راه سعادت انسان | کتابخانه مجازی الفبا

چکار کنيم تا به سعادت واقعي که اسلام و قرآن گفته برسيم؟

سعادت حقيقي انسان رسيدن به كمال انساني است و بالاترين سعادت رسيدن به قرب خداوند است و هر سعادت ديگر با اين ملاك و معيار سنجيده مي شود و برخي سعادت ها، سعادت هاي واسطه مي باشند.
تكامل انسان و رسيدن او به كمالات واقعي و انساني، تنها با اعمال و افعال اختياري حاصل مي شود و اگر عملي از روي اختيار نباشد، در تكامل انسان اثري ندارد. وقتي هدف والاي انسان رسيدن به كمال و بالاترين كمال قرب به خداوند متعال بود، رسيدن به اين هدف نيازمند پيمودن راهي مطمئن و ايمن و به دور از خطرها و انحرافات است. خداوندي كه ما را فطرتا كمال خواه و جوياي قرب به خود خلق كرده است، بدون شك راه رسيدن به اين هدف والا را به ما نشان داده است. عمل به احكام الهي و واجبات و محرمات و نيز توجه به الهامات خير و شر در درون ما، راه هاي رسيدن انسان به سعادت و كمال مي باشند. ناگفته پيداست كه تا انسان با راه آشنا نباشد و با آشنايان با راه آشنايي و ارتباط نداشته باشد، قادر به پيمودن آن به دور از انحراف و آسيب نمي باشد.
قرآن كريم و اولياي معصوم الهي، راه رسيدن به كمال را كه همان صراط مستقيم و شاه راه مطمئن بندگي است براي ما بيان كرده اند و نيروي عقل ما و الهامات خوبي و بدي در درون ما نيز ما را در تشخيص راه درست ياري مي كنند. دوري از وسوسه هاي شياطين وعبادت خداوند كه با عمل به احكام الهي و خواسته هاي ربوبي و قدم برداشتن در راه بندگي واقعي حاصل مي شود همان صراط مستقيم الهي است: «الم اعهد اليكم يا بني آدم الا تعبدوا الشيطان انه لكم عدو مبين و ان اعبدوني هذا صراط مستقيم» (يس، آيات 60 و 61). بنابراين براي رسيدن به كمال و سعادت حقيقي كه همان نزديك شدن به خداوند و قرب حق مي باشد، راهي مطمئن تر و كوتاه تر و استوارتر از عمل به تكاليف شرعي و پيروي از دستورات الهي و پيامبر(ص) و اهل بيت پاك او(ع) نداريم و اگر راهي بهتر و كوتاه تر و مطمئن تر وجود داشت بدون شك خداوند متعال و اوليائش آن را براي ما بيان مي كردند و ما را از آن محروم نمي كردند.
توجه داشته باشيد كه تكاليف الهي و واجبات و محرمات و مستحبات و مكروهات، تنها باري بر دوش ما و اثبات خدايي خداوند نمي باشد، بلكه اگر با دقت در آنها نظر شود، منطبق با فطرت خداجو و كمال طلب ما و راه مستقيم تكامل و رسيدن به سعادت و هدف مي باشند و عمل به سفارش و دستورات معصومين(ع) به عنوان كساني كه خود راه سعادت را پيموده اند و با اين راه و آفات و خطرات و موانع آن آشنايي كامل دارند و در واقع تكاليف الهي را به روشني براي ما تفسير و بيان كرده اند ضامن رسيدن به سعادت انساني و الهي است.
بنابراين مي توان گفت تنها راه سعادت دنيا و آخرت آن است كه : 1- انسان فرمانهاى خدا را اطاعت و از نواهى او پرهيز نمايد. 2- به آنچه خداوند پيش مى‏آورد؛ مانند فقر و ثروت، سلامت و بيمارى و ... راضى باشد و بكوشد از امتحانات الهى سرافراز برآيد. 3- پيوسته به خدا توكل نموده وسعادت و كمال و خير دو جهان را از او طلب نمايد (ضمن تلاش و جديت). 4- همواره در حال خوف و رجا و انابه باشد. 5- از هواهاى نفسانى دورى گزينيد.
عواملي كه مانع پيمودن راه كمال و نيل به سعادت انسان، فراوان است ولي مهمترين آنها عبارتند از:
1. تعلقات دنيوي: تعلقات مادي از موانع بزرگ سعادت انسان است. علاقه افراطي و خارج از چارچوب به مال و ثروت و جاه و مقام و رياست، انسان را از حركت و هجرت و سلوك به سوي سعادت حقيقي كه همان قرب حق است باز مي دارد. قلبي كه با محسوسات انس گرفته و شيفته و دلباخته آنهاست، چگونه مي تواند به طرف سعادت و به عالم بالا، صعود كند؟ دلي كه جايگاه محبت امور فاني دنيوي است چگونه مي تواند تجليگاه انوار الهي باشد؟ حضرت صادق(ع) مي فرمايد: «حب الدنيا رأس كل خطيئه؛ محبت دنيا ريشه هر گناهي است» (بحارالانوار، ج 73، ص 90).
2. پيروي از هواي نفس: پيروي از هوا و هوس و تمايلات نفساني و خواهش هاي دل مانع بزرگي در راه وصول به سعادت جاويد است. تمايلات نفساني همانند دودهاي غليظ، خانه دل را تيره و تار مي سازند و چنين دلي لايق تابش انوار پاك معنوي نمي باشد. هواها و هوس ها دايما قلب را آشفته و مضطرب مي سازند و آن را به اين طرف و آن طرف مي كشانند و فرصت خلوت با خدا و انس با او را به قلب نمي دهند. فردي كه شبانه روز به دنبال برآوردن خواسته هاي دلش مي باشد، چه وقت مي تواند از دنيا هجرت كند و از افق طبيعت و ماده به بارگاه قدس ربوبي پر بكشد؟
3. ضعف اراده: سستي اراده وعدم قدرت بر تصميم گيري از موانع بزرگ راه است كه انسان را از شروع در عمل باز مي دارد ضعف اراده خود از پي نبردن به ارزش مقصد والا و سعادت ابدي انسان سرچشمه مي گيرد. اگر انسان به عظمت مقصد و اهميت سعادت خود پي ببرد، به طور جدي وارد عمل مي شود و يأس و نااميدي و سستي را از خويش دور مي سازد.
4. پرحرفي و سخنان غير ضروري و بي فايده: عادت به پرحرفي و بيان حرف هاي ناسنجيده و بيهوده، انسان را از حركت و نيل به سعادت و مقصد باز مي دارد و مانع توجه و حضور قلب مي شود. زياد حرف زدن و پراكنده گويي، فكر را پريشان مي سازد و قدرت انديشيدن صحيح و تشخيص صواب از ناصواب را از انسان مي گيرد. پرحرفي نشانه كم عقلي است. علي(ع) در حديثي مي فرمايد: «اذا تم العقل نقص الكلام؛ وقتي عقل كامل گردد سخن گفتن كم مي شود» (بحارالانوار، ج 71، ص 290).
5. پرخوري و شكم پرستي: انسان با شكم انباشته از غذا نمي تواند حال عبادت و دعا داشته باشد و طعم مناجات را بچشد. پرخوري باعث قساوت قلب و تحريك شهوت مي گردد. كم خوري و گرسنگي بهترين كمك براي كنترل نفس و شكستن عادت هاي آن مي باشد. زياده روي در غذا باعث تنبلي و كسالت روح و مريضي بدن و بي رغبتي به عبادت و سخت دل و غفلت از ياد خدا مي گردد و صفاي روح و نورانيت و حال خوش معنوي را از انسان مي گيرد. براي آگاهي بيشتر ر.ك: - انسان و ايمان، شهيد مطهري - ايمان، شهيد دستغيب - خودسازي (تزكيه و تهذيب نفس)، استاد ابراهيم اميني.
در رابطه با قرب الهي به نكات زير توجه نماييد: حضرت على«عليه السلام» مى‏فرمايد: «من احبّ ان يعلم كيف منزلته عندالله، فلينظر كيف منزلة الله عنده، فانّ كل من خير له امران، امر الدنيا و الآخرة، فاختار امر الآخرة على الدنيا، فذلك الذى يحب الله و من اختار امرالدنيا فذلك الذى لا منزله للَّه عنده» ؛بحارالانور، ج 67، ص 25. «هر كس مى‏خواهد بداند منزلت او نزد خداى متعال چگونه است، بايد ببيند منزلت خداى متعال نزد وى چگونه مى‏باشد؛ زيرا هر كس كه مُخيّر گشته است بين دو امر: امر دنيا و آخرت. هر كس امر آخرت را بر دنيا مقدم داشته و اختيار مى‏كند، پس او خدا را دوست مى‏دارد، و هر كس امر دنيا را مقدم داشته و آن را برمى‏گزيند و اختيار مى‏نمايد، پس خداى متعال را نزد وى منزلتى نيست». بر اساس اين بيان، اگر انسان در حركات و سكنات خود جانب خداى متعال را بگيرد. خداى متعال نزد وى منزلت دارد و اين، نشانه آن است كه او نزد خداوند منزلت دارد.
اما اگر انسان در حركات و سكنات خود، جانب خدا را مراقبت نكند ،خداى متعال نزد وى، منزلت ندارد و اين نشانه آن است كه وى نزد خدا منزلت ندارد. مراقبت جانب خدا نيز، به معناى مراقبت ادب حضور در پيشگاه پروردگار است؛ يعنى، رعايت آداب ظاهرى و باطنى. خداوند متعال به ظاهر و باطن احاطه دارد و حاضر در ظاهر و باطن است؛ از اين رو در محضر او خلاف مرادِ و رضاى او سر نزند. اگر مى‏خواهيد به خداوند نزديك شويد، خويش را در حضور او ببينيد و ادب حضور را - چه در ظاهر و چه در باطن - مراعات كنيد. هر حركتى كه انجام دهيد، هر نگاهى كه مى‏كنيد، هر كلمه‏اى كه مى‏گوييد و هر آنچه در ظاهر از شما سر مى‏زند؛ همه در محضر حق است و از نظر جناب او دور نيست و حركت، نگاه و گفتار شما و آنچه در ظاهر از شما سر مى‏زند، برخلاف رضاى او نباشد،
هين مراقب باش گر دل بايدت‏
كز پى هر فعل چيزى زايدت.
هر كه ادب حضور را مراقبت كند، بدون شك به خداوند نزديك خواهد شد.
براى مطالعه بيشتر در اين خصوص نگا: مقالات، ج‏3، ص‏149 - 155.
نزديكي به خدا با معرفت ممكن است يعني كسي كه بهتر خدا را بشناسد به او نزديك تر است آن هم نه هر شناختي زيرا بسياري از خداشناسان بودند كه در لغزشگاه ها نتوانستند خود را حفظ كنند و به عمق جهنم كه دورترين مكان از منزلت معرفت حق است پرت شدند. معرفتي موجب نزديكي به خداست كه زنده و پويا باشد و عشق و محبت او را هر لحظه و هر روز در دل زنده سازد. «‌الشوق خلصان و العارفين»تصنيف غرر الحكم ص 82 حديث 1293
عشق خالص كننده خداشناسان است. بنابراين معرفتي كه قلب را در محبت خداوند خالص مي كند موجب نزديكي به خداست.«ان كنتم تحبون الله فاخرجوا من قلوبكم حب الدنيا»تصنيف غررالحكم ص 141 حديث 2510 اگر خدا را دوست داريد پس محبت و وابستگي دنيا را از دل بيرون كنيد. (رك: آيت الله جوادي آملي. مراحل اخلاق در قرآن، مجلد يازدهم از تفسير موضوعي)
از طرف ديگر براساس روايات وارد شده ايمان، حق گويي هر چند بر عليه خود انجام دقيق تكاليف الهي، پرداختن به مستحبات، انس با قرآن، تواضع و خوشرويي با مردم، سجده در پيشگاه حق تعالي، شب زنده داري، كارهاي عام المنفعه مانند كشاورزي از راه هاي رسيدن به خداست. در ذيل پاره اي از روايات در اين باره تقديم مي گردد: - الامام علي(ع): اقرب الناس من الله سبحانه احسنهم ايمانا ؛ نزديك ترين مردم به خداي سبحان، نيك ايمان ترين آنهاست».
- «الامام زين العابدين(ع): ان اقربكم من الله اوسعكم خلقا ؛ نزديك ترين شما به خداوند، گشاده خوترين شماست». - «الامام علي(ع): اقرب العباد الي الله تعالي اقولهم للحق و ان كان عليه، و اعملهم بالحق و ان كان فيه كرهه ؛ نزديك ترين بندگان به خداي متعال، حق گوترين آنهاست، هر چند به زيانش باشد و عمل كننده ترين آنهاست به حق، هر چند بر خلاف ميلش باشد». - « الامام الصادق(ع): فيما اوحي الله عزوجل الي داود(ع): يا داود! كما ان اقرب الناس من الله المتواضعون كذلك ابعد الناس من الله المتكبرون ؛ از وحي هاي خداي عزوجل به داود(ع) اين بود: اي داود! همچنان كه نزديك ترين مردم به خدا فروتنانند، دورترين مردم از خدا گردنفرازانند».
- « الامام الصادق(ع): ثلاثه هم اقرب الخلق الي الله يوم القيامه حتي يفرغ (الناس) من الحساب: رجل لم تدعه قدرته في حال غضبه الي ان يحيف علي من تحت يديه، و رجل مشي بين اثنين فلم يمل مع احدهما علي الآخر ؛ سه كسند كه در روز قيامت، نزديك ترين خلق به خدايند تا آن گاه كه كار حسابرسي مردم تمام شود: مري كه در حال خشم، قدرتش او را به ستم كردن بر زيردستش وا ندارد، مردي كه ميان دو نفر حركت كند و به اندازه جو به يكي از آن دو نزديك نشود و مردي كه به سود و زيان خود حق را بگويد».
- « رسول الله(ص): قال الله عزوجل: ... ما تقرب الي عبد بشيء احب الي مما افترضت عليه و انه ليتقرب الي بالنافله حتي احبه، فأذا احببته كنت سمعه الذي يسمع به و بصره الذي يبصر به و لسانه ينطق به و يده التي يبطش بها ان دعاني اجبته و ان سألني اعطيته ؛ خداي عزوجل فرمود: ... هيچ بنده اي با وسيله اي كه نزد من محبوب تر باشد از آن چه بر او واجب كرده ام، به من نزديك نشد. همانا او با نماز نافله به من نزديك شود تا آن جا كه او را دوست بدارم و چون دوستش بدارم گوش او شوم كه با آن بشنود و چشم او شوم كه با آن ببيند و زبان او شوم كه با آن سخن گويد و دست او شوم كه با آن ضربه زند. اگر مرا بخواند، جوابش دهم و اگر از من خواهش كند به او بدهم».

پرسمان دانشجویی