و قالَ رَبُّكُم اُدْعُونِي أستَجِبْ لَكُمْ ... »(7)«و خداي شما فرمود كه مرا با خلوص دل بخوانيد تا دعا شما را مستجاب كنم ... دكتر الكسيس كارل نيز در اسرار و فوايد نماز مي‌گويد:«نيايش به آدمي نيرويي براي تحمل غمها و مصايب مي‌بخشد و او را اميدوار ساخته و قدرت ايستادگي و مقاومت را در برابر حوادث بزرگ به او مي‌دهد. به راستي وقتي پس از خاتمه نماز،نمازگزار به سجاده مي‌نشيندوبه تعقيب ودعامي‌پردازد، در آن وقت به قدرت كامله ‌حضرت حق پي مي‌برد و جز او را حلال مشكلات خويش نمي‌شناسد و به غير او التجا اعتماد نمي‌كند و خداوند است كه او را كفايت نموده و او را در مقابل ناملايمات صبور و شكيبا مي‌نمايد لذا نماز مكتب مقاومت و ايستادگي در مقابل حوادث بزرگ است زيرا اتكا و اتكال نمازگزار هميشه به ذات اقدس حضرت باري تعالي مي‌باشد.9-محكم شدن عزم و اراده
صبح زود به خصوص در فصل بهار كه ديد‌گان تازه از خواب گشوده مي‌گردد و كسالت شب درست از بدن رفع نشده، چقدر براي انسان ادامه به خواب شيرين لذت ‌بخش و برخاستن از رختخواب، سخت است، در واقع هيچ نيرويي، هرچند قوي باشد در اين حال نمي‌تواند انسان را به ميل و رغبت بيدار كند مگر نيروي ايمان.
در حقيقت شيريني ايمان است كه بر تمام لذتها فائق مي‌شود و هر لذتي را هرچند قوي باشد مي‌زدايد، در اين حال، نمازگزار مجبور است با نفس خود بجنگد و با شيطان دروني به مبارزه برخيزد زيرا شيطان وقتي بهتر از اين براي فريب دادن و گول زدن شخص ندارد و مي‌خواهد با هزار نيرنگ او را دوباره به خواب اندازد تا از فيض حضور در درگاه باريتعالي محروم گرداند، در اين حالت او از نيروي اراده خود استفاده كرده و يك مرتبه بر نفس غالب شده و بر مي‌خيزد.
روانشناسان نيز عقيده دارند كه براي تقويت اراده، چيزي بهتر از اين نيست كه انسان كارهايي خلاف ميل خويش انجام دهد و براي اين منظور تمرين‌هاي عملي مقرر كرده‌اند، آنان پس از مشاهدات و تجربه‌هاي فراوان ثابت كرده‌اند كه انسان، با انجام هر عملي كه برخلاف هواي نفس خويش باشد، به عزم و اراده خود، ثبات و توان مي‌بخشد.
نمازگزاري كه بامدادان با ميل خواب و تن پروري و حس تنبلي باطني خويش به مبارزه پرداخته و پيروز مي‌گردد در مواقع ديگر، با كارها و گرفتاريها كه اغلب در زندگي مادي او جايگاه مهمي دارند مي‌ستيزد و از وقت آنها گرفته و به عبادت مي‌پردازد، تمايلات مذكور و عوامل ديگري چون جنگ، ترس و بيماري، سختي، تنگي، گرما، سرما و ... هيچ‌كدام نمي‌توانند او را از نماز باز دارند و او مي‌داند نماز در هيچ شرايطي ساقط نمي‌شود و بايد همه موانع را پشت سر بگذارد تا فريضه‌اش را در وقت خود به جاي آورد.پس اجراي منظم اين تمرينهاي بزرگ روحي، در مدت اندكي عزمي آهنين و اراده‌اي پولادين به نمازگزار مي‌بخشد و تأثيري كه عزم و اراده در پيشرفت امور و تحصيل سعادت دارد بر هيچ كس پوشيده نيست.
پاورقي ها:
1 - محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج 82، ص 192.
2- علاء الدين هندي، كنز العمال، ج 7، ص 308، ح 19018
3- سوره بقره (2)، آيه 153.
4- ابوالقاسم پاينده، نهج الفصاحه، ص 409، ح 2764 .
5 -همان، حديث 2771
6- سوره غافر (40) آيه 60
7- سوره آل عمران (3)، آيه 191

پرسمان دانشجویی