افزايش عزت نفس | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه عزت نفس خود را افزايش دهيم؟

در پاسخ به سوال شما اين موضوع از دو ديدگاه اخلاق اسلامي و روانشناسي بررسي و تنظيم شده است كه تقديم مي شود.
*عزت نفس از ديدگاه اخلاق و روايات اسلامي بدين معنا است كه انسان آنقدر خودش را عزيز و بزرگ انگارد كه حاضر نشود تن به پستي گناه و افعال و رفتار مغاير با شأن انسان و ايمان بدهد. عزت نفس يعني آن كه، آدمي شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرايط مختلف خود را حفظ كند.
اگر ديوانه اي الماسي گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولي شخص خردمند آن را حفظ خواهد كرد و جز به بهاي واقعي، آن را نخواهد فروخت. آدمي اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت.
به قول سعدي:
تو به قيمت وراي دو جهاني * چه كنم قدر خود نمي داني
چندت نياز و آز دواند به بر و بحر * درياب وقت خويش كه درياي گوهري
گر كيمياي دولت جاويدت آرزوست * بشناس قدر خويش كه گوگرد احمري
اي مرغ پاي بسته به دام هواي نفس * كي بر هواي عالم روحانيان پري؟
حال بايد خود را شناخت. آدم، خليفه خدا بر زمين و مورد تكريم خداوند و... در حركت به سوي كمال نامتناهي است؛ «و ان الي ربك الرجعي». چنين موجودي را نسزد كه سر بر آستان مخلوقي فرود آورد و دست نياز نزد اين و آن دراز كند و يا خود را به ذلت معصيت و هواي نفس گرفتار سازد. آري راه تحصيل عزت شناخت ارزش وجودي انسان و كمال او و مسيري است كه بايد طي نمايد.
مهمترين عامل ايجاد اين احساس، خود شناسي و درك موقعيت ممتاز انسان و خود در هستي و همچنين درك استعداد بي نظير انسان در قرب به خدا و خلافت او در زمين و همچنين قرب عملي به خداي متعال با عبادت و اطاعت است.
انسان هاي عالم و مومن و متقي معمولا بسيار بزرگوار و با شخصيت هستند و افراد جاهل، گناه كار و خطا پيشه داراي شخصيتي متزلزل و حقير مي باشند.
شايد مهمترين اثري كه گناه بر شخصيت انسان مي گذارد، احساس حقارت و ذلت است؛ زيرا گناه ريشه در حب دنيا دارد و دنيا با همه عظمتش در پيشگاه خداوند و عوالم ديگر هستي، كوچك و حقير است و باعث حقارت اهل دنيا مي شود.
همنشيني با گناه كاران و انسان هاي حقير و پست در اين زمينه مؤثر است و در مقابل، همنشيني با عالمان و بزرگان ديني و شخصيت هاي بزرگ علمي و ديني احساس كرامت و بزرگي را در انسان تقويت مي نمايد.
كسي كه بر اين اعتقاد است كه بايد به مقام عالي انساني برسد هرگز به خود اجازه ي گناه نمي دهد. كسي كه خود را بزرگوار مي انگارد هرگز به كارهاي پست تن در نمي دهد. پستي و رفتار ناهنجار معمولاً از كساني صادر مي شود كه براي خود ارزشي قايل نيستند.
علي (عليه السلام) در روايت فرموده است: «من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصيه»؛ كسي كه خودش را بزرگ مي انگارد، خويش را با گناه خوار و خفيف نمي سازد. غررالحكم, حديث 8730
على عليه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله عليه فرمود: نفس خويش را عزيز بشمار و به هيچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست، تو را به تمنياتت‏ برساند؛ زيرا هيچ چيز با شرافت نفس برابرى نمى ‏كند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى ‏همانند آن نصيبت نخواهد شد، و بنده ي ديگران نباش كه خداوند تو را آزاد آفريده‏است. و نيز فرمود: كسى كه فرومايه و دنى النفس است از كارهاى پست جدايى ندارد. امام على (عليه السلام): «النفس الدنيه لاتنفك عن الدنائات‏».
عزت نفس يعني عزت و بزرگي و عظمت نفس خود را حفظ كردن و تن ندادن به ذلت و اموري كه شأن انسان را به پايين مي آورد.
به طور خلاصه علم و عمل به شخصيت انسان بزرگي و عزت مي دهد و در مقابل، ناداني و گناه باعث حقارت نفس آدمي مي شود. انسان هاي بزرگ به خصوص معصومين (عليهم السلام) از بالاترين درجه عزت نفس برخوردار بوده اند و هر كسي به مقدار عظمت و بزرگي شخصيت اش عزت نفس دارد و تن به هر كار پستي نمي دهد.
شهيد مطهري ( رحمةالله عليه ) در كتاب انسان كامل در بحث عزت نفس مي فرمايند: «گاهي در مكتب تصوف... براي اينكه نفس را رام و ذليل كرده... مثلاً شخصي در جايي مي تواند از حيثيت خودش دفاع كند، ولي دفاع نمي كند، چيزي كه ما اسمش را عزت مومن مي گذاريم، در بعضي از مكتبهاي تصوف معنا ندارد ....
ابراهيم ادهم از مشايخ تصوف است مي گويد: من در عمرم هيچ وقت به اندازه ي سه موضع خوشحال نشدم: يكي آنكه وقتي مريض بودم و در مسجدي افتاده بودم و نمي توانستم بلند شوم؛ خادم مسجد آمد و گداها و فقيرها را كه خوابيده بودند بلند كرد. به من هم كه رسيد با عتاب گفت: بلند شو و چند لگد با پايش به من زد و من هم نمي توانستم بلند شوم. همه رفتند و من تنها بودم. بعد خادم پايم را گرفت و مرا مثل يك لاشه از مسجد بيرون انداخت. خيلي خوشحال شدم؛ چون ديدم اين نفس در اينجا دارد حسابي كوبيده و ذليل و خوار مي شود و....»
شهيد مطهري بعد از اشاره به مورد دوم و سوم بيان مي دارند كه اسلام به هيچ وجه اجازه ي خواري و ذلت را نمي دهد. ايشان در ادامه ميفرمايند: «اسلام مي گويد نفس مومن عزيز و محترم است؛ مومن بايد از شرافت خود دفاع كند» و نيز در ادامه مي فرمايند: «در اسلام با همه ي اينها كه نهي النفس عن الهوي هست؛ ان النفس لامارة باسوء هست؛ قد افلح من زكيها و قد خاب من دسيها هست؛ موتوا قبل ان تموتوا هست؛ در عين حال روي عزت نفس هم تكيه شده است».
قرآن مي فرمايد: و لله العزة و لرسوله و للمومنين (منافقون/ 8) نمي گويد عزت نفس خود پرستي است. پيغمبر فرمود: «اطلبوا الحوائج بعزة الانفس». فرمود : اگر حاجتي داريد هيچوقت پيش كسي با ذلت حاجت نخواهيد، با عزت نفس بخواهيد؛ يعني عزت خودتان را لكه دار نكنيد... *تعبيرات روانشناسانه از عزت نفس:
عزت نفس از ديدگاه روانشناسي مبتنى بر خودپنداره‏اى است كه افراد از خود تصوير مى‏كنند. اگر كسى خود پنداره مثبتى از خود تصوير كند و رفتارهاى خود را نيز هماهنگ با اين نگرش مثبت نمايد، طبعاً داراى عزت نفس خواهد بود؛ ولى اگر خود پنداره منفى و ضعيف باشد، نگرش فرد به خود يك نگرش غير واقع ‏بينانه منفى و ضعيف خواهد بود؛ در نتيجه فرد خودش را در پايين‏تر از موقعيت واقعى اش ارزيابى مى‏كند و در نتيجه رفتارهاى در حد شأن و موقعيت واقعى اش انجام نمى‏دهد و در واقع عزت نفس واقعى خودش را از دست مى‏دهد.
اما اين سؤال مطرح مى‏شود كه چگونه و چه عواملى باعث مى‏شود كه فردى خود پنداره مثبت، قوى و در نتيجه داراى عزت نفس باشد و چه عواملى باعث مى‏شود كه فرد خود پنداره ضعيف، منفى داشته باشد؟
پاسخ اين سوال را بايد در نظام تربيتى كه يك فرد در آن شخصيتش شكل مي گيرد جستجو كرد.
مهمترين اركان اين نظام تربيتى خانواده و برخوردهاى تربيتى اوليه‏اى است كه با فرد مى‏شود و سپس محيط مدرسه و اجتماع نقش اساسى را ايفا مى‏كنند. هر چه محيط تربيتى كودك از خانواده تا اجتماع سالم‏تر باشد و از شيوه‏هاى تربيتى مناسب‏تر و در عين حال، غنى و پربار باشد، شكل گيري شخصيت كودك بهتر سالم‏تر و در نتيجه خود پنداره او از خودش مثبت‏تر و قوى‏تر خواهد بود و بدنبال آن از عزت نفس بالايى برخوردار است.
علاوه بر محيط تربيتى، نوع نگرش و بينش كه فرد از خودش دارد و آموزه‏هايى كه اين بينش و نگرش به او مى‏دهد هر چه از منابع صحيحتر و متون غنى‏تر و فرهنگ بهترى بوجود آمده باشد در خود پنداره فرد و بالتبع آن در عزت نفس او نقش دارد.
بنابراين براى دست يافتن به عزت نفس، بايد مبادى تربيت از جمله خانواده، مدرسه و به طور كلي فرهنگ اجتماع را اصلاح كرد و هم آموزه‏هاى تربيتي و اخلاقى و همچنين آموزه‏هاى مربوط به شناخت و بينش افراد را غنى نمود كه اين يك كار بنيادى و ريشه‏اى است كه همه متصديان تعليم و تربيت بويژه خانواده بايد رعايت كنند.
علاوه بر اين خود فرد نيز در اين مسائل نقش دارد و بعنوان يك موجود مختار، فعال و آزاد بايد از اين امكانات و استعدادهاى ذاتى براى انتخاب صحيح و براى شكل دادن به شخصيت خود بهره گيرد تا بتواند به عزت نفس واقعى دست يابد.
نگرش فرد به هستى نيز با عزت نفس به رويكردى مثبت و سازنده متحول مى شود و با چشمانى اميدوار به نشانه‏ها و آيات هستى مى‏نگرد. خوش‏بينى و مثبت‏نگرى از اعماق درون افراد معتمد به نفس متجلى مى‏شود.
مهمترين عامل عزت نفس دركي است كه انسان از مقام رفيع و منزلت انساني خود در هستي و استعداد و كشش بي نهايت روح دارد. اين درك باعث مي شود كه نفس والا و پاك خود را به پستي نيالايد و عزيز و بزرگوار باشد.*عزت نفس چشم‏انداز آدمى را نسبت به خود و جهان، گسترده‏تر و اميدوارتر مى نمايد. براى تقويت عزت نفس، شيوه‏هايى وجود دارد كه تعدادى از آنها را ارائه مى نمائيم:
1- روش بهره‏مندى از معنويت كه مستلزم ارتباط با خداست، اين اطمينان را در وجود آدمى، مى‏آفريند كه در مواجهه با مشكلات زندگى، بى‏يار و ياور نخواهد بود بلكه پروردگار آنان را تقويت مى كند و ارزيابى ديگران را از خود دگرگون ساخته و به سمت اهداف مطلوب سوق مى‏دهد.
لذا مهمترين راه نيل به عزت نفس، اتصال و ارتباط با عزيز حقيقي يعني خداوند متعال و تكيه به قدرت او و اطاعت از فرمان و خواست او و تسليم بودن در برابر اراده و مشيت او است. در واقع عزيز حقيقي انساني است كه كمال تبعيت و اطاعت از اوامر و نواهي الهي را دااشته باشد و در صراط مستقيم عبوديت گام بر دارد و هيچ نافرماني و عصياني در عمل و فكر و برنامه زندگي او نباشد .
از امام حسن مجتبي –عليه السلام- نقل شده كه فرمود : وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
هر كس خو اهان عزتي غير وابسته به فاميل و اقوام و هيبت و جلالي بدون اتكا به سلطنت است، بايد از ذلت نافرماني خدا بيرون رود و به سوي عزت اطاعت الهي برود. مستدرك‏الوسائل 11 258
2- با مطالعاتي در زمينه «خود شناسي اسلامي» به ارزش روح انساني پي خواهيد برد و استعدادهاي عظيمي كه خداي متعال در انسان قرار داده واقف خواهيد شد و خواهيد فهميد كه شخصيتي كه خداوند از انسان خواسته چگونه شخصيتي است و سپس با خودسازي و انجام دستورات خداوند، به عزت نفس بيشتري خواهيد رسيد. (در اين زمينه آثار شهيد مطهري پيشنهاد ما به شماست)
3- عزّت و سربلندى انسان در گرو عدم درخواست‏هاى مكرّر از ديگران است. تا مى‏توانيد به خود متكى باشيد و به آنچه هستيد و داريد، اكتفا كنيد تا عزت نفس بيش‏تري به دست آوريد.
4- از گناه اعم از گناه هاي كوچك و بزرگ اجتناب كنيد، زيرا پاكدامني و حفظ خود از رفتارهاي گناه آلود، باعث عزت نفس انسان مي شود در حالي كه گناه باعث ذلت و خواري مي گردد.
5- معاشرت با دوستان خوب يعني افراد مؤمن، شاداب، اجتماعي و پرتلاش نقش بسيار مؤثري در تقويت شخصيت شما دارد، لذا حتماً دوستاني با ويژگي هاي فوق پيدا كنيد.
6- ظرفيت‏ها و توانايى‏هاى درونى خود را به منظور پرورش آنها و باور عميق‏تر بدان‏ها بشناسيد.
7- براى درك نيازها و احتياجات اساسى، برنامه‏ريزى مناسب كنيد.
8- فرصتهاى موجود در قلمرو زندگى كنونى را تشخيص دهيد و براى حداكثر بهره‏ورى از آنها تلاش كنيد.
9- از ديگران و خويشتن خود، ارزيابي مثبت و ارزشمندي داشته باشيم. نگرش فرد به هستى نيز با عزت نفس به رويكردى مثبت و سازنده متحول مى شود و با چشمانى اميدوار به نشانه‏ها و آيات هستى مى‏نگرد. خوش‏بينى و مثبت‏نگرى از اعماق درون افراد با عزت نفس، متجلى مى‏شود.
در خاتمه، شما را به مطالعه زندگينامه و شرح حال بزرگان و مشاهير برجسته دعوت مى كنيم و اميد آن داريم كه اين گونه آثار بتواند روح و جوهره حركت و تلاش را در شما افزايش داده و براى قبول مسؤوليتهاى فردى و اجتماعى، آماده سازد.
با اميد به روزى كه همه نوجوانان و جوانان ميهن اسلامى با تكيه بر عزت نفس و اتكال به خداى بزرگ در راه نوسازى خود و جامعه، همت والاى خويش را به كار گيرند.*يادگاري: خداوند در نامه عاشقانه خود به انسانها فرموده است: «أنّ العزّه لله جميعاً». همانا عزت از آنِ خداست. اوست كه عزيز مي‌دارد و ذليل مي‌كند. دوست خوبم! خدايي شدن، رمز عزيز شدن است.*كتابهاي زير جهت مطالعه معرفي مي گردد.
1- اخلاق اسلامي- محمد علي سعادت
2- اخلاق در قرآن (3 جلد)- مصباح يزدي
3- خودسازي براي خود شناسي- مصباح يزدي
4- انسان كامل- مرتضي مطهري
باز هم با ما سخن بگوييد.
با آرزوي سلامت و سعادتمندي براي شما.

پرسمان دانشجویی