موسيقي و عرفان | کتابخانه مجازی الفبا

آيا مي شود به كمك آلات موسيقي ايراني، سير و سلوك عارفانه كرد؟ آيا موسيقي، انسان را در رسيدن به هدف والاي خود كمك مي كند؟

اگر كسى مدعى شود نغمه ‏هاى موسيقى، جنبه ملكوتى و ماوراى طبيعى دارد، بايد به اين سؤال پاسخ دهد كه با توجه به اينكه جنبه ملكوتى و ماوراى طبيعى در همه نفوس انسانى يكى است؛ چرا اين همه اختلاف در نغمه ‏ها و نواهاى موسيقى اقوام و ملل وجود دارد؟! اين اختلاف به حدّى است كه گاهى بعضى از موسيقى‏هاى يك جامعه، براى ديگران نفرت‏انگيز و موجب ناراحتى عصبى مى‏شود. اين حقيقت، بهترين شاهد است كه تأثرات، عواطف و هيجان‏هايى كه به وسيله موسيقى برانگيخته مى‏شود، مربوط به ذات و نفس انسانى نيست كه همه در آن مساويند! حتى يك انسان در موقعيت و حالات روانى گوناگون، تأثرات و هيجان‏هاى مختلفى در مقابل يك نوع موسيقى از خود نشان مى‏دهد. بنابراين از آنجا كه موسيقى ريشه در جنبه روحانى، معنوى و ماورايى انسان ندارد، نمى‏تواند مدد رسان سلوك عرفانى باشد كه در حوزه ملكوتى و جنبه معنوى آدمى و ما بعدالطبيعى او جاى دارد. علاوه بر آنكه اگر موسيقى موجب تعالى روح و معنوى انسان مى‏شد، بايد هركس كه بيشتر با آن سروكار دارد، معنوى‏تر و داراى مقام و منزلت ملكوتى بيشتر باشد و حال آنكه واقع، خلاف اين موضوع را ثابت مى‏كند.
گفتنى است: «معنى گرايى» نفوس آدمى، ريشه‏اى فطرى دارد و به وسيله عبادت‏ها، خيرات، اعمال نيك، انجام دادن تكاليف و رياضت معقول نفس - كه همگى جزء فعاليت به شمار مى‏روند نه انفعال - به فعليت مى‏رسد؛ نه با موسيقى كه نخست هشيارى را از نفس بر مى‏كند و آن گاه او را در اختيار ضرب‏ها، فواصل، كميت‏ها و كيفيت‏هاى خويش مى‏نهد.در اين خصوص نگا: عرفان اسلامى، ص‏167 - 171.
ناگفته نماند، مقصود از موسيقى در مباحث ياد شده، موسيقى رايج در ميان بشر است؛ نه موسيقى و نغمه‏اى كه در طبيعت نهفته و نهان است. البتّه نغمه‏اى كه با فطرت آدمى عجين است، مى‏تواند آدمى را به ياد حقيقت خويش، جايگاه خود و معبود خويش بيندازد؛ همان نغمه‏هاى داودى كه دل مشتاقان را به حركت و جنب و جوش وا مى‏داشت. بله اگر موسيقى بتواند حكايتگر آن نغمه‏هاى الهى باشد، قادر خواهد بود كه مددكار سالك باشد. انبيا را در درون هم نغمه هاست طالبان را زآن حيات بى بهاستنشنود آن نغمه‏ها را گوش حس‏كز ستم‏ها گوش حس باشد نجسنشنود نغمه پرى را آدمى كاو بود زاسرار پريان اعجمىگرچه هم نغمه پرى زين عالم است نغمه دل برتر از هر دو دم استمثنوى معنوى، دفتر 1، ابيات 1919 - 1922.

پرسمان دانشجویی