درخواست و آرزوي مرگ | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت مريم فرمود: « يا ليتني مت قبل هذا» با اين وجود اشكالي دارد كه از خدا بخواهيم مرگ ما را برساند؟

دلا غافل ز سبحاني چه حاصل - مطيع نفس و شيطاني چه حاصل
بود قدر تو افزون از ملائک - تو قدر خود نميداني چه حاصل.
از مجموع رهنمودها و دعاهاي اولياي الهي استفاده مي شود که درخواست عمر طولاني با هدف عبادت و بندگي بيشتر خدا و رسيدن به کمالات والاتر امري مطلوب و پسنديده است. در بعضى روايات به ما دستور داده‏اند كه هيچ‏ گاه از خدا طلب مرگ نكنيد، بلكه هميشه طلب عمر طولانى كه در طاعت و بندگى خدا باشد نماييد.براي اين‌که پاسخ بهتري به اين سوال بدهيم ابتدا در مورد آرزو و درخواست مرگ توضيحاتي ارائه مي‌کنيم سپس در ادامه نکاتي را در زمينه آيه ذکر شده بيان خواهيم کرد.
الف- آيا درخواست مرگ از خداوند خوب است يا نه؟
درخواست مرگ از خداوند تعالى دو گونه است: الف- مذموم(ناپسند) ب- ممدوح(نيكو).
قسم اوّل آن است كه انسان از سختى‏هاى دنيا شكوه كند و ازاين ‏رو آرزومند مرگ باشد. آدمي گاهى در اثر احساس ضعف و ناتوانى و عدم قدرت مقابله با سختى‏ها، مشكلات و ناملايمات زندگى آرزوي مرگ را مي کند. اين نوع آرزوى مردن مربوط به انسان‏هاى ناتوان و عاجز است كه به جاى بسيج نيروهاى خداداد و استفاده از تفكر و انديشه براى حل مشكلات و به جاى پناه بردن به خداوند و استمداد از نيروى او آرزوي مرگ مي کنند و به جاى حل مسأله به دنبال پاك كردن صورت مسأله مى‏باشند.
در حالى كه وجود مشكلات و سختى‏ها در زندگى امرى طبيعى و از سنت‏هاى الهى مى‏باشد و صفات نيك انسان چون صبر و استقامت و شكيبايى جز در مواجهه با چنين مشكلاتى هويدا نمى‏گردد و خود را نشان نمى‏دهد. انسانى اين گونه قطعاً انسانى ناقص است و نه تنها آرزوى مرگ برايش مطلوب و ممدوح نيست، بلكه بر عكس بايد از خداوند بزرگ طول عمر و ادامه حيات را بخواهد تا خود را تكميل كند و به سعادت و كمال بار يابد و ره توشه نجات ‏بخشِ از خطرات و سكرات موت، برزخ، حشر و صراط را بر گيرد. اين چنين درخواستى بايد، دعاى اوليه او باشد و در مرحله دوّم از خداوند تعالى مضمون زير را بطلبد: «لا يتمنى احدكم الموت لضرّ نزل به وَلْيقل: اللّهم! اَحْينى ما كانت الحياة خيراً لى، و توفّنى اذا كانت الوفاة خيراً لى‏؛ رسول اكرم(ص) فرمود: هيچ يك از شماها به خاطر گرفتارى و تنگنايى كه بر او نازل گشته، مرگ را آرزو نكند (بلكه) بايد چنين بگويد: خداوندا! مادامى كه زندگى برايم خير است مرا حيات بخش و هرگاه وفات برايم خير است جانم را بستان.(وسائل الشيعة، ج 2، ص 659)
قسم دوّم آن است كه انسان به حدى از كمال عالى انسانى رسيده كه مشتاق لقاء الله و پرواز از زندان دنيا مى‏باشد و مرگ را بهترين تحفه مى‏بيند؟ اميرالمؤمنين(ع) مى‏فرمايد:«افضل تحفة المؤمن الموت‏ ؛ برترين تحفه مؤمن مرگ است‏.»( تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 165) حضرت در خطبه ي همام مي فرمايند : اهل تقوا و پرهيزکاران آناني مي باشند که اگر اجل معين آنها و مدت عمري که در دنيا براي آنها تعيين گرديده نبود , روحشان حتي يک لحظه نيز در بدنشان قرار نمي گرفت , به خاطر شوق به رحمت و بهشت خداوند.
آري چنين كسى از حجاب تن مى‏رنجد و از غم فراق مى‏نالد، اين درخواست مرگ در اوج حالات عرفانى و معنوى است كه بسيار مطلوب است، اما در عين حال رضا به خواست خدا و انجام وظايف و كسب آمادگى افزونتر براي امثال ما بهتر است.
بنابراين، در دو مورد است که مرگ براي اوليا الله يک آرزو مي‏شود و ديگر از خدا طول عمر نمي‏خواهد:
1. کسي که در دنيا طوري زندگي کرده است که آنچه‏ که پيش فرستاده خير و برکت است، ديگر براي او دنيا يک زندان است، چون وظايف خود را به نحو احسن انجام داده و مسئوليت خود را ايفا نموده است و احساس مي کند ديگر بعد از اين براي او فرصت و توانايي انجام کار نيست و زندگي در اين دنيا فقط موجب تأخير در ملاقات او با حضرت رب الارباب است، در اين جا آرزوي مرگ از خداوند آرزوي تسريع در رسيدن به لقاء الله است. همان‏طور که دانشجويي که براي تحصيل‏ به خارج رفته و در آن جا به خوبي درس خوانده و کار کرده و دانشنامه گرفته است، آرزوي بازگشت به وطن دارد؛ چون‏ مسئوليت خود را به حد اعلا انجام داده است. به عبارت ديگر؛ مرگ براي اولياالله يک‏ آرزو است، آما آيا آنها در صدد تحقق‏بخشيدن به اين آرزو هستند يا در عين اين که‏ مرگ براي آنها يک امر آرزويي است، با آن مبارزه هم مي‏کنند؟ نکته اين‏ است که هم آرزويش را دارند و هم با آن مبارزه مي‏کنند (مگر در دو صورت‏ که خواهيم گفت)؛ چرا؟ براي اين که مثل آنان همان، مثل دانشجو است، دانشجويي که در خارج از کشور است تا آن آخرين لحظه‏اي که هنوز فرصت کار کردن و پيشرفت دارد با بيرون رفتن از اين محل مبارزه مي‏کند با اين که‏ آرزوي آن را دارد، مگر آن ساعتي که احساس کند که ديگر در اين جا کاري‏ برايش نمانده است؛ يعني آنچه بايد انجام مي‏داده، انجام داده است.
2 - دوم مسأله شهادت است. مرگ به صورت شهادت، جمع ميان هردوست. از يك طرف ولىّ‏اللَّه از اين جهان به جهان ديگر منتقل شده و از طرف ديگر فرصت را از دست نداده است، چرا كه شهادت يعنى تبديل كردن عمر به بهترين شكل عمل؛ يعنى به‏صورت يك عمل و به‏صورت يك تكليف و يك مسؤوليت، عمر را به پايان رساندن، كه ديگر انسان نمى‏تواند چنين فرض كند و بگويد كه اگر من شهيد نشوم و در دنيا عمر كنم ممكن است كار بالاترى انجام دهم؛ كار بالاترى نيست. پيغمبر فرمود: هر ذى‏بِرّى، يعنى هر صاحب عمل نيكى، فوق عمل بِرّش، برّى هست، مگر شهادت كه ديگر مافوق اين برّ، برّى نيست بحارالانوار، ج 74/ ص 60؛ يعنى كسى نمى‏تواند بگويد من آرزوى شهادت در راه خدا را ندارم، براى اينكه مى‏خواهم به جاى شهادت كار بالاترى در اين دنيا انجام بدهم. پيغمبر فرمود كار بالاترى وجود ندارد.( جموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى، ج‏27، ص291)
خلاصه
آرزوي مرگ اگر ناشي از اشتياق وصال الهي باشد مطلوب است ولي آرزوي مرگ بخاطر مسائل دنيوي باشد، نامطلوب و مذموم مي‌باشد.
ب- نکاتي در مورد آيه مورد نظر
در رابطه با ماجراي حضرت مريم (س) لازم است نکاتي را متذکر شويم:
1- حضرت مريم (س) با اين‌که بانوي بسيار بزرگواري بودند ولي ايشان پيامبر يا امام نبود تا تمام رفتارهايشان براي ديگران حجت باشد. خداوند متعال هم کلام او را نقل نمود و نفرمود که او آرزوی خوبی کرد یا آرزوی بدی کرد.
2- اين آرزوي مرگ ناشي از حيا و عفت فراوان حضرت مريم (س) بود؛ نه به خاطر مسائل مادي ودنيوي. یعنی فرمود ای کاش می مردم و این گونه با بی آبرویی مربوط به دین و ایمان مواجه نمی شدم. لذا توجّه شود که او به فکر آبروهای مزخرف دنیایی نبود، او سخن از آبروی دینی به میان آورده است. ( ر.ک: تفسير آسان، ج‏11، ص: 104 ، تبيين القرآن، ص: 318، تفسير شريف لاهيجي، ج‏3، ص 13)در تفسير منهج الصادقين ذيل اين آيه مي‌خوانيم:
( حضرت مريم (س) ) گفت كه يا لَيْتَنِي مِتُّ كاشكى من مي‌مردم قَبْلَ هذا پيش از اين حال وَ كُنْتُ و بودم نَسْياً مَنْسِيًّا چيزى حقير باز گذاشته فراموش شده از خاطره‌ها كه اصلا در ميان مردمان مذكور و معروف نبودم و هيچكس نام مرا نبردى ... و اكنون كه همه احبار بيت المقدس مرا شناسند و دانند كه دختر امام ايشانم و در كفالت زكريا بوده‏ام و هنوز بكارت من زايل نشده و شوهر نكرده از خجالت اين‌حال چه كنم و چه چاره سازم و به چه نوع دفع تهمت از خود كنم و زبان مردم را از خود كوتاه كنم.از صادق عليه السلام مرويست كه‏ «لانها لم تر في قومها رشيدا ذا فراسته ينزهها من السوء= = اين تمناى او به جهت آن بود كه در ميان قوم خود رشيد و صاحب تفرسى نمى‏يافت كه تنزيه او كند» ( ر.ک: تفسير منهج الصادقين في إلزام المخالفين، ج‏5، ص: 395)در تفسير نمونه نيز اين مساله اين‌گونه توضيح داده شده است که :
فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلى‏ جِذْعِ النَّخْلَةِ قالَتْ يا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هذا وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيًّا (مريم - 23)
هنگامي که درد وضع حمل مريم را به كنار تنه درخت خرمايى كشاند، (آن قدر ناراحت شد كه) گفت اى كاش پيش از اين مرده بودم و به كلى فراموش مى‏شدم!.
در اين حالت، طوفانى از غم و اندوه، سراسر وجود پاك مريم را فرا گرفت احساس كرد لحظه‏اى را كه از آن مى‏ترسيد فرا رسيده است، لحظه‏اى كه هر چه پنهان است در آن آشكار مى‏شود و رگبار تيرهاى تهمت مردم بى‏ايمان متوجه او خواهد شد.
به قدرى اين طوفان سخت بود و اين بار بر دوشش سنگينى مى‏كرد كه بى اختيار گفت: اى كاش پيش از اين مرده بودم و به كلى فراموش مى‏شدم!
(قالَتْ يا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هذا وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيًّا).
بديهى است تنها ترس تهمت هاى آينده نبود كه قلب مريم را مى‏فشرد، هر چند مشغله فكرى مريم بيش از همه همين موضوع بود، ولى مشكلات و مصائب ديگر مانند وضع حمل بدون قابله و دوست و ياور، در بيابانى تنهاى تنها، نبودن محلى براى استراحت، آبى براى نوشيدن و غذا براى خوردن، وسيله براى نگاهدارى مولود جديد، اينها امورى بود كه سخت او را تكان مى‏داد.
و آنها كه مى‏گويند چگونه مريم با ايمان و داراى شناخت توحيدى كه‏آن همه لطف و احسان الهى را ديده بود چنين جمله‏اى را بر زبان راند كه اى كاش مرده بودم و فراموش شده بودم هرگز ترسيمى از حال مريم در آن ساعت درذهن خود نكرده‏اند، و اگر خود به جزء كوچكى از اين مشكلات گرفتار شوند چنان دست‏پاچه مى‏شوند كه خود را نيز فراموش خواهند كرد.(تفسير نمونه، ج‏13، ص 42)3- شما در سوال با استناد به جمله نقل شده از حضرت مريم، بيان کرده‌ايد که آيا اشکال دارد از خدا بخواهيم مرگ ما را برساند؟ در حالي که لازم است توجه داشته باشيد که حضرت مريم از خداوند درخواست مرگ فعلي را نمي کند؛ يعني نمي‌فرمايند که خدايا هر چه زودتر مرگ مرا برسان. بلکه ميگويند که اي کاش قبلا مرده بودم و فراموش مي‌شدم. بين درخواست کردن مرگ در آيندة نزديک و آرزوي مرگ در گذشته فرق است. پس اين کلام نمي‌تواند دلالتي بر جواز يا عدم جوازدرخواست مرگ از خدا بکند. زيرا ايشان از خدا نخواسته است که مرگ او را برساند. بلکه آرزوي او مربوط به گذشته است. لذا جایز است که ما مثلاً در هنگام گناه بگوییم: ای کاش می مردم و این گناه را نمی کردم.

پرسمان دانشجویی