درمان خشم و عصبانيت | کتابخانه مجازی الفبا

سلام.من خيلي زودجوش و عصباني هستم.اخلاقم هم خيلي بد است.هرچه سعي ميكنم آدم بشم،اما نشدم.اول شما برام دعا كنيد.دوم اگر آيه يا دعايي در اين رابطه هست،برام بفرستيد.سوم شما بگوييد چكار كنم؟

« وَالْكَاظِمينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ ؛ (پرهيزكاران) خشم خود را فرو مي برند و از خطاي مردم در مي گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد» ؛ سوره مباركه آل عمران آيه شريفه 134) ***
در خيابان كه راه مي رود و برخي رفتارهاي مردم را مي بيند، خشم، سراسر وجودش را در بر مي گيرد؛ مردي سطل آشغال مغازه خود را داخل جوي آب مي ريزد، ديگري با سرعت غير مجاز در خيابان حركت مي كند، مردي ديگر، عابري را به فحش بسته است و حرف هاي ركيك از دهانش خارج مي شود، جواني با سنگ، گربه بي پناهي را هدف گرفته است، جواني ديگر در حال شكستن شاخه درخت كنار خيابان است و ... جهل ديگران او را آزار مي دهد؛ جلو مي رود و به يكي از اين افراد خطاكار تذكر مي دهد، ولي جز توهين و شنيدن جمله معروف «به شما ربطي ندارد» چيز ديگري نصيبش نمي شود. مي خواهد به خاطر اين نفهمي طرف مقابل، با او دعوا كند و خشم شكل گرفته در خود را به نوعي خاموش كند كه ناگاه ياد اين آيه شريفه مي افتد «والكاظمين الغيظ ... » و به آرامي از آنجا دور مي شود و با خود زمزمه مي كند كه من وظيفه شهروندي خود را انجام دادم و مي دهم (تذكر و ارشاد) و بيش از اين كاري از دستم بر نمي آيد و نموداركردن خشم در اين موارد، جز ضرر و زيان چيزي به همراه نمي آورد ...خوشحاليم از اينكه با فردي هم صحبت هستيم كه در مواجهه با دغدغه هاي ذهني اش، اقدام به مشاوره خواهي مي كند. اين را بدانيد كه يكي از نشانه هاي افراد عاقل و پويا كسب آگاهي در زمينه هاي مورد نياز است. به خاطر اين فهم زيبا به شما تبريك گفته و اميدواريم راهنماي خوبي برايتان باشيم.
پرسشگر گرامي؛ بهتر است بدانيد خداوند متعال انسان ها را شبيه به هم خلق نكرده است. برخي از آياتي كه به وجود تفاوت بين انسان ها اشاره مي كند عبارتند از ( آيه 22 سوره مباركه روم، آيه 13 سوره مباركه حجرات ، آيه 32 سوره مباركه زخرف و ...).همچنين در روانشناسي اصلي وجود دارد با نام اصل وجود تفاوت هاي فردي. انسان ها در بسياري از خصوصيات اخلاقي، رفتاري، جسمي، استعدادها، علايق و خواسته ها و .... با يكديگر تفاوت دارند. پس ما نبايد انتظار داشته باشيم كه ديگران دقيقا مطابق با خواسته ما رفتار كنند. از جمله مهارت هايي كه هر انساني بايد ياد بگيرد، طريقه سازگاري با محيط و احترام به افكار ديگران و همچنين بالا بردن آستانه تحمل در زمينه هاي مختلف است. همانگونه كه رفتارهاي ما مورد پسند همه واقع نمي شود، رفتارهاي ديگران هم هميشه باب ميل ما نيست؛ هر كسي در شرايط محيطي خاصي بزرگ و تربيت شده است و بسياري از رفتارهايش ناشي از نوع تربيتي است كه دريافت كرده است. اگر ما نتوانيم موفق به تغيير رفتار ديگران شويم، تنها كاري كه از دستمان بر مي آيد اين است كه خود را با محيط و شرايط موجود تطبيق دهيم. يكي از ويژگي هاي افراد موفق اين است كه شرايط موجود را آن چنان كه هست قبول مي كنند و سعي در تطبيق با آن دارند.*** اينكه شما به مشكل خود اشراف داريد، يعني نصف راه را طي كرده ايد و ان شاء الله با مطالعه و عمل به مطالب و راهكارهايي كه در زمينه كنترل خشم و عصبانيت در اختيارتان مي گذاريم، نصف ديگر راه را هم طي خواهيد كرد و بر اين مشكل فائق خواهيد آمد. هر فردي در زندگي خود با مشكلاتي روبرو مي شود. مهم اين است كه منشا مشكل را شناسايي كنيم و در جهت رفع آ ن كوشا باشيم. تا دنياي مادي پا برجاست و ما هستيم، مشكلات وجود دارد و ميان انسان ها به گونه هاي مختلف پخش است. اين خاصيت دنياست، چرا كه دنيا محل امتحان است و هركسي به نحوي مورد آزمايش قرار مي گيرد. پس با اين ديد به مشكلاتي كه با آن ها مواجه مي شويد نگاه كنيد، همچنين بايد مراقب بود بي جهت به خود برچسب منفي نزد و خود را مشكل دار فرض نكرد. براي مثال فردي كه در يك برهه زماني خاص دغدغه كوچكي برايش پيش آمده، شخصاً تست افسردگي بك را مي زند و نتيجه تست ، وجود افسردگي را نشان مي دهد و او هم بدون توجه به عوامل موجود در آن برهه زماني خاص «فكر افسرده بودن» را در ذهن خود پرورش مي دهد و اين تفكر، ناخودآگاه نشانه هاي افسردگي واقعي را در او نمودار مي كند؛ در حاليكه اگر پيش يك مشاور يا روانشناس مي رفت متوجه مي شد كه رفتار او در آن زمان خاص كاملا طبيعي و نرمال بوده و هيچ نشانه اي از افسردگي در وجود او نبوده و بي جهت خود را فردي افسرده مي پنداشته است! پس به خاطر برخي ويژگي هاي رفتاري كه قابل اصلاح است، برچسب هاي منفي (افسرده، احساس پوچي و ...) به خود نزنيد، چرا كه اين برچسب ها در طول زمان در ذهن شما پرورش مي يابد و احساسي كه به اشتباه در شما به وجود آمده، ممكن است شكل واقعيت به خود بگيرد.عصبانيت نمود و جلوه خشم و غضب است و غضب در واقع يك حالت نفسانى و درونى است كه آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به ديگرى مى‏كند. البته اصل «قوه غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقاى وى نقش به سزايى ايفا مى‏كند؛ اما اين قوه نيز مانند ساير قواى نفسانى بايد كنترل و در جهت صحيح از آن استفاده شود و از افراط و تفريط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زيرا افراط در آن موجب ناكارآمدى فكر و عقل مى‏شود و خطرات و خسارات جبران ناپذيرى را در پى دارد. تفريط در آن نيز موجب جبن و خوارى مى‏شود و از پيامدهاى بد آن بى‏غيرتى و بى‏تفاوتى نسبت به مسئوليت‏هاى فردى و اجتماعى است. البته بحث ما در اينجا، بيشتر مربوط به جنبه افراطى غضب و (عصبانيت) است؛ از اين رو زيان‏هايى كه ناشى از شعله‏ور شدن غضب است را به اختصار بيان مى‏كنيم، سپس به عواملى مى‏پردازيم كه موجب شعله ور شدن غضب و بروز عصبانيت و پرخاشگرى مى‏شود و در پايان راه‏كارهايى به منظور كنترل آن بيان مى‏كنيم.پيامدهاى غضب و عصبانيت‏ :
1. غضب، فكر و عقل انسان را ناكار آمد و زمين گير مى‏كند؛ چنان كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: «غضب، دل مرد دانا را هلاك مى‏كند» (بحار الانوار، ج 73، ص 226، ح 20‏).
2. پيامبر(ص) فرمود: «غضب، ايمان را فاسد مى‏گرداند ؛ همان گونه كه سركه عسل را فاسد مى‏كند»(كافى، ج‏2، ص 303، ح‏3 ؛ بحار الانوار، ج‏72، ص 274، ح‏24).
3. غضب كليد هر بدى است، و شيطان همه وجود فرد غضبناك را تسخير مى‏كند و او را به هر عمل زشتى وامى‏دارد. (همان)
4. از آثار بد غضب اين است فرد غضبناك و عصبانى رفتارهاى نادرستى - مانند فحش دادن و پرخاشگرى كلامى، شماتت، مسخره كردن، فاش كردن اسرار و بدگويى از ديگران - را از خود بروز مى‏دهد. علاوه بر اين موجب دشمنى دوستان و شماتت دشمنان، انزواى اجتماعى، افسردگى و بيمارى‏هاى جسمانى و روانى مى‏شود. بنابراين كنترل عصبانيت امرى بايسته و اجتناب‏ناپذير است؛ وگرنه موجب هلاكت انسان و خسارات جبران ناپذيرى مى‏شود.عوامل غضب و عصبانيت :‏
عصبانيت مى‏تواند عوامل گوناگونى داشته باشد، از جمله :
1. صفات رذيله‏اى مانند، حسادت، كبر و غرور، حرص، حب جاه و مال؛ 2. كم‏حوصلگى و كم‏ظرفيتى؛ 3. ضعف و ناتوانى مزاج؛ 4. عدم اعتماد به نفس؛ 5. حساسيت‏هاى افراطى؛ 6. منفى‏بافى و سوء ظن به ديگران؛ 7. همانندسازى و تقليد از والدين، همسالان و همكلاسان؛ 8. يادگيرى از محيطراهكارهاى كنترل خشم و عصبانيت‏ :
دليل آن - هر چه كه باشد - با راهكارهايى كه ارائه مى‏شود، مى‏توان تا حدود زيادى از آن پيشگيرى نمود : (به موارد زير عمل كنيد و در طول زمان نتيجه مطلوبش را ببينيد)
1. كاملا به خود مطمئن باشيد كه مى‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد؛ ولى براى نتيجه گيرى عجول نباشيد؛ بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل يك‏سال بر روى رفتارهاى خود كار كنيد و اگر چنين نموديد، حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهيد شد.
2. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
3. همواره در هر مساله‏اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين مساله باعث مى‏شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
4. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى برخورد تند نداشته باشيد و از كورهخ در نرويد؛ اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - كه اگر بر سر كسى فرياد زديد، فلان مبلغ را صدقه بدهيد، يا نماز شب بخوانيد و يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدين سان تمرين عملى و خودسازى نموده‏اند.
5. از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو و پياده‏روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
6. در تصميم‏گيرى‏ها، حتى‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
7. بيشتر با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد.
8. از موقعيت‏هاى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است، اجتناب كنيد و در موقعيت‏هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آنجا ديده نمى‏شود و از موقعيت‏هاى كه شما را به تندى نمودن دعوت مى‏كند، دور شويد.
9. قبل از هر عملى، در مورد پيامد آن تفكر و انديشه كنيد و آن‏گاه اقدام نماييد و با تمرين اين راه‏ار و به كارگيرى آن در مورد تمام رفتارها، اندك اندك كنترل خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
10. به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر مى‏زند. و شما را به عصبانيت دعوت مى‏كند، توجه نكنيد؛ مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد، از شنيدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد و حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد. ديگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نكرده و آنها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد و راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكر از زشتى، ناپسند بودن، غيرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد؛ مثلاً روايات، آيات و داستان‏هايى را كه در مورد اين نوع رفتارها و آثار آنها نوشته شده، مطالعه كنيد و بعد در مورد آنها فكر كنيد. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى كه خود مرتكب آن شده‏ايد، توجه نموده و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور كنيد؛ به گونه‏اى كه به يك حالت خود هشدارى از درون دست يابيد و آثار فردى و اجتماعى و پيامدهاى حيثيتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور نموده و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
12. به هنگام بروز عصبانيت و تندخويى، سريع حالات خود را تغيير دهيد؛ مثلاً اگر ايستاده‏ايد، بنشينيد و اگر نشسته‏ايد، دراز بكشيد و صورت خود را با آب سرد بشويد و يك ليوان آب خنك بياشاميد و خود را از موقعيت دور سازيد.
13. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت‏هاى متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزيد؛ چه قرآن تأثير عظيم در رسيدن به حالت سكينه و آرامش درونى دارد. همين طور عبادت‏هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل به جا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از درون به سكوى آرامش مى‏سپارد.
14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزك با آب سرد بشوييد.
15. ديگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نيز با تسلط كامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهيد و آنها را آرام آرام تعقيب كنيد تا نرم‏خويى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاكميت پيدا كند.
16. چند لحظه دراز بكشيد و چشمان خود را ببنديد و همه ماهيچه‏هاى خود را شل كنيد تا آرامش عضلانى پيدا كنيد و فكر خود را از آنچه موجب عصبانيت شما شده است منصرف كنيد و به عضلات بدن خود تمركز يابيد.
17. به خودتان تلقين كنيد كه اتفاق خاصى نيفتاده است؛ مگر آسمان به زمين آمده؟ بقيه در چنين مواردى چه مى‏كنند؟ آيا همه عزا مى‏گيرند؟ هر كسى به كارى مشغول مى‏شود و اعتنايى به اين گونه موارد نمى‏كند.
18. اگر برخى موارد سريع سخن گفتيد و عجولانه تصميم گرفتيد و رفتار نابجا از شما سرزد سريع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشيمانى نماييد و وعده‏ها و قولى كه با خود داشتيد را در ذهن خويش حاضر سازيد.
19. از خود ارزندگيهاى نابجا و شخصيت قائل شدن بيش از اندازه براى خود اجتناب ورزيد و تنها هنجارها را رعايت كنيد و لذا به سراغ رفتارهاى متواضعانه همانند تقدم در سلام، همنشينى مناسب با افراد پايين‏تر، ابراز ارادت به كوچكترها، مصافحه و احوالپرسى با ديگران به خصوص طبقه پايين‏تر، تفريح و صحبت با ديگران اقدام كنيد.
20. ذكر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره والعصر را زياد بخوانيد و تكرار اذكار: «استغفرالله ربى و اتوب اليه» و «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم».
21. وقتى كه با امور عصبانيت آفرين مواجه هستيد براى مدتى (حدود 10تا 15 دقيقه) راه دريافتهاى حسى خود را سد سازيد مثلاً جلوى گوش خود را بگيريد و چشمان خود را ببنديد و سر خود را پايين اندازيد تا دريافت‏هاى عصبانيت را تحت كنترل شما در آيند و موجب تحريك بيشتر شما نشوند.
22. اگر رفتار و يا صفتى كه در شخصى هست موجب عصبانيت شما شده است آن رفتار را شوخى تلقى كرده و به شكلى خود را از تيررس آنها دور در نظر بگيريد يعنى به گونه‏اى از مخاطب در نظر گرفتن خويش در برابر رفتارهاى ديگران پرهيز كنيد مثلاً از مشاهده كسى كه فحش مى‏دهد با خود بگوييد مخاطب او من نيستم و در اين هنگام از صحنه دور شده و راه دريافت‏هاى حسى را سد سازيد تا بيشتر مورد هجوم قرار نگيريد.
23. براى توجيه رفتارهاى خلاف انتظارى كه از ديگران سر مى‏زند توجيه مناسب داشته باشيد و آنها را مقصر تلقى نكنيد تا موجب شود به خود اجازه عكس العمل بدهيد مثلاً بگوييد خودم از اين فرد بدتر رفتار مى‏كنم او اشتباه گرفته مقصر نيست اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است.
24. به نظرات و عقايد ديگران احترام قائل شويد و به ديده احترام به آنها بنگريد و حتى محترمانه با آنها رفتار كنيد.
25. هميشه خودتان و رفتارتان را درست و صحيح تلقى نكنيد و احتمال خطا در كارهاى خود را بدهيد.
26. سعى كنيد به عنوان تمرين گاهگاهى با افرادى كه سليقه آنها را نمى‏پسنديد برخورد كوتاه مدت داشته باشيد و با صاحبان ديگر انتظار مراوده كوتاه مدت داشته باشيد.
27. شرح موارد فوق را در جدولى بنويسيد و موارد انجام شده و يا تخلف از آن را يادداشت كنيد و همواره سعى كنيد موارد تخلف را كاهش داده و بيش از پيش خود را به انجام آنها مقيد سازيد و حتى قبل از بروز آن موقعيت‏ها و به صورت مستمر، راه‏كارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهيد. و از آن به بعد، بايد ميزان موارد عصبانيت شما كاهش يابد؛ آنها را نيز يادداشت كنيد و كم كم از ميزان آنها در طول روز، هفته و... بكاهيد و خود تنبيهى را به كار بگيريد و همت خود را به افزايش صبر و تحصيل سعه صدر معطوف بداريد تا بتوانيد هنگام عصباني شدن خود را كنترل كنيد.
*** اين نكته نيز لازم به ذكر است كه اگر همت و اراده اي پشت بهترين راهكارها و دستورالعمل ها نباشد، موثر واقع نخواهد شد. پس اسب همت و اراده خود را زين كنيد و با توكل به خدا و عمل به راهكارهاي ارائه شده، تغييرات لازم را در رفتارتان ايجاد كنيد و طعم شيرين موفقيت را بچشيد ******اميرالمومنين حضرت علي (ع) :
آرام باش، توكل كن، تفكر كن، سپس آستين ها را بالا بزن، آن گاه دستان خداوند را مي بيني كه زودتر از تو دست بكار شده اند.
موفق باشيد. اين ارتباط با ما را قطع نكنيد و همواره با ما مكاتبه كنيد.

پرسمان دانشجویی