پاسخ تفصیلی:
عالمان اخلاقي در تعريف غيبت گفته اند: غيبت عبارت است از بدگويى و پرده درى نسبت به حيثيت و آبروى افراد، يعني در غياب شخصى كارهاى بد و ناپسند شخصي و يا عيوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونهاى براى ديگران بازگو كنند كه اگر به گوششان برسد، ناراحت شوند. غيبت بيان معايب و بدي هايي موجود در افراد مي باشد ؛ اما اگر به كسي كارى را كه وى انجام نداده و مرتكب نشده است را نسبت دهيم چه آن كار و عمل مربوط به زندگى شخصى او باشد و چه مربوط به شخص و مسؤوليتش اين عمل تهمت مي باشد .و تهمت نيز همچون غيبت از گناهان كبيره بوده و حرام مي باشد .
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) در تعريف غيبت مي فرمايند: «برادر خود را به چيزي ياد كني كه خوشايندش نباشد »
(معراج السعاده؛ ملا احمد نراقي، ص 447)
غيبت از گناهان بزرگ است كه در قرآن از آن به خوردن گوشت برادرمرده تعبير شده است و در روايات هم تعبيرات شديد اللحنى نسبت به غيبت كننده آمده است.كه به دو مورد آن اشاره مي كنيم.
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند: «كسي كه مرد مسلمي را غيبت كند ، روزه او باطل شود ودر روز قيامت در حالي كه از دهن او بوي تعفن بيرون مي آيد حاضر مي شود و بوي تعفن دهان چنين فردي از مردار بيشتر است، اهل موقف از بوي دهان غيبت كننده در اذيت وآزار باشند»
انس ابن مالك گويد: رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: در شب معراج قومي را ديدم كه صورتشان را با چنگال خويش خراش مي دادند. از جبرئيل پرسيدم اينان كيان اند؟ گفت اينها كساني هستند كه غيبت مردم را مي كردند»
(چهل حديث؛ امام خميني (رحمه الله عليه)، ص305)
آثار ناگوار غيبت
غيبت در حيات معنوى ومحيط اجتماعى انسانها آثار ناگوار زيادى دارد از جمله:
1- ايجاد كينه و دشمنى
2- ايجاد حس بدبينى و از بين بردن اعتماد
3- از بين بردن روح تعاون و همدردى اجتماعى
4- شيوع فحشا و آثار ناگوار تربيتى
5- عدم امنيت عرضى و آبرويى اشخاص.
6- مهمتر اينكه غيبت يك عمل ضد توحيدي است و با روح اسلام كه دعوت به توحيد وهمگرايي است، در تضاد است.
شناخت ريشه هاي غيبت و مبارزه با آن ها:
ابتدا بايد ريشه هاي غيبت را بشناسيد, سپس با آن ها مبارزه كنيد.
امام صادق (ع ) مي فرمايند كه ريشه غيبت ده گونه مي باشد(ميزان الحكمه , ج 7, ص 348, روايت 15229) كه ما به6موردآن اشاره مي كنيم :
1. شفاي غضب
2. همياري با ديگران ;( يعني عده اي مشغول غيبت باشند و ما به هر دليلي آنان را كمك مي كنيم .)
3. تهمت :( اين مورد حداقل مي تواند دو معنا داشته باشد: الف) اين كه شخصي به ما تهمت زند و ما هم غيبت او را بكنيم ; مثلا بگوييم : «اگر فلاني اين عيب و آن عيب را نداشت به ما تهمت نمي زد».
ب) اين كه ما مي خواهيم به شخصي تهمت بزنيم , ولي اول با غيبت , جاده را صاف مي كنيم ; مثلا مي گوييم :« فلاني چنين حرف زشتي را زد. اصلا او آدم بد زبان و كينه توزي است».)
4. سوئ ظن ,
5. حسد,
6.مسخره كردن
راه كارهاي ترك غيبت
الف) تفكر در آيات و روايات مذمت غيبت
: بايد هر روز اين آيات و روايات را به قصد پندگيري مطالعه كنيد. هرگز گذرا و بي تامل نگذريد; اين مطالعه كم و مستمر, به مرور زمان , مذمت غيبت را از اعتقاد به باور تبديل مي كند و وقتي باور آمد, جرائت بر غيبت يا از بين مي رود و يا كم مي گردد.
ب) تفكر در مرگ :
بنابر روايات , انديشيدن به مرگ , براي تهذيب و خودسازي بسيار سودمند است . انسان مرگ انديش , نه تنها از گناه دست مي كشد, بلكه از تجملات و زوايد دنيا نيز متنفر مي شود.
ج) ترك زمينه غيبت :
گاهي دوستان خاص , حرف هايي خاص , مجلسي خاص يا... زمينه غيبت كردن يا شنيدن آن را فراهم مي كنند. اگر نمي توانيد از غيبت نهي كنيد و يا با زيركانه مسير حرف ها را عوض كنيد, بايد چنين محيطهايي راترك كنيد و گرنه غيبت كردن برايتان عادي مي شود.
د) مراقبه و محاسبه :
پيش از سخن گفتن بر آنچه مي خواهيد بگوييد, دقت و تائمل كنيد اگر غيبت است , ترك كنيد. اين مراقبه را بايد تا وقتي انجام دهيد كه غيبت ترك شود. شبانگاه به محاسبه بپردازيد. اگر غيبتي از شما صادر نشده است , خدا را شاكر باشيد و اگر - پناه بر خدا - غيبتي كرده ايد, هم براي خود و هم براي غيبت شونده استغفار كنيد و دوباره تصميم بر ترك غيبت بگيريد. در آخر تائكيد مي كنيم كه اين راهكارها را دقيقا به كار گيريد تا به نتيجه مطلوب برسيد و گرنه بدون عمل بهترين راهكارها هم عقيم مي ماند.
براى از دست دادن اين حالت بايد ارادهاى جدى و قوى داشته باشيد و از شنيدن يا گفتن هر غيبتى هر اندازه هم به نظرتان كوچك و سطحى مىآيد اجتناب ورزيد زيرا در روز قيامت جوابى براى آن نخواهيد داشت.
براي مطالعه بيشتر به کتاب( گناهان کبيره شهيد دستغيب شيرازي) و منابع زير رجوع كنيد به:
منابع اصلي اخلاق اسلامي:
-راه روشن, ترجمه مهجه البيضاء فيض كاشاني
- اخلاق اسلامي, ترجمه جامع السعادات ملا مهدي نراقي
- معراج السعاده، ملا احمد نراقي
- نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي آيت الله مهدوي كني
- اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح يزدي
منابع بيشتر:
- خودشناسي براي خودسازي، مصباح يزدي
- تهذيب نفس، ابراهيم اميني
- مقالات استاد محمد شجاعي
- خودسازى، شهيد باهنر
- خودسازى، محمد يزدى
- جهاد با نفس، ج 3، حسين مظاهرى