ويژگي هاي متقين در قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

آيا قرآن براي انسان با تقوا نشانه هايي را ذكر كرده همان طور كه نشانه هاي انسان مومن (سوره ي المؤمنون) را برشمرده؟

تقوا ملکه اي است که باعث مي شود مومن به راحتي به وظايف خود در راستاي بندگي خداوند عمل نمايد. اين ملکه در اثر انجام واجبات و ترک محرمات بدست مي آيد. در مورد اهميت تقوا خداوند در قرآن کريم مي فرمايد: «فاتقو الله ما استطعتم؛ پس تقواي الهي داشته باشيد تا آن حدي‏ که قدرت داريد» (تغابن/ 16). تقواي واقعي همان است که انسان را نجات مي‏دهد، انسان را آزاد و رها مي‏کند. انسان در زير امتحانها (چه امتحان به نعمتها و چه امتحان به‏ نقمتها) بايد تقوا داشته باشد که اين تقواست که او را نجات مي‏دهد و آزاد و رها مي‏کند و انسان بايد با همه اينها درگيري پيدا کند منتها بايد خود را آزاد کند. به همين جهت بعد مي‏فرمايد: «فاتقوا الله». حال که ثروتها و فرزندان، نعمتها و فتنه‏ها و امتحانهايي است که بايد شما با آنها درگيري پيدا کنيد پس تقوا پيشه کنيد. «ما استطعتم» يعني به هر اندازه که قدرت داريد تقوا پيشه کنيد. قرآن در سوره مبارکه اعراف سخن از جامه تقوا آورده است. علي مي‏فرمايد: «و هو لباس التقوي؛ جهاد جامه تقوا است» (خطبه 27 نهج البلاغه). تقوا يعني پاکي راستين، پاکي از چه؟ از آلودگيها، ريشه آلودگيهاي روحي و اخلاقي چيست؟ خودخواهي‏ها و خود پسنديها و خود گرائيها. و به همين دليل مجاهد واقعي، با تقواترين با تقواهاست. زيرا يکي پاک و متقي است از آن جهت است که پاک از حسادت است، ديگري پاک از تکبر است، سومي پاک از حرص است، چهارمي پاک از بخل است، اما مجاهد پاکترين پاکها است. زيرا پا روي‏ هستي خود گذاشته است، مجاهد پاکباخته است. به همين جهت دري که به روي‏ پاکباخته‏ها باز مي‏شود با دري که به روي ساير پاکها گشوده مي‏شود متفاوت‏ است. سيماى پرهيزگاران در قرآن کريمدر آيات بسياري از قرآن کريم به اين ويژگي ها اشاره شده است. در آيات سوره انبياء مي فرمايد: «وَ لَقَدْ ءَاتَينَا مُوسى وَ هَرُونَ الْفُرْقَانَ وَ ضِياءً وَ ذِکْراً لِّلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يخْشوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيبِ وَ هُم مِّنَ الساعَةِ مُشفِقُونَ؛ ما به موسى و هارون فرقان ( وسيله جدا کردن حق از باطل ) و نور و آنچه مايه يادآورى پرهيزکاران است داديم. همانها که از پروردگارشان در غيب و نهان مى ترسند و از قيامت بيم دارند» (انبياء/ 48 و 49). فرقان به صورت معرفه آمده و ضياء و ذکر به صورت نکره، و اثر آنرا مخصوص متقين و پرهيزکاران مى داند، اين تفاوت تعبير ممکن است اشاره به اين باشد که معجزات و خطابهاى آسمانى، راه را براى همگان روشن مى کند، اما آنها که تصميم بگيرند و از ضياء و ذکر استفاده کنند، همگان نيستند، تنها کسانى هستند که احساس مسئوليت مى کنند و بهره اى از تقوا دارند. آيه بعد اين پرهيزکاران را چنين معرفى مى کند: آنها کسانى هستند که از پروردگارشان در غيب و نهان مى ترسند (الذين يخشون ربهم بالغيب)، و از روز رستاخيز بيم دارند (و هم من الساعة مشفقون). در واقع پرهيزکاران به روز قيامت بسيار علاقمندند چون کانون پاداش و رحمت الهى است اما با اين حال از حساب و کتاب خدا نيز بيمناکند.خداوند در آيات ديگر از اوصاف و پاداش آنها سخن مى گويد، تا در مقايسه با يکديگر - آنچنان که روش قرآن است - حقائق روشنتر شود. مى فرمايد: ''پرهيزگاران در باغهاى بهشت و در ميان چشمه ها قرار دارند'' ( ان المتقين فى جنات و عيون ،الذاريات 15). سپس به نعمتهاى ديگر بهشتى اشاره کرده و به صورت سربسته مى گويد: آنچه را که پروردگارشان به آنها مرحمت کرده دريافت مى دارند ( آخذين ما آتاهم ربهم ،الذاريات 16). يعنى آنها با نهايت ميل و اشتياق و کمال رضا و رغبت و خشنودى اين مواهب الهى را پذيرا مى شوند. و در دنبال آيه مى افزايد اين پاداشهاى عظيم بى جهت نيست، آنها پيش از آن در سراى دنيا از نيکوکاران بودند ( انهم کانوا قبل ذلک محسنين،الذاريات 16 ).سپس در آيات زير ويژگيهاي آنها را اينگونه بازگو مي نمايد: « وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَة مِّن رَّبِّکمْ وَ جَنَّة عَرْضهَا السمَوَت وَ الأَرْض أُعِدَّت لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ ينفِقُونَ فى السرَّاءِ وَ الضرَّاءِ وَ الْکظِمِينَ الْغَيظ وَ الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يحِب الْمُحْسِنِينَ* وَ الَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَحِشةً أَوْ ظلَمُوا أَنفُسهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاستَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَن يغْفِرُ الذُّنُوب إِلا اللَّهُ وَ لَمْ يصرُّوا عَلى مَا فَعَلُوا وَ هُمْ يعْلَمُونَ* أُولَئک جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ جَنَّتٌ تجْرِى مِن تحْتِهَا الأَنهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِينَ ؛ و بشتابيد به آمرزشي از پروردگارتان و بهشتي که پهنه آن آسمان ها و زمين است که براي پرهيزکاران آماده شده است. همان ها که در راحت و رنج انفاق مي کنند و خشم خود را فرو مي خورند و از مردم در مي گذرند، و خدا نيکوکاران را دوست دارد. و کساني که چون کار زشتي کردند يا بر خود ستم نمودند خدا را ياد کنند و براي گناهان خويش آمرزش طلبند، و جز خدا چه کسي است که گناهان را بيامرزد؟ و دانسته بر خلاف هايي که کرده اند پافشاري نکنند. پاداش آنان آمرزش پروردگارشان و بوستان هايي است که از پاي درختانش نهرها جاري است و جاودانه در آنند، و پاداش اهل عمل چه نيکوست» (سوره آل عمران/ 133 تا 136 ). در اين آيات پرهيزگاران را معرفى مى کند و پنج صفت از اوصاف عالى و انسانى براى آنها ذکر نموده است:
1 - آنها در همه حال انفاق مى کنند چه موقعى که در راحتى و وسعتند و چه زمانى که در پريشانى و محروميتند '' ( الذين ينفقون فى السراء و الضراء ). آنها با اين عمل ثابت مى کنند که روح کمک بديگران و نيکوکارى در جان آنها نفوذ کرده است و بهمين دليل تحت هر شرائطى اقدام به اينکار مى کنند، روشن است که انفاق در حال وسعت به تنهائى نشانه نفوذ کامل صفت عالى سخاوت در اعماق روح انسان نيست، اما آنها که در همه حال اقدام به کمک و بخشش مى کنند نشان ميدهند که اين صفت در آنها ريشه دار است. جالب توجه اينکه در اينجا نخستين صفت برجسته پرهيزکاران انفاق ذکر شده، زيرا اين صفت نقطه مقابل صفات رباخواران و استثمارگران مي باشد، به علاوه گذشت از مال و ثروت آنهم در حال خوشى و تنگدستى روشنترين نشانه مقام تقوا است. 2 - آن ها بر خشم خود مسلطند '' ( و الکاظمين الغيظ ). کظم در لغت به معنى بستن سر مشکى است که از آب پر شده باشد، و بطور کنايه در مورد کسانى که از خشم و غضب پر مى شوند و از اعمال آن خوددارى مى نمايند بکار ميرود. غيظ به معنى شدت غضب و حالت برافروختگى و هيجان فوق العاده روحى است، که بعد از مشاهده ناملايمات به انسان دست مى دهد. حالت خشم و غضب از خطرناکترين حالات است و اگر جلوى آن رها شود، در شکل يک نوع جنون و ديوانگى و از دست دادن هر نوع کنترل اعصاب خود - نمائى مى کند، و بسيارى از جنايات و تصميمهاى خطرناکى که انسان يک عمر بايد کفاره و جريمه آن را بپردازد در چنين حالى انجام مى شود، و به همين جهت در آيه فوق دومين صفت برجسته پرهيزکاران را فرو بردن خشم معرفى کرده است. پيغمبر اکرم مى فرمايد: «من کظم غيظا و هو قادر على انفاذه ملأه الله امنا و ايمانا؛ آن کس که خشم خود را فرو ببرد با اينکه قدرت بر اعمال آن دارد خداوند دل او را از آرامش و ايمان پر مى کند». اين حديث مى رساند که فرو بردن خشم اثر فوق العاده اى در تکامل معنوى انسان و تقويت روح ايمان دارد.3 - آنها از خطاى مردم مى گذرند '' ( و العافين عن الناس ). فرو بردن خشم بسيار خوب است اما به تنهائى کافى نيست زيرا ممکن است کينه و عداوت را از قلب انسان ريشه کن نکند، در اين حال براى پايان دادن به - حالت عداوت بايد کظم غيظ توام با عفو و بخشش گردد، به همين جهت بدنبال صفت عالى خويشتن دارى و فرو بردن خشم، مسئله عفو و گذشت را بيان نموده، البته منظور گذشت و عفو از کسانى است که شايسته آنند نه دشمنان خون آشامى که گذشت و عفو باعث جرأت و جسارت بيشتر آنها مى شود. 4 -آنها نيکوکارند '' ( و الله يحب المحسنين ). در اينجا اشاره به مرحله عاليتر از عفو شده که همچون يک سلسله مراتب تکاملى پشت سر هم قرار گرفته اند و آن اين است که انسان نه تنها بايد خشم خود را فرو برد و با عفو و گذشت کينه را از دل خود بشويد بلکه با نيکى کردن در برابر بدى ريشه دشمنى را در دل طرف نيز بسوزاند و قلب او را نسبت به خويش مهربان گرداند بطوريکه در آينده چنان صحنه اى تکرار نشود. بطور خلاصه نخست دستور به خويشتن دارى در برابر خشم، و پس از آن دستور به شستن قلب خود، و سپس دستور به شستن قلب طرف مى دهد. اين مرحله عاليتر از مرحله قبل است.5 – آنها اصرار بر گناه نمى کنند '' ( و الذين اذا فعلوا فاحشة ... ). فاحشة از ماده فحش و فحشاء به معنى هر عمل بسيار زشت است و انحصار به اعمال منافى عفت ندارد زيرا در اصل به معنى تجاوز از حد است که هر گناهى را شامل مى شود. در آيه فوق اشاره به يکى ديگر از صفات پرهيزکاران شده که آنها علاوه بر اوصاف مثبت گذشته اگر مرتکب گناهى شوند بزودى بياد خدا مى افتند و توبه مى کنند و هيچگاه اصرار بر گناه نمىورزند. از تعبيرى که در اين آيه شده چنين استفاده مى شود که انسان تا ياد خدا است مرتکب گناه نمى شود آنگاه مرتکب گناه مى شود که به کلى خدا را فراموش کند و غفلت تمام وجود او را فرا گيرد، اما اين فراموشکارى و غفلت در افراد پرهيزگار ديرى نمى پايد، بزودى بياد خدا مى افتند و گذشته را جبران مى کنند، آنها احساس مى کنند که هيچ پناهگاهى جز خدا ندارند و تنها بايد آمرزش گناهان خويش را از او بخواهند ( و من يغفر الذنوب الا الله ) کيست جز خدا که گناهان را ببخشد. در پايان آيه براى تاکيد مى گويد: «و لم يصروا على ما فعلوا و هم يعلمون» ''آنها هرگز با علم و آگاهى بر گناه خويش اصرار نمىورزند و تکرار گناه نمى کنند ''. سپس مي فرمايد: «اولئک جزاؤهم مغفرة من ربهم و جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها». در اين آيه پاداش پرهيزگاران بيان شده است و آن عبارت است از آمرزش پروردگار و بهشتى که نهرها از زير درختان آن جارى است ( و لحظه اى آب از آنها قطع نمى شود ) بهشتى که بطور جاودان در آن خواهند بود. در حقيقت در اينجا نخست اشاره به مواهب معنوى و مغفرت و شستشوى دل و جان و تکامل روحانى شده، سپس اشاره به مواهب مادى نموده، و در پايان مى گويد: «و نعم اجر العاملين» ''اين چه پاداش نيکى است براى آنها که اهل عمل هستند و مرد ميدان اند نه افراد واداده و تنبل که هميشه از تعهدات و مسئوليتهاى خويش مى گريزند'' . خداوند ويژگيهاى پرهيزکاران را از نظر ايمان و عمل درپنج عنوان مطرح مى کند:1ـ. ايمان به غيب
نخست مى گويد: آنها کسانى هستند که ايمان به غيب دارند: (الذين يؤمنون بالغيب) (سوره بقره، آيه 3). ايمان به غيب درست نخستين نقطه اى است که مؤمنان را از غير آنها جدا مى سازد و پيروان اديان آسمانى را در برابر منکران خدا و وحى و معاد قرار مى دهد و به همين دليل نخستين ويژگى پرهيزکاران ايمان به غيب ذکرشده است.2ـ ارتباط با خدا
ويژگى ديگر پرهيزکاران آن است که نماز را برپا مى دارند: (ويقيمون الصلوة) (سوره بقره، آيه 3). نماز که رمز ارتـبـاط بـا خـداسـت، مـؤمـنانى را که به جهان ماوراي طبيعت راه يافته اند در يک رابطه دائمى و هـمـيـشـگى با آن مبدأ بزرگ آفرينش نگه مى دارد. آنها تنها در برابر خدا سر تعظيم خم مى کنند. چنين انسانى احساس مى کند از تمام مخلوقات ديگر فراتر رفته و ارزش آن را پيدا کرده که با خدا سخن بگويد و اين بزرگترين عامل تربيت او است.3ـ.ارتباط با انسانها
آنها علاوه بر ارتباط دائم با پروردگار رابطه نزديک و مستمرى با خلق خدا دارند و به همين دليل سومين ويژگى آنها را قرآن چنين بيان مى کند که از تمام مواهبى که به آنها روزى داده ايم انفاق مى کنند: (و مما رزقناهم ينفقون) (سوره بقره، آيه 3). و خلاصه ازتمام سرمايه هاى خويش به آنها که نياز دارند مى بخشند, بى آنکه انتظار پاداشى داشته باشند.4- ايمان به تمام پيامبران و برنامه هاى الهى
قرآن مى گويد که آنها کسانى هستند که به آنچه بر تو نـازل شـده و آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان دارند: (والذين يؤمنون بما انـزل اليک و ما انـزل من قبلک) (سوره بقره، آيه 4).5- ايمان به رستاخيز
صـفـتـى اسـت که در اين سلسله از صفات براى پرهيزکاران بيان شده است. آنها به آخرت قطعا ايـمـان دارنـد: (و بـالا خرة هم يوقنون) (سوره بقره، آيه 4). آنها يقين دارند که انسان عبث و بى هدف آفريده نشده، آفـريـنش براى او خط سيرى تعيين کرده است که با مرگ هرگز پايان نمى گيرد. فرد پرهيزکار اعتراف دارد کـه عـدالـت مـطـلق پروردگار در انتظار همگان است و چنان نيست که اعمال ما در اين جهان، بـى حـسـاب و پـاداش بـاشـد. ايـن اعتقاد به او آرامش مى بخشد. از فشارهائى که در طريق انجام مـسـئولـيـتـهـا بر او وارد مى شود نه تنها رنج نمى برد بلکه از آن استقبال مى کند و مطمئن است کـوچـکـتـريـن عـمـل نـيـک و بد پاداش و کيفر دارد. باور دارد که بعد از مرگ به جهانى وسيع تر که خالى از هـرگـونـه ظـلـم و سـتـم اسـت انـتـقـال مـى يابد و از رحمت وسيع و الطاف پروردگار بزرگ بهره مند مى شود.سپس اشاره اى مي کند به نتيجه و پايان کار مؤمنانى که صفات پنجگانه فوق را در خود جـمع کرده اند و مى گويد: اينها بر مسير هدايت پروردگارشان هستند و ايـنـهـا رسـتـگـارانـنـد: (اولئک هم المفلحون) (سوره بقره، آيه 5).ويژگيهاي متقين در سوره زخرف
خداوند همچنين در سوره زخرف مشخصات متقين را بيان مي‏کند: « الذين امنوا باياتنا و کانوا مسلمين؛ آنها که به آيات ما ايمان دارند و مسلمان(تسليم شده) هستند» (سوره زخرف، آيه 69). همچنين در قيامت از طرف خداوند به متقين خطاب مي‏شود: «يا عباد لا خوف عليکم اليوم و لا انتم تحزنون؛ اي بندگان من. ديگر نه بر شما خوفي مسلط خواهد شد و نه هرگز غمناک خواهيد بود» (سوره زخرف، آيه 68).در آيه اي ديگر، ويژگيهاي متقين را شرح مي دهد: «الاخلاء يومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقين؛ در آن روز دوستان دشمن يکديگرند مگر پرهيزکاران» (سوره زخرف، آيه 67). پيوندها در قيامت‏ همه بريده مي‏شود و تبديل به دشمني مي‏شود مگر پيوندي که ميان متقين است، آنها که يکديگر را به خاطر خدا دوست دارند. آنها که به معني واقعي‏ برادر ديني هستند. آن سنخيتي که ميان آنها وجود دارد که آنها را با يکديگر دوست کرده است، سنخيت معنوي و الهي است. دوستي ميان متقين‏ در قيامت از بين نمي‏رود و باقي مي‏ماند. حديثي در کافي هست که روزي پيامبر اکرم رو به اصحاب خود کرده و فرمودند: «اي عري‏ الايمان اوثق؟؛ کدام دستگيره ايمان مستحکمتر و محکمتر است؟» ايمان‏ دستگيره‏هاي زيادي دارد که با تمام آنها انسان مي‏تواند خود را نگهداري کند. فرمود کدام يک از دستگيره‏هاي ايمان محکمتر است؟ يک نفر عرض‏ کرد: نماز. ديگري عرض کرد روزه. سومي گفت: زکات. چهارمي گفت: حج و... .فرمود همه اينها که شما مي‏گوييد درست است و از دستگيره‏هاي‏ ايمان هستند، ولي آن محکمترين دستگيره‏ها چيز ديگري است. عرض کردند: شما بفرماييد يا رسول‏الله. فرمود: «الحب في الله والبغض في الله، اين که افراد يکديگر را به خاطر حق دوست بدارند و به خاطر حق دشمن‏ بدارند»، يعني انسان با کسي دشمن باشد به خاطر خدا، به خاطر ظلمش و فسقش‏، و با ديگري دوست باشد به خاطر توحيدش و ايمانش و عدالتش و عمل‏ صالحش.

پرسمان دانشجویی