درمان شرک خفي | کتابخانه مجازی الفبا

شرك خفي چيه؟ چه جوري ميشه فهميد انسان مومن دچار شرك خفي شده؟ چطور ميشه از اين شرك نجات پيدا كرد؟

بايد دانست در يك تقسيم‏بندى كلى دو نوع شرك داريم: 1- شرك اعتقادى، 2- شرك عملى. آنچه آمرزيده نمى‏شود، شرك اعتقادى به معنى شريك قرار دادن براى خداوند در نظام هستى است كه از آن به شرك «جلى و آشكار» تعبير مى‏شود و گروه مشركان را نيز شامل مى‏شود. اما آنچه برخى مسلمانان و خداپرستان گاهى به آن دچار مى‏شوند «شرك عملى» به معناى عدم اخلاص در نيت و رفتار و تكيه بر غيرخدا در امور زندگى است كه از آن به «شرك خفى و پنهان» نيز تعبير مى‏شود. اين نوع شرك قابل آمرزش است و به هر مقدار آدمى با توبه و انابه و توكل به خدا در مسير اخلاص گام بردارد. رهايى او از اين نوع شرك موجب كسب «درجات بهشت» مى‏شود و از «دركات جهنم» نجات مى‏يابد.شرک خفی تفاوت بنیادی با شرک جلی ندارد ؛ و تمام اقسام شرک ( شرک در ذات یا صفات یا افعال یا عبادت یا در بوبیّت) هم نوع جلی دارند هم نوع خفی.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله: « الشِّرْكُ اخْفى‏ مِنْ دَبيبِ الذَّرِّ عَلَى الصَّفا فِى اللَّيْلَةِ الظَّلْماءِ، وَ ادْناهُ يُحِبُّ عَلى‏ شَىْ‏ءٍ مِنَ الْجَوْرِ وَ يُبْغِضُ عَلى‏ شَىْ‏ءٍ مِنَ الْعَدْلِ، وَ هَلِ الدّينُ الَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ فِى اللَّهِ؟ قالَ اللَّهُ: انْ كُنْتُمْ تُحِبّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعونى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ ــ شرك مخفى‏تر است از رفتن مورچه بر سنگ صاف در شب تاريك. كمترين شرك اين است كه انسان كمى از ظلم را دوست بدارد و از آن راضى باشد و يا كمى از عدل را دشمن بدارد. آيا دين چيزى جز دوست داشتن و دشمن داشتن براى خداست؟ خداوند مى‏فرمايد: بگو اگر خدا را دوست مى‏داريد مرا پيروى كنيد تا خداوند شما را دوست بدارد.» (وسائل‏الشيعة، ج 16 ،ص 25)
برای مثال ، گناه که همان هواپرستى است و جاه‏پرستى، مقام‏پرستى، پول‏پرستى، شخص‏پرستى همه از مصادیق شرک می باشند ؛ ولی شرک خفی هستند. هر گناهی در حقیقت ادّعای خدایی است. چون هنگام گناه شخص می داند که خداوند از آن نهی نموده ؛ لکن او سخن نفس خود را بر دستور خدا ترجیح می دهد. پس او نفس خود را برتر از خدا دانسته است.
تبعیّت از غیر خدا و غیر معصوم و غیر آن کسی که خدا و معصوم فرمان به اطاعتش داده ، نیز شرک خفی می باشد.لذا تمام آن فرقه هایی که رئیس فرقه ی آنها غیر معصوم است ، نیز مشرک به شرک خفی می باشند. در روایت است که « مَنْ اصْغى‏ الى‏ ناطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ ــــ هر كسى كه به سخن گوينده ای گوش فرا دهد (او را اطاعت کند) او را پرستش مى‏كند.» پس اگر گوینده حقّ می گوید ، اطاعت کننده حقّ را فرمانبرداری نموده و اگر باطل می گوید ، عبد باطل است.
در روایات ، از ریا نیز تعبیر به شرک خفی شده است ؛ امام صادق(ع) فرمودند:« الرياء شجرة لا تثمر الا الشرك الخفى، و اصلها النفاق ـــ ريا و ظاهر سازى، درختی است كه ميوه‏اى جز شرك خفى ندارد و اصل و ريشهی آن نفاق است » ( سفينة البحار جلد اول ماده رئى)
پس تبعیّت از آن کس که خدا به تبعیّت از او فرمان نداده ، شرک خفی می باشد. ریا نیز شرک خفی است ؛ گناه هم شرک خفی است ؛ حبّ جاه و مال و اهل و عیال و ... نیز اگر به خاطر خدا و مطابق شرع نباشد از مصادیق شرک خفی می باشد. چون خداوند امر نموده که اگر کسی دشمن خداست او را به دوستی نگیرید حتّی از فامیل شما باشند. امّا اگر کسی مال را بخواهد برای مصرف مشروع یا مقام را بخواهد به خاطر خدمت به خلق نه تنها شرک نیست بلکه عبادت می باشد.
شرك خفى گرچه هم در حوزه اعتقاد راه دارد و هم در حوزه عمل؛ لكن بروز بيشتر آن در حوزه عمل است، لذا در بينش اسلامى هرگونه دنياپرستى، جاه پرستى، هوا پرستى و ريا ، نوعى شرك و پرستش غير خدا به شمار مى آيد. قرآن اين حقيقت را به گونه اى زيبا تبيين نموده است ، مى فرمايد: «أفرأيت من اتخذ الهه هواه» ( فرقان / 43- جاثيه / 23 ). آيا ديدى آن كس را كه هواى نفس خود را معبود خويش گرفته است .
موارد ديگر اين نوع شرک نيز مانند اينکه انسانى در حيات خويش براسباب و علل طبيعى اعتماد مى ورزد و به گره گشايى استقلالى آنها ايمان دارد، يا شخصى كه در مقابل طاغوت سر تسليم فرود مى آورد و مانند آن.
روشن است كه اين مرتبه از شرك که انسان را از رسيدن به مراحل بالاي توحيد و دست يابي به کمالات خود باز مي دارد ؛ چندان آشكار نيست و در بسيارى از مواقع انسان اين اقسام شرك را تشخيص نمي دهد و متوجه نيست كه گرفتار چنين شركى است، لذا در حديثى پيامبر اكرم (ص) تصريح مى فرمايند: شرك پنهان تر است از صداى پاى مورچگان كوچك بر روى سنگ صاف در شب ظلمانى و كمترين درجه شرك اين است كه ظلم (ظالمى) را دوست و عدل (عادلى) را دشمن بدارد ( الميزان، ج 3، ذيل آيه 31 سوره آل عمران- نقل از الدر المنثور، ج 2، ص 17.)
از بيان بالا معلوم شد كه شرك خفى هم موارد زيادى دارد و هم تشخيص آن خصوصا در جهت عملى و عبادى ، بسيار مشكل است.امّا علاج شرک خفی.
علاج شرک اوّلاً کسب علم توحید و مراتب آن می باشد. چرا که بدون علم نمی توان مرضی را مداوا نمود. ثانیاً بعد از دانستن و شناختن مصادیق شرک خفی باید در عمل از آن احتراز نمود. و این امر نمی شود مگر با تهذيب نفس و مداومت طولانی ؛ تا آنجا که برخی بزرگان فرموده اند تا آخر عمر باید در این راه کوشا بود. چرا که تا انسان به فناء فی الله نرسیده ، همچنان مشرک به شرک خفی خواهد بود. لذا بنده در هر مقامی باشد مخاطب آیه ی « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا آمِنُوا ... ـــ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! ایمان بیاورید! »(النساء:136) می باشد.
نکته مورد تاکيد انبياي الهي در دعوت به خدا موضوع توحيد و يگانه پرستي و پاک کردن انسان از شرک جلي و خفي بوده است و تمامي آموزه هاي ديني در اين راستا است. بندگي و خودسازي و سير و سلوک انسان در نهايت به مقام توحيد مي انجامد و در اکثر کتب سلوکي عرفا توحيد را به عنوان منزل نهايي سلوک انسان مطرح مي کنند. لذا راه اصلي درمان شرک خفي سير و سلوک تا سرحد رسيدن به فناي في الله است.
راه هاي ترک گناه و خودسازي وتهذيب نفس و توبه از گناه همه به ترک شرک خفي مي انجامد زيرا گناه عملي مشکرکانه تلقي مي شود.
ذكر اين نكته لازم است كه اعمال و رفتار ما تابع انديشه و افكار ما مى باشد. در اصطلاح ايدئولوژى ما تابع جهان بينى ما مى باشد، لذا اگر ما در بحث توحيد دراعتقاد واقعا به حقيقت توحيد در همه زمينه ها رسيده باشيم كه يك ذاتِ واحدِ بسيط ِقادروعالِم مطلق درجهان هستى وجود دارد وخالق ومدبر تمامي کائنات اوست و كوچكترين فعل درهستى به جز با مشيت او رخ نمى دهد؛ در مرحله عمل هم به تبع اين اعتقاد دچار شرك خفى نخواهيم شد.
بنابراين يكى از راه هاى مهم در از بين بردن شرك عملى تحكيم اقسام توحيد نظرى است و اين كه على (ع) مى فرمايند «كمال توحيده الاخلاص له» ( نهج البلاغه، خطبه 1) چنانچه كمال توحيد به اخلاص است در جهت مقابل هم زمانى انسان كمال اخلاص را دارا مى شود كه در توحيد نظرى به كمال برسد و به فرموده ديگر اين امام همام :«عظم الخالق فى اعينهم و صغر مادونه فى اعينهم » ( نهج البلاغه، خطبه 191.) يعني اگر انسان واقعا به عظمت خالق پى ببرد ماسواى او آن قدر حقير مى شود كه شأنيت اين كه حتى در وهم شريك او قرار گيرند نخواهند داشت .
اگر انسان واقعا به رابطه بين موجودات و خداوند خصوصا به بيانى كه ملا صدرا در اين زمينه دارند پى ببرد كه اين جهان معلول خداوند و معلول عين ربط و فقر و احتياج به غنى مطلق است( شواهد الربوبيه، ملا صدرا، ص 49.) كه اگر يك آن، فيض او منقطع شود كل كائنات فرو مى ريزند؛ هرگز دامن غني مطلق را رها نكرده، وجودات غير مستقل فقير را هم عرض و شريك او نخواهد كرد و اگر انسان به اين حقيقت واصل شد كه اين علت واحد، حضور مطلق بر تمامي معلولها يعني همه ما سوي الله دارد عالم را در محضر او خواهد ديد وبه ريا و گناه كه از اقسام شرك خفى عملى است روى نخواهد آورد.بر همين اساس معصوم (ع) مى فرمايد: «اخلاصه ان يحجزه لا اله الا اله عما حرمه الله»( توحيد، آيت الله دستغيب، ص 176 ) اخلاص اين است كه لا اله الا الله [اعتقاد به توحيد] تو را از آنچه خداوند حرام فرموده بازدارد .
آنچه از اين نكته طولانى غرض ما بود اين بود كه مهمترين عامل گرايش به شرك خفى در مقام عمل سست بودن مبانى اعتقادى در زمينه اقسام توحيد نظرى است و در مقابل مهمترين راه نجات از اين شرك خفى و زدودن آن تحكيم مبانى انحاء توحيد نظرى است.
علاوه بر اين علماء بزرگ اسلامي در کتابهاي اخلاق براى از بين بردن شرك خفي به صورت تفصيلي مباحث فراواني را مطرح کرده و با ذکر مصاديق ِاين نوع شرک و راهکارهاي مناسب براي از بين بردن هريک ، زمينه شناخت انواع شرک خفي و چگونگي از بين بردن هر يک را فراهم نموده اند و مناسب است انسان با مراجعه به اين نوع کتابها و با تشخيص نوع شرک و مورد خاصي که خود به آن دچار است به معالجه و زدودن آن از قلب و جان خود بپردازد.در اين زمينه مي توان به کتاب «چهل حديث» از آثار بسيار ارزشمند حضرت امام خميني (ره) و کتاب «معراج السعادة» نوشته ملا احمد نراقي مراجعه نمود .

پرسمان دانشجویی