خوشبختي در زندگي | کتابخانه مجازی الفبا

خوشبختي در زندگي در چه چيزهايي است؟

پرسشگر گرامي از اين که سوال خود را با ما در ميان گذاشته ايد و به دنبال خوشبختي و سعادت هستيد از شما متشکريم و تبريک مي گوييم. اميدواريم که پاسخ ارائه شده مفيد واقع شود.
از جمله سوالات اساسي که در ذهن هر انساني شکل مي گيرد اين است که ، خوشبختي چيست و ملا ک هاي آن کدام است؟ آيا همه انسانها به خوشبختي نائل مي شوند ؟
در پاسخ بايد گفت ، راز موفقيت در يافتن يک گم شده آن است که بدانيم به دنبال چه مي گرديم.کسي که نداند اساساً به دنبال چه چيزي بايد باشد، چه بسا ممکن است گم شده ي خود را بارها ببيند و از کنار آن بگذرد و به آن اعتنايي نکند. کسي که به دنبال خوشبختي و رسيدن به سعادت است، اگر خوشبختي را نشناسد هر چه تلاش کند، کمتر آن را مي يابد و همين ناکامي، بر نارضايتي هاي او مي افزايد.
انسان، موجودي است کمال گرا و هدفمند که از بيهودگي، بي معنايي و بي هدفي، سخت گريزان است. بيهودگي و پوچي، چنين موجودي را ارضا نمي کند و از اين رو اگر زندگي، معنا و هدفي نداشته باشد، زنده ماندن، ارزشي نخواهد داشت؛ هر چند تمامي امکانات زندگي فراهم باشد. علت نارضايتي و سرد شدن زندگي،«کمبود رفاه» نيست. زندگي ساده و حتي سخت را مي توان دوست داشت و احساس خوشبختي کرد، به شرط آن که «معناي زندگي را درک» کرده باشيم. آن چه باعث معناي زندگي مي شود بايد داراي دو ويژگي باشد: ارزشمند (خير) و پايدار. قرآن مي فرمايد: «و ما أتيتم من شيء فمتع الحيوة الدنيا و زينتها و ما عند الله خير و أبقي أفلا تعقلون؛ آنچه به شما داده شده، کالاي زندگي دنيا و زينت آن است، حال آن که آنچه نزد خدا است، بهتر و پايدارتر است، آيا نمي انديشيد؟(1)
در رابطه با خوشبختي ، مکاتب گوناگون آن را به گونه هاي مختلف تعبير نموده اند و ملا ک ها و معيارهاي متفاوتي را براي آن ذکر کرده اند ، هر چند که همگي در اين نکته مشترک مي باشند که اساس خوشبختي ، آرامش انسان است . اما مصاديق و ابزارهاي رسيدن به اين آرامش در مکاتب مختلف ،متفاوت مي باشد .
برخي معتقدند که سرچشمه سعادت (خوشبختي) را در درون خود بايد جستجو کرد . آنهايي که تفسير سعادت را «آسايش از آلام» مي دانند، بر اين باورند که آلودگي با دنياي بيرون، موجب درد و رنج است و هرچه انسان، بيشتر خود را از جهان بيرون بي نياز سازد و رابطه اش را با بيرون قطع کند، از سعادت (که چيزي جز خلاصي از رنج نيست) بيشتر بهره مند مي شود. آنها تحت فشار و رنج قرار دادن و به رياضت و سختي كشيدن جسم انسان را ، راه صحيح خوشبختي مي‌دانند و عقيده دارند چنان بايد جسم و بدن را در تنگنا و سختي قرار داد كه جسم انسان ضعيف و نحيف شود و روح انسان كامل و بزرگ گردد. نشانه هايي از اين طرز تفکر را در تصوف هندي و افکار بودا و ماني و پيروان ايشان مي توان مشاهده کرد.
دسته اي ديگر، سرچشمه خوشبختي را در جهان بيرون مي دانند و معتقدند انسان، موجودي اين جهاني است و تحت تأثير عوامل اين جهان است. اين ديدگاه مادّي مسلک، سعادت را فقط وابسته به عوامل خارجي مي داند. يعني هر چه انسان بيشتر بتواند از لذائذ مادي و دنيايي استفاده نمايد خوشبخت تر است.
اما لرد ريچارد ليارد، اقتصاددان و پژوهشگر انگليسي در کتابي به نام جامعه خوشبخت نشان ميدهد که رفاه مادي نمي تواند خوشبختي آدمي را تضمين کند. ليارد در رساله خود مي کوشد که ثابت کند رفاه روز افزون در جوامع پيشرفته، الزاما به احساس سعادت نمي انجامد. اقتصاددانان تا کنون بر اساس ميزان درآمد سرانه، خوشبختي را اندازه مي گرفتند. اما هرچند درآمد سرانه ملي در جوامع صنعتي پيوسته افزايش يافته، اما بر خوشبختي شهروندان به اين ميزان افزوده نشده است. ليارد از اينجا به اين نتيجه مي رسد که رشد صنعتي نمي تواند ملاکي براي خوشبختي آدمي باشد.
در مورد ثروت و دارايي بايد گفت: نگاه ما و استفاده ي درست از آن است که تعين مي کند ما خود را خوش بخت بدانيم يا نه. حضرت خديجه – عليها السلام- با استفاده ي درست و در اختيار گذاشتن مال خود در خدمت دين خدا البته احساس رضايت و خوش بختي هم بايد بکند، اما قارون با آن ثروت و تکبر ثروت با خوش بختي بيگانه است! يکي از عوامل آرامش را مي توان مالي که در جهت بر طرف کردن نيازهاي انسان به کار گرفت دانست. اما اهميت و اثر گذاري ثروت در خوش بختي بيشتر است يا بدن سالم؟ حضرت علي – عليه السلام- در اين زمينه فرموده اند:«آگاه باشيد که فقر نوعي بلا است و سخت تر از تنگدستي بيماري تن و سخت تر از بيماري تن، بيماري قلب است، آگاه باشيد که همانا عامل تندرستي تن، تقواي دل است». (2)
با سر زدن به بيمارستان ها مي توانيد از افرادي که داراي مال و ثروت هستند اما داراي سلامتي نيستند بپرسيد که حاضر هستيد تمام ثروت خود را بدهيد تا سالم شويد يا نه. به راستي جواب آنها چيست؟ روزي به پادشاهي گفتن اگر مريض شويد و نتوانيد مايعات خورده را از بدن خود خارج کنيد چه مقدار از مال خود را حاضر هستيد بدهيد؟ گفت: نصف آن را. دوباره از پادشاه سوال شد، اگر آب نتوانيد بخوريد چه مقدار از مال خود را مي دهيد؟ گفت: نضف ديگرش را. اين شخص سوال کننده به اطرافيان گفت: مال دنيا به يک آب خوردن و خارج شدن آن ارزش دارد!
بنابرين مي توان نتيجه گرفت که ماديات محور مناسبي براي ارزيابي خوشبختي نيست.
از ديدگاه اسلامي ملاک سعادت و خوشبختي ، رضايت و خشنودي خداوند متعال از انسان است و براي رسيدن به اين امر عوامل و زمينه هايي را در آيات و روايات برشمرده اند ، که چندين مورد از آنها بيان مي شود :
1.شناخت خود و توانايي هاي خود :
سعادت واقعى(خوشبختي) هر فرد آن است كه به گنج هاي که خدا در وجود او قرار داده ، دست يابد و به تعبير استاد مطهري(ره) در كتاب انسان كامل: در بالاترين سطح، سعادتمند ، به كسي گفته مي شود كه همه استعداد هايش را در حد اعلي و به صورت هماهنگ پرورش داده باشد. امام علي- عليه السلام- مي فرمايد: هيچ مردي جز با طاعت خداي سبحان خوشبخت نشود و هيچ مردي جز با معصيت خدا بدبخت نگردد(3). عبادت سبب مي شود گنج هاي الهي درون ما شکوفا و استخراج شود و گناه باعث مي گردد اين گنج ها پوشيده تر شود.
روزي شخصي از امام علي -عليه السلام- پاسخ چنين پرسشي را خواست: خوشبختي چيست؟حضرت فرمود :«خوشبختي در اين نيست كه مال تو فراوان و فرزندان تو بسيار شوند؛ ‌خوشبختي آ‌ن است كه دانش ات افزون گردد و بردباري ات فراوان شود و به پرستش پروردگار مباهات كني. اگر نيكي كردي شكرش را به جا آوري و اگر بدي کردي، ‌استغفار نمايي. دنيا زيباست اما براي آن كه گناهي كرده و مي خواهد با توبه جبران كند و كسي كه با شتاب به كارهاي نيك مشغول است» .(4)
2. ايمان :
همانگونه که خداوند متعال در چندين جاي قرآن کريم مي فرمايند :« قد افلح المومنون » ، بايد گفت راز خوشبختي انسان تنها در پرتو ايمان الهي است و بس. و اين ايمان الهي محقق نمي شود مگر با عمل به دستوراتي که خداوند متعال به همه ما عطا فرموده اند .
3. آخرت گرايي :
حضرت علي – عليه السلام- مي فرمايد: «اسعد الناس من ترك لذه فانيه للذه باقيه »؛ خوشبخترين مردم كسي است كه لذت گذرا را بخاطر لذت ماندگار ترك كند(5). براي گروهي معناي زندگي و حيات يعني بهتر خوردن و بهتر پوشيدن و بيشتر لذت بردن. نتيجه و ره آورد اين زندگي، چيزي، جز زباله و کود نيست. به راستي اگر ما اين گونه باشيم چه مقدار ارزان فروشيم و به کم قانع!. اين معنا از زندگي نمي تواند انسان را که به دنبال کمال و سعادت و خوش بختي است را ارضا کند. از اين رو، هر چه در دنيا بيشتر تلاش مي کند و هر چه بيشتر از سرمايه هايش در اين مسير استفاده مي کند، کمتر به آن چه او را ارضا مي کند دست مي يابد و بيشتر از معناي واقعي زندگي دور مي سازد. از اين رو، بر دامنه ي نارضايتي اش افزوده مي شود. حتي آنان که به ثروت فراوان مي رسند، چون نياز فطري شان به طور ارزشمند بر آورده نمي شود، از درون، گرفته و سر خورده اند.
به نظر مي رسد ميان تمکن مالي و خوشبختي، رابطه ي علت و معلول بر قرار نيست. برخي مواقع دو نفر از جهت مالي مساوي هستند اما، يکي از آنها از زندگي خود راضي و خود را خوشبخت مي داند، علت چيست؟ بعضي مواقع فردي داراي پول و ثروت است اما در زندگي خوشبختي را لمس نمي کند، در مقابل فردي کارگر معمولي است، اما خود را خوشبخت مي داند. علت اين برداشتهاي مختلف در اين است که رضايت و خوشبختي در زندگي يک احساس دروني است. هر چند اين احساس، منقطع از دنياي خارج نبوده و مي تواند تحت تأثير آن باشد، اما وابسته به آن نيز نيست و اين امکان وجود دارد که در بدترين شرايط نيز بتوان از زندگي، احساس رضايت داشت. براي رسيدن به احساس خوش بختي بايد بيشتر به «کنترل احساس و مديريت آن» پرداخت. احساس ناشي از تفکر است. احساسات و عواطف ما آن گونه شکل مي گيرند که مي انديشيم.
از نظر اسلام تمامي نعمات و لذت هاي دنيايي هم چون صفر هاي پشت سر هم محسوب مي شود كه به تنهايي ارزشي ندارند و گرنه اگر ملاك خوشبختي ثروت بود قارون، جزء خوشبخت ترين ها محسوب مي شد و اگر قدرت ملاک بود فرعون بايد جزء خوشبخت ترين ها محسوب مي شد. اما مي بينيم که اين طور نبود، بنابراين آنچه باعث ارزشمند شدن اين صفرها مي شود وجود الف يار در ابتداي آنهاست. وقتي خدا، معناي زندگي شد، انسان به خاطر خدا زندگي مي کند، به خاطر او تلاش مي کند و براي رسيدن به او همه ي سختي ها را تحمل مي کند و هم واره از زندگي لذت مي برد، زيرا خود را وقف کسي کرده که همه ي زيباي ها از اوست. وقتي خدا معني زندگي شد، انسان مي فهمد که از خدا است و به سوي خدا است و در زندگي نيز براي او بايد باشد.
همه ي احساسات منفي و مثبت، نتيجه ي مستقيم افکارند. بدون افکار غمگينانه نمي توان احساس غم کرد، يا بدون داشتن افکار خشمگينانه نمي توان احساس خشم کرد. بنابراين خوش بخت دانستن خود، ريشه در چگونگي تفکر ما دارد. اگر نگاه و نگرش ما به دنيا واقع بينانه باشد، انتظارات ما نيز واقع گرايانه خواهد بود و در پي آن، احساس از زندگي نيز واقع بينانه خواهد شد. فيلسوف يوناني اپيکور مي گويد: نگرش و برداشت انسان از رويدادها بسي مهم تر و تعيين کننده تر از خود رويدادها هستند. (6)
4.شناخت دنيا :
پيامبر اکرم-صل الله عليه وآله- فرمودند: «اگر از دنيا آن چه را من مي دانستم، شما هم مي دانستيد، جان هاي شما از آن، احساس راحتي مي کرد»(7). خوشبختي در دنيا گرو شناخت «دنيا» است. امام علي – عليه السلام-مي فرمايد: «من عرف الدنيا، لم يحزن للبلوي؛ هر کس دنيا را بشناسد، از بلاهاي آن اندوهگين نمي شود»(8). حضرت نمي فرمايد دنيا بايد جاي خوشي ها باشد، بلکه مي فرمايد اگر دنيا شناسي تان واقعي باشد، با وجود سختي ها باز احساس ناراحتي و نارضايتي به شما دست نخواهد داد. اگر بدانيم راحتي و آسايش دائمي در آخرت است و اين دنيا جاي تلاش و کوشش مي باشد و البته خوشي و ناخوشي هاي آن درهم است، ديگر از اين دنيا اندازه ي خودش توقع خواهيم داشت و اين امر در احساس خوشبختي و رضايت از زندگي بسيار بسيار موثر و نقش آفرين است.
5.باز کردن چشم دل :
ابوبصير مي گويد: در خدمت امام محمد باقر- عليه السلام - وارد مسجد شدم جمعيت بسياري در رفت و آمد بودند امام -عليه السلام- به من فرمود: «سل الناس هل يرونني؛ از مردم بپرس آيا امام باقر را مي بينيد؟»
از هركس كه پرسيدم اباجعفر! را ديدي مي گفت نه با اينكه آن حضرت در كنار من ايستاده بود تا اينكه أبوهارون مكفوف(نابينا) آمد، حضرت باقر- عليه السلام - فرمود: از او بپرس گفتم امام محمد باقر را ديدي؟ گفت: آري ايشان همين جا ايستاده اند گفتم از كجا فهميدي؟ گفت: چگونه ندانم در صورتي كه آنجناب نوري است درخشان و آفتابي است تابان. به حقيقت آيا اين شخص نابينا خوش بخت نيست و افراد بينا خوش بخت بودند؟
6. پرهيز از گناهان :
يکي از عوامل مهم که در چندين آيه از قرآن به شکل هاي گوناگون تکرار شده است و آنرا عامل خوشبختي و سعادت انسان معرفي نموده است بحث تزکيه انسان و پاک شدن او از هر گونه گناه و آلودگي مي باشد ، همچنانکه خداوند متعال در سوره شمس مي فرمايند :«قد افلح من تزکي »؛ به راستي کسي که خود را از گناهان پاک نمود رستگار است. همانگونه که در اين آيه بيان شده است ، يکي از مهمترين عومل سعادت انسان پاک بودن انسان از گناهان است.
7 . اعمال صالح :
قرآن کريم امورى همانند جهاد در راه خدا، امر به معروف ، نهى از منکر، شکر نعمت هاى الهى ، توبه ، احترام به والدين و ... را مايه حيات و سعادت انسان مى شناسد.
8 . هم نشينى با بزرگان:
پيامبراکرم(ص) مى فرمايد: «اسعد الناس من خالط کرام الناس »؛ سعادت مندترين مردم کسى است که با افراد بزرگوار و کريم هم نشين باشد».(9)
9.ياد خدا :
خداي متعال در قرآن مي‌فرمايد: «الا بذكر الله تطمئن القلوب» تنها با ياد خدا، قلب‌ها آرام مي‌گيرند. افرادي در زندگي خوشبخت هستند كه از آرامش نفس و روح حقيقي برخوردار باشند. كساني كه به غلط پنداشتند زراندوزي و انباشتن مال موجب رسيدن به سعاد ت است، سخت در اشتباهند. به تجربه بر همگان معلوم شده كه ثروت زياد هيچ‌گاه مايه سعادت و خوشبختي نيست و چه بسا باعث فلاكت شود.
نتيجه نهايي اينکه ملاک اسلام از خوشبختي انسان ، رضايت خداوند متعال است و آن بدست نمي آيد مگر با پرهيز از گناهان و عمل به دستورات الهي . اميدواريم که همه ما در طي اين مسير آگاهانه قدم برداريم و به سعادت واقعي نائل شويم انشاالله.
کتاب جهت مطالعه ي بيشتر:
رضايت از زندگي، عباس پسنديده، دارالحديث، قم.
پي نوشت ها :
1.قصص/60
2.نهج البلاغه، حکمت 388
3. ميزان الحكمه،حديث 8550
4. ميزان الحكمه، حديث 8550
5. ميزان الحکمه، حديث 8578
6. رضايت از زندگي، ص20
7. کنز العمال، ح6130
8. شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج20، ص 271
9. بحارالانوار، ج 74 ص 185

پرسمان دانشجویی