تجمل گرایی | کتابخانه مجازی الفبا

تعريف تجمل چيست و آن تجمل گرايي نهي شده در اسلام چيست؟ در چه حد آن اسراف محسوب ميشود؟ و فرق دقيق آن با زيبايي دوستي و زينت دادن چيست؟

مال‌پرستي، يكي از جلوه‌هاي برجسته دنياپرستي است و تجمل گرايي نماد بارز مال‌دوستي است.
دنيا زدگي سرآغاز همه زشتي‌هاست. وقتي مال دوستي به اوج ‌رسيد و به مال‌پرستي گراييد، عامل بسياري از لغزش‌ها مي‌شود و انسان‌ها را از راه كمال باز مي‌دارد. نگاهي به مخالفان انبياء ما را به اين باور مي‌رساند كه آنان با به رخ كشيدن ثروت، خود و هوادارانشان را برتر مي‌شمردند غافل از اين‌كه تنها ملاك برتري در اسلام، تقوا، ساده‌زيستي و همانا روش و منش پارسايان است؛ همان راهي كه امامان معصوم(عليهم‌السلام) در صحيفه تاريخ اسلام ترسيم كردند. آنان در برابر وسوسه‌هاي دنيوي، مردانه ايستادند و هيچ‌گاه تسليم زر، زور و تزوير نشدند. آنان با اين كه مي‌توانستند هم‌چون ديگران از مواهب دنيا بهره‌مند شوند، ولي چون در جايگاه رهبري و امامت بودند، حتي از ضروريات زندگي نيز گذشتند تا سرمشقي باشند براي آيندگان. متاسفانه در طول تاريخ كساني كه بايد چشم بيدار اسلام و پاسدار ارزش‌هاي اخلاقي باشند و سيره معصومين(عليهم‌السلام) را در پيش گيرند، بي‌صبرانه به ثروت اندوزي و تجمل‌گرايي روي آوردند و راه را از بيراهه باز نشناختند تا بدان جا كه به تدريج، مال‌دوستي به دنيا گرايي و دنيا گرايي به شهوت راني و سودجويي و در نهايت، سست شدن ارزش‌ها انجاميده است . از اين رو، اهل بيت(عليهم‌السلام) همواره خطر وابستگي و دل‌بستگي به ماديات را گوش‌زد كرده و راه كارهاي خروج از اين تعلق را نيز برشمرده‌اند.
در پاسخ به سؤال ،در متن زير سعي بر پرسشهاي مطرح شده شما ، شده است ودر قسمت «تجمل گرايي مثبت » پاسخ زيبا دوستي مثبت نيز آمده است ، دقت بفرماييد :بررسي علل و ريشه‌هاي تجمل گرايي
تجمل گرايي به معناي گرايش به تجملات، يكي از پديده‌هاي نابهنجار اجتماعي و يك بيماري روان شناختي است. هر چند كه نمي توان آن را يك رذيلت اخلاقي دانست، ولي بايد اذعان كرد كه آثار آن از يك رذيلت اخلاقي در روحيه فرد و جامعه، كمتر نيست.گرايش به تجمل يك امر طبيعي و فطري است ولي مراد از تجمل گرايي در اينجا، شكل افراطي اين گرايش است كه پيامدهاي زيانباري را بر اقتصاد سالم خانواده و جامعه بر جا مي‌گذارد و از مصاديق اتراف، تبذير، اسراف و مانند آن به شمار مي‌آيد.تجمل گرايي مثبت و منفي
تجمل گرايي به معناي گرايش به زيبايي و نمايش جمال و زيبايي‌ها، امري طبيعي و فطري در انسان است؛ زيرا انسان به هر چيز كمالي گرايش داشته و از نقص و كمبود گريزان است؛ گرايش شديد انسان به خدا و كدح و تلاش براي ملاقات با او (انشقاق، آيه 6) ريشه در همين گرايش به كمال و كمالات انساني دارد. انسان، زيبايي را به عنوان يكي از مصاديق كمال، دوست داشته و بدان گرايش مي‌يابد و زشتي را به عنوان مصداقي از نقص و كمبود دانسته و از آن مي‌گريزد. بنابراين، گرايش انسان به تجمل گرايي، گرايشي به سوي كمال و زيبايي‌هاست.
در روايات اسلامي اين معنا بارها به اشكال مختلف بيان شده است كه انسان مي‌بايست خداگونه شود و اسماء و صفات الهي را در خود ظهور و تجلي بخشد و متاله (خدايي) شود. از آن جايي كه خداوند جميل است، زيبايي و جمال را دوست مي‌دارد. ان الله جميل و يحب الجمال. انسان نيز به طور طبيعي به جمال و زيبايي‌ها گرايش دارد؛ زيرا مي‌خواهد خدايي شود و اين تلاش انسان براي خدايي شدن است كه او را تجمل گرا مي‌سازد.
امام صادق(ع) مي‌فرمايد؛ ان الله عز و جل يحب الجمال و التجمل و يبغض البوس و التباوس؛ همانا خداوند زيبايي و تجمل را دوست دارد و از فقر و فقرنمايي بدش مي‌آيد.
از نظر آموزه‌هاي قرآني، هستي براساس اموري چون عدالت و جمال و حسن آفريده شده است. پس انسان مي‌بايست از اين زاويه ديد به خود و هستي بنگرد و چنين گرايش به هستي داشته باشد.
اصولا بهره‌مندي انسان در اين فرصت كوتاه عمر، براي شدن‌هاي كمالي، تنها از طريق بهره‌گيري از اين اصول و قوانين كمالي امكان پذير است. اگر انسان خود را در دنيا براي ابديت مي‌سازد، مي‌بايست اين سازه بهترين، كامل‌ترين و زيباترين و معتدل‌ترين‌ها باشد.
به سخن ديگر، انسان در دنيا مي‌بايست خدايي (متاله) شود تا در آخرت جلوه‌هاي آن را در اشكال گوناگون به تمام و كمال مشاهده نمايد. براي دست يابي به اين عنوان متاله لازم است كه از همه آنچه خداوند از طيبات و كمالات و جمالات آفريده بهره برد. بهره‌مندي درست از اين نعمت‌هاي الهي است كه مصداق درست شكر و سپاس از نعمت است. پس لازم است كه هر انساني از پاك ترين و زيباترين چيزهاي آفرينش بهره‌مند شود تا سير كمالي تحول خود را در محيط پاك و زيبا بپيمايد. خداوند در آيه 32 سوره اعراف درباره بهره‌مندي انسان از نعمت‌هاي الهي براي رشد و كمال يابي، در يك جمله تعريضي مي‌فرمايد: «قل من حرم زينه الله التي اخرج لعباده و الطيبات من الرزق» گو چه كسي زينت‌هاي الهي كه براي بندگان خود آفريده و روزي‌هاي پاكيزه را حرام كرده است؟!
به سخن ديگر، زينت‌هاي الهي و زيبايي‌هاي موجود در دنيا و همه روزي‌هاي پاكيزه براي انسان آفريده شده تا انسان بتواند در مسير شدن‌هاي كمالي از آن بهره گيرد و به كمال مطلق يعني خدايي شدن برسد. بنابراين، حرام كردن و تحريم آنها به معناي كفران و ناسپاسي بلكه خروج از طبيعت و قوانين حاكم الهي بر جهان و هستي مي‌باشد.
انساني كه سير طبيعي را در چارچوب سنت‌ها و قوانين الهي مي‌پيمايد، گرايش به امور جمالي و زيبايي و زينت‌ها دارد و مي‌كوشد تا آن را به نمايش گذارد. بنابراين، نه تنها گرايش داشتن به تجملات و زيبايي‌ها و زينت‌ها امري طبيعي و مصداق شكر نعمت است، بلكه لازم است تا انسان اين تجملات و زينت‌ها را به نمايش بگذارد و با نهان كردن آن، كفران و ناسپاسي نورزد. از اين رو پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي‌فرمايد:
«ان الله يحب اذا انعم علي عبد ان يري اثر نعمته عليه» «همانا خداوند وقتي نعمتي به بنده‌اي داد، دوست دارد اثر نعمتش را بر او ببيند.»
خداوند در آيه 77 سوره قصص دستور مي‌دهد كه براي رسيدن به آخرت و كمال مطلق تلاش كند و با بهره‌گيري از تمام نصيب و سهم خويش از دنيا، آن را براي دست يابي به كمالات به كار گيرد لذا به پيامبرش(ص) فرمان مي‌دهد: «و ابتغ فيما آتيك الله الدار الاخره و لاتنس نصيبك من الدنيا» به هر چيزي كه خدا به تو عطا كرده، از قواي ظاهري و باطني و مال و ساير نعمت‌هاي دنيا بكوش تا ثواب و سعادت دار آخرت تحصيل كني و ليكن بهره‌ات را هم از نعم الهي دنيا فراموش مكن.
از نظر قرآن، همه انسان‌ها اعم از زن و مرد، سفيد و سياه، مومن و كافر از نعمت‌هاي دنيا بهره‌مند هستند؛ هر چند كه در آخرت تمام خوبي‌ها و نعمت‌ها از آن مومنان بهشتي است: «قل هي للذين ءامنوا في الحيوه الدنيا خالصه يوم القيامه» بگو اين نعمت‌ها در دنيا براي اهل ايمان است و خالص اينها (يعني لذات كامل) و نيكوتر از اينها در آخرت براي آنان خواهد بود. (اعراف، آيه23)
به هر حال، تجمل‌گرايي يعني گرايش به زيبايي‌ها و كمالات، گرايش طبيعي و فطري انسان است؛ اما آنچه در اين ميان به عنوان آفت از آن ياد مي‌شود، افراط در تجمل گرايي به شكل يك بيماري رواني و ناهنجاري رفتاري است.
در ادبيات فارسي وقتي از تجمل گرايي سخن به ميان مي‌آيد، همين رويه افراطي در زندگي است كه از مصاديق اسراف، تبذير و اتراف مي‌باشد. تجمل گرايي همانند رفاه زدگي آسيب‌هاي جدي به ساختار اقتصاد سالم جامعه وارد مي‌كند؛ چرا كه تجمل‌گرايي موجب مي‌شود تا افراد از صرفه جويي و قناعت طبع بيرون روند و با از ميان بردن ثروت و هدر دادن آن، گردش درست اقتصادي را مختل نمايند؛ چنان كه تجمل‌گرايي منفي موجب مي‌شود تا انسان در دام ناسپاسي و كفران نعمت گرفتار آيد و نعمت‌هاي الهي را تباه سازد؛ زيرا اين روحيه و رويه منفي عامل اسراف و تبذير و ريخت و پاش‌ها و از ميان بردن نعمت‌هاي الهي مي‌باشد.مصاديقي از تجمل گرايي منفي
براي اين كه درك درستي از مسئله تجمل‌گرايي منفي داشته باشيم، مصاديقي از آن بيان مي‌شود تا معلوم شود كه چرا تجمل گرايي جزو مصاديق اسراف، تبذير و اتراف محسوب مي‌گردد.
كساني كه دچار تجمل گرايي هستند، با توجه به مد روز عمل مي‌كنند و گرفتار بيماري مدگرايي هستند؛ اينان با چشم و هم چشمي هر از گاهي وسايل خانه از تلويزيون، فرش، يخچال، ماشين لباس شويي و مانند آن را به سمساري مي‌دهند و وسايل نويي را مي‌خرند. اين در حالي است كه اين وسايل سالم هستند و هيچ مشكلي فني و يا زيبايي ندارند، بلكه تنها به سبب آنكه چيدمان منزل تغيير يافته يا رنگ‌هاي وسايل با هم سازگاري ندارند، از دور خارج مي‌شوند.
برخي از افراد هر از گاهي تلفن همراه خويش را تغيير مي‌دهند و يا اتومبيل سواري را مي‌فروشند تا با مد روز همراه شوند يا اين كه كلاس بگذارند و سري توي سرها از خود نشان دهند.ريشه يابي تجمل گرايي منفي
از نظر قرآن، ريشه تجمل‌گرايي منفي در اموري چون حسادت، احساس حقارت، تكبر و تفاخر و مانند آن نهفته است. در حقيقت، ريشه اين ناهنجاري رفتاري را مي‌بايست در بيماري‌هاي رواني افراد جست وجو كرد؛ زيرا مشكلات رواني چون احساس حقارت، خودبزرگ بيني، خودپسندي، تكبر و فخرفروشي و تفاخر مردم را به سمت و سوي تجمل گرايي منفي مي‌كشاند و زمينه ساز اسراف و تبذير و ريخت و پاش مي‌شود.
از نظر علوم مختلف انساني از جمله روان شناسي اجتماعي، اين معنا به اثبات رسيده كه انسان‌ها در رفتارها تابع بينش‌ها و نگرش‌هاي خود هستند. خداوند نيز همين معنا را در آيات قرآني بارها بيان كرده است. در برخي از آيات قرآني براي تحليل و تبيين گرايش به تجملات منفي و زياده روي در آن، به بينش‌ها و نگرش‌هاي گروهي از انسانها توجه مي‌دهد و ما را با اين قانون آشنا مي‌سازد كه چگونه رفتارهاي انساني متاثر از بينش‌ها و نگرش‌هاي درست و نادرست آنان است. از جمله در آيه 92 سوره نجم درباره علت گرايش انسان به زندگي دنيا و فراموشي زندگي اخروي و تلاش براي آن بيان مي‌كند كه هرگاه انساني از نظر بينشي و نگرشي به خطا و اشتباه رفته و به دنيا اصالت داده و يا خدا را نشناسد و يا خدا را فراموش كرده باشد و براي دنيا، هدف و حكمتي قايل نباشد، دنيا براي او اصالت مي‌يابد و زندگي دنيوي جايگزين همه چيز او مي‌شود، بنابراين مي‌كوشد تا خود را در دنيا ارضا و خشنود كند و سعادت را در زندگي دنيوي و كمالات آن بجويد. اين گونه است كه تجمل گرايي براي او اصالت مي‌يابد تا اين چنين سعادت را معنا كند. انساني كه دنيا براي او اصالت مي‌يابد، فخر و بزرگي را نيز در امور مادي از جمله تجملات دنيوي مي‌داند. اين افراد با مال و ثروت به ديگران مباهات مي‌كنند. (مفردات الفاظ قرآن كريم، ص 627، ذيل واژه «فخر»؛ نيز لسان العرب، ابن منظور، ج10، ص1981)
اينان دنيا را مايه مباهات مي‌شمارند (حديد، آيه 20) و مي‌كوشند تا به هر شكلي شده بزرگي خود را در مال دنيا به نمايش بگذارند و خود را اين گونه بزرگ بنمايانند. از اين رو به گردآوري مال مي‌پردازند و در نمايش ثروت خويش افراط مي‌كنند؛ چنان كه قارون با راه اندازي كاروان هايي از ثروت خود در شهرها و خيابان‌ها و نمايش آن مي‌كوشيد تا چشم مردمان تنگ نظر دنيا دوست را پر كند و بزرگي خود را به نمايش گذارد و بر آنان تفاخر نمايد. (قصص، آيات 76 تا 79)چشم و هم چشمي
چشم و هم چشمي نيز از عوامل مهم در تجمل‌گرايي است. كساني كه گرفتار كمبودهاي روحي و رواني هستند و احساس عقده حقارت و نقص دارند، براي جبران اين نقيصه به تجمل گرايي دامن مي‌زنند. با نگاهي به اطرافيان خود مي‌توانيد دريابيد كه چه كساني به تجمل گرايي بيش از ديگران بها مي‌دهند. اينان كساني هستند كه از عقده حقارت رنج مي‌برند و براي جبران آن، با نمايشي از بزرگي دروغين از طريق تجمل گرايي مي‌كوشند، حقارت خويش را بپوشانند و خود را بزرگ جلوه دهند. به عقيده برخي روانشناسان، تجمل گرايي نوعي مكانيزم دفاعي جهت جبران عقده حقارت است. افراط در پوشيدن لباس با مدل‌ها و رنگ‌هاي متنوع كاشف از عقده حقارتي است كه در اين دسته از افراد مشاهده مي‌شود. بزرگ نمايي از خود براي جبران احساس حقارت و كوچكي، موجب مي‌شود تا خود را بفريبند. اين گونه است كه تفاخر را از طريق اسراف، تبذير، ريخت و پاش و تجمل گرايي نشان مي‌دهند تا به قول خودشان، ديگران بزرگي ايشان را ببينند.فقر فرهنگي
برخي ديگر گرفتار فقر فرهنگي هستند به دنبال تجملات مي‌روند، زيرا گمان مي‌كنند كه كمال در تجمل گرايي و مصرف بي رويه و ريخت وپاش است. الگوهاي فرهنگي آنان كساني هستند كه اهل اتراف و اسراف هستند. آنها با پيروزي از اين دست افراد، تجمل گرايي را دامن مي‌زنند. خداوند در آيات 1 تا 5 سوره تكاثر، جهالت و فقر فرهنگي را عامل اصلي برتر نمايي از طريق تجمل گرايي و تكاثر و ديگر رفتارهاي نابهنجار مي‌داند. اين افراد مي‌كوشند تا گوي سبقت را در رقابت ناسالم تجمل‌گرايي از ديگران بربايند. به اين معنا كه اگر ديگران مجلس صد نفره برپا كردند، اينان مجلس سيصد تا پانصد نفري برپا مي‌دارند. بر همين اساس اين افراد همواره از چشمگير بودن، حال گيري، كلاس گذاري و عباراتي از اين دست در انجام كارهايشان بهره مي‌گيرند و مي‌گويند، كاري كرديم كه چشم همه را پر كرد يا تا كور شود هر آن كه نتواند ديد.
در حقيقت گروهي از مردم به تقليد از ديگران مهم خودشان به تجمل گرايي رو مي‌آورند، اينان مي‌خواهند تا همانند كساني جلوه كنند كه الگوها و اسوه‌هاي آنان در زندگي هستند. بسياري از مردم الگوهاي خود را از رهبران جامعه خويش مي‌گيرند. بنابراين، نوع رفتارهاي ديگران مهم و رهبران جامعه تاثير بسياري در تجمل گرايي و يا عدم آن دارد.
حاكم جامعه بايد از بعضي كارهاي مشروع كه به ظاهر كارهايي در سطح تجمل گرايي، دنيادوستي، لذت گرايي، حب جاه و مقام و مانند آن خوانده مي‌شود، پرهيز كند؛ زيرا رفتار، كردار، طرز تفكر و زندگي او به خاطر موقعيت خاصي كه در جامعه دارد، در نظر عموم به منزله معياري براي خوبي و بدي رفتار به شمار مي‌آيد. به همين سبب، مردم از نوع خوراك، پوشاك، مسكن، اتومبيل و ديگر ظواهر زندگي او الگو مي‌گيرند. در صورت بهره مندي او از زندگي اشرافي، مردم نيز ناخودآگاه به تجمل گرايي بيش از حد تشويق خواهند شد كه اين خود، يكي از راه‌هاي شكل گيري اخلاق پست و انديشه‌هاي بي ارزش در جامعه است. در صورت آلوده شدن كارگزاران كشور به تجمل گرايي و زندگي مرفه، مردم نيز براساس فرمايش حضرت علي(ع) كه: «الناس بامرائهم اشبه منهم بابائهم؛ شباهت مردم به زمامدارانشان بيشتر از شباهت آنان به پدرانشان است.» گرفتار روحيه تجمل گرايي، دنياطلبي و رفاه زدگي مي‌شوند كه اين ريشه بسياري از انحراف‌ها و ناهنجاري‌هاي فردي و اجتماعي است.تجمل گرايي، آفت اقتصاد سالم
همان گونه كه تجمل گرايي به اقتصاد سالم خانواده آسيب وارد مي‌سازد و بخش عظيمي از ثروت به جاي مصرف درست دنيوي و اخروي، صرف تجمل گرايي مي‌شود، همچنين آسيب جدي به اقتصاد و جريان سالم آن وارد مي‌سازد؛ زيرا منابع اقتصادي و توليد را به سمت و سويي ديگر سوق مي‌دهد كه به جاي شكوفايي اقتصادي و قوام جامعه، موجب بحران اقتصادي در بلندمدت مي‌شود.
به عنوان نمونه تجمل گرايي در بهره گيري از وسايل آرايشي از سوي مردان و زنان موجب مي‌شود كه هم بخش بزرگي از ثروت و درآمد خانوار صرف هزينه‌هاي بيهوده و نادرست گردد و هم اينكه سمت و سوي توليد و سرمايه گذاري به سوي ساخت و توليد وسايل آرايش كشيده شود. نتيجه آن خواهد بود كه ثروت جامعه در جايي هزينه و سرمايه گذاري شود كه قوام اقتصادي جامعه نيست و تامين كننده امنيت غذايي و آسايش جامعه نخواهد بود.
تجمل گرايي، آفت صرفه جويي نيز مي‌باشد. كساني كه در دام تجمل گرايي مي‌افتند از صرفه جويي غافل مي‌شوند و ثروت و سرمايه بلكه توليد جامعه را به تباهي مي‌كشانند. بسياري از مشكلات جوامع انساني به سبب خروج از اعتدال و گرايش به اسراف، تبذير (ريخت و پاش) و رفاه زدگي است. از اين رو مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي درباره فرهنگ صرفه جويي به عنوان عامل اصلي در اقتصاد سالم تاكيد مي‌كند و مي‌فرمايد: «لازم است به عنوان يك سياست، ما مسئله صرفه جويي را در خطوط اساسي برنامه ريزي‌هايمان در سطوح مختلف اعمال كنيم. مردم عزيزمان توجه داشته باشند كه صرفه جوئي به معناي مصرف نكردن نيست؛ صرفه جويي به معناي درست مصرف كردن، بجا مصرف كردن، ضايع نكردن مال، مصرف را كارآمد و ثمربخش كردن است.
اسراف در اموال و در اقتصاد اين است كه انسان مال را مصرف كند، بدون اينكه اين مصرف اثر و كارايي داشته باشد. مصرف بيهوده و مصرف هرز، در حقيقت هدر دادن مال است. جامعه ما بايد اين مطلب را به عنوان يك شعار هميشگي در مقابل داشته باشد؛ چون وضع جامعه ما از لحاظ مصرف، وضع خوبي نيست. ما بايد اعتراف كنيم به اين مسئله. عادتهاي ما، سنتهاي ما، روشهاي غلطي كه از اين و آن ياد گرفته‌ايم، ما را سوق داده است به زياده روي در مصرف به نحو اسراف. يك نسبتي بايد در جامعه ميان توليد و مصرف وجود داشته باشد؛ يك نسبت شايسته اي به سود توليد؛ يعني توليد جامعه هميشه بايد بر مصرف جامعه افزايش داشته باشد. جامعه از توليد موجود كشور استفاده كند؛ آنچه كه زيادي هست، صرف اعتلاي كشور شود. امروز در كشور ما اين جوري نيست. مصرف ما به نسبت، از توليدمان بيشتر است؛ اين، كشور را به عقب مي‌رساند؛ اين، ضررهاي مهم اقتصادي بر ما وارد مي‌كند؛ جامعه دچار مشكلات اقتصادي مي‌شود. در آيات شريفه قرآن بارها راجع به پرهيز از اسراف در امور اقتصادي تاكيد شده، اين به خاطر همين است.
اسراف، هم لطمه اقتصادي مي‌زند، هم لطمه فرهنگي مي‌زند. وقتي جامعه اي دچار بيماري اسراف شد، از لحاظ فرهنگي هم بر روي او تاثيرهاي منفي مي‌گذارد. بنابراين مسئله صرفه جويي و اجتناب از اسراف، فقط يك مسئله اقتصادي نيست؛ هم اقتصادي است، هم اجتماعي است، هم فرهنگي است و آينده كشور را تهديد مي‌كند.» (تاريخ: 1/1/8831- مشهد مقدس)
بنابراين، براي دست يابي به يك اقتصاد سالم و شكوفا نيازمند آن هستيم كه درست مصرف كردن را بياموزيم و از تجمل گرايي به عنوان مصداقي از مصرف بي‌رويه و ضداقتصادي و از مصاديق اسراف و تبذير پرهيز كنيم.

پرسمان دانشجویی