وجوب احترام به استاد | کتابخانه مجازی الفبا

احترام به استاد واجب است يا مستحب؟

بله احترام به استاد واجب است اما نه ازقسم وجوب احكام خمسه ،بلكه وجوب آن اخلاقي وعقلاني است ، (ومستحب است ،مستحبي ازقسم احكام خمسه تكليفي ) اگركسي به استاد خود بي احترامي كرد اثر وضعيش اين است كه بعضي از توفيقات از او سلب مي شود! توفيقاتي مانند : ادامه درس ، مفيد بودن درس براي خودش و اطرافيانش ، عمر بابركت ، تامين معاشش و... ، لذا كتب زيادي براي وظايف يك دانشجو درقبال استادش تدوين شده كه خلاصه بعضي از آن را مي آوريم :وظايف دانشجوپيش از آنكه به تبيين وظايف دانشجو دربرابر استاد بپردازيم، تذكر نكته اي لازم است و آن اينكه دانشجو بايد پيش از هر چيز، درباره كسي كه سرمايه علمي اش را از او به دست مي آورد و حسن خلق و آداب و رفتارخود را تحت رهبري او فراهم مي كند، مطالعه و بررسي كند. بايد استادي را به عنوان الگوانتخاب كرد كه از اهليت و شايستگي كامل برخوردار بوده، دينداري او محرز و پاكدامني و صيانت نفس وي مشهور باشد. نبايددانشجو شيفته و فريفته فزوني آگاهيهاي علمي استادي گردد كه از نظر تقوا و ديانت وجهات اخلاقي و سياسي نقايص آشكاري دارد; زيرا زيان چنين استادي به دين واخلاق شاگرد، از ناداني شديدتراست. با توجه به اين نكته، وظايف دانشجو در قبال استاد رابيان مي كنيم: 1 - تلقي استاد به عنوان پدر واقعي وروحاني.
دانشجو بايد چنان بينديشد كه استاد او -كه از سلامت دين و اخلاق برخوردار است.-پدر واقعي و روحاني او است و مسلما مقام پدر روحاني از پدر جسماني بالاتر وارجمندتر است.
2 - ارج نهادن به استاد و تجليل از مقام علمي وي.
3 - تواضع و فروتني در برابر استاد.
رسول اكرم صلي الله عليه وآله مي فرمايد: دانش رابياموزيد وبه خاطر آن، آرامش و متانت را فرا گيريد و در برابركسي كه از او دانش مي آموزيد، فروتن باشيد.
4 - به نيكي ياد كردن از استاد.
5 - حق شناسي از استاد.
دانشجو نبايد در طول زندگاني اش از دعاي خير نسبت به استاد غافل بماند.
6 - سپاسگزاري از ارشاد و هشدارهاي استاد، اگر چه با توبيخ و انتقاد و گزندگي همراه باشد.
7 - تحمل جور و تندرويهاي استاد.
بايد در برابر جفاي استاد و تندرويهاي اخلاقي او شكيبا بود.
8 - زودتر از استاد در درس حاضر شدن.
9 - رعايت ادب و نزاكت در برابر استاد.
هنگام ورود استاد به كلاس، بر دانشجولازم است به عنوان احترام بايستد و درمحضر او به گونه اي بنشيند كه نمايانگر ادب ونزاكت باشد. پرسش و خطاب به استاد نيزبايد همواره با ادب و تكريم باشد.
10 - عدم ايجاد مزاحمت براي استاد.
اگر استاد مشغول گفتگو، مطالعه، تحقيق،نوشتن، تلاوت قرآن يا اقامه نماز است، نبايدمزاحمش شد.
11 - عدم تحميل وقت تدريس بر استاد.
12 - مراقبت از حركات و رفتار خود درمحضر استاد.
از مهمترين وظايف دانشجو اين است كه بااشتياق و علاقه به سخنان استاد گوش فرادهد; نگاهش را بر او متمركز سازد و با تمام وجود بدو روي آورده، با دقت در گفته هاي وي بينديشد و آن را در حافظه خويش نگه دارد تا او را به اعاده سخن ناگزير نسازد.دانشجو بايد بي جهت نگاه خود را از استادبرنگرفته، به اين سو و آن سو ننگرد. بويژه درلحظاتي كه با استاد گفتگو مي كند و يا استاد بااو سخن مي گويد، با لباس و انگشت و .....بازي نكند و خميازه نكشد. نيز در محضراستاد با ديگران در گوشي و پنهاني صحبت نكند و نخندد.
13 - رعايت لطف بيان و تنظيم صداهنگام گفتگو با استاد.
دانشجو بايد در خطاب به استاد، داراي حسن تعبير و لطافت بيان باشد و به او نگويد:چرا، نه، قبول نداريم، چه كسي چنين گفته،اين سخني كه شما مي گوييد در كجاست و ياماخذ آن را در كجا مي توان يافت؟ نبايدبگويد: آنچه به خاطر دارم و يا ديگران نقل كرده اند با گفتار شما مغايرت دارد.
اگر هدف دانشجو در اين چون و چراهابهره گيري از استاد است، بايد در جلسه ديگري غير از جلسه درس و يا در جلسه خصوصي آنها را مطرح كند. اگر هم ناگزيراست كه در همان جلسه، پرسشهاي خويش را مطرح كند، شايسته است به جاي الفاظمذكور لحن خود را تلطيف كرده، بگويد: اگر به ما چنين بگويند، اگر اين سخن را قبول نكنيم يا اگر از ما بپرسند به چه دليل مي گويي، درپاسخ چه بگوييم؟ و عباراتي از اين قبيل.
14 - ناديده گرفتن اشتباهات لفظي ياعلمي استاد.
آن چه مسلم است تنها معصومان عليهم السلام ازاشتباه و لغزش مصونيت دارند و بشر عادي،گر چه داراي مراتب بالاي علمي هم باشد، گاه دچار لغزش و اشتباه خواهد شد. بنابراين،نبايد شاگرد هنگام غفلت و اشتباه استادچهره خود را دگرگون سازد و يا با اشاره به ديگران بفهماند كه شخصا راي و سخن استادرا مردود مي داند.
اگر زبان استاد به تحريف كلمه اي شتاب گرفت و به علت جابه جا شدن حروف كلمه،واژه و تعبيري از زبانش خارج شد كه داراي مفهوم زننده اي بود، شاگرد بايد آن را نشنيده گرفته، به كلي فراموش كند و براي كسي بازنگويد.
15 - پيشدستي نكردن شاگرد به پاسخ پرسشها در محضر استاد.
البته اگر خود استاد از او خواست كه جواب پرسشي را در جلسه درس بيان كند، اشكال ندارد.
16 - قطع نكردن سخنان استاد.
شاگرد نبايد در ادامه سخن استاد وقفه ايجاد كند و پيوستگي كلامش را با حرف زدن از هم بگسلد.
17 - پرسش به موقع شاگرد.
نبايد بي جا و بي موقع راجع به موضوعي از استاد پرسيد. مطرح كردن پرسش در بين راه نيز صحيح نيست. بايد صبر كرد تا استادبه مقصد برسد و آنگاه پرسش را با او در ميان گذاشت.
18 - نبايد به خاطر شرم از پرسش دريغ ورزيد.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: دانش ديني وبينش الهي، همچون خانه اي است كه بر آن قفل نهاده اند; كليد اين قفل، پرسش است. (1)
19 - تكريم استاد هنگام طي طريق با او.
بايد حركت و راه رفتن در معيت استاد،نمايانگر احترام و محبت به او باشد. او را ازدور با صداي بلند نخواند يا از پشت سر و ازراه دور به او سلام نكند. شاگرد بايد خود رانزديك ساخته، سلام و تحيت خويش را باصداي معمولي و متعارف به استاد تقديم كند. به هر حال هر رفتاري كه نشانه تكريم واحترام استاد باشد، بر طالبان علم لازم است.اين احترام ها علاوه بر آنكه كوشش اداي حق استاد است، باعث رشد و شكوفايي صفات نيك دانشجو و بركت در عمر علمي وي مي شود.
در خاتمه، اين نوشتار را با حديثي نوراني از امير مؤمنان علي عليه السلام به پايان مي بريم. آن حضرت در خصوص بزرگداشت مقام عالم مي فرمايد:
..... يكي از حقوق دانشمند بر تو اين است كه زياده از حد از او پرسش نكني و دست به دامانش نگردي. اگر بر مجلس دانشمند واردشدي و ملاحظه كردي كه گروهي از مردم نزداو به سر مي برند، بر همه آنها سلام كن; سلام ويژه خود را بدان عالم عرضه دار و براي نشستن جايگاهي در برابرش انتخاب كن ... .
با گوشه چشم و چشمك زدن يا با دست خود در حضور او اشاره مكن و در مقام ستيز ومخالفت با سخن او، پياپي مگو كه: فلاني چنين گفت، فلاني چنان گفت. از طول همنشيني با دانشمند دلتنگ مشو. مثل دانشمند مثل خرما است. بايد در انتظار به سر بري تا رطبي از درخت بر تو افتد. پاداش دانشمند از روزه دار و سحر خيز و شب زنده دار و جنگجوي در راه خدا فزونتراست. (2)
پي نوشتها:
1 - مينة المريد، ص 114
2 - الكافي، ج 1، ص 46

پرسمان دانشجویی