شناخت خرافه و حقیقت | کتابخانه مجازی الفبا

چطور بدانيم چيزهايي كه بين خانوده ها رايج است حقيقته يا خرافه؟ چه كنيم؟

خرافه، يعني رويدادهايي را كه انتظار رخ دادن آن را نداريم را به پديده هايي نسبت دهيم كه هيچ رابطه منطقي اي ميان آنها وجود ندارد مثل اينكه گمان كنيم عبور از زير نردبان، سبب بروز فلان حادثه رانندگي مي شود. در صورتي كه اين رويدادها هيچ اثري بر هيچ چيز ديگر ندارند.شايد بهترين تعريف در مورد خرافه اين باشد كه «خرافه، ترس بيهوده از عوامل و مرتبط دانستن پديده هاي نامربوط به يكديگر است كه رابطه بين آنها نه از نظر علم و عقل ثابت شده و نه از سوي دين تاييد شده است» [1]خرافه چيزي است كه واقعيت ندارد و ساخته ذهن و فكر انسان است كه پس از پيدايش به آن اهميت مي دهد و براي آن در زندگي خود اثر قائل مي شود. در صورتي كه هيچ گونه تأثيري در زندگي و حقايق هستي ندارد؛ نظير: فال گيري، اعتقاد به سعد و نحس برخي از ايام و اماكن و امثال آن. مهمترين ملاك تشخيص خرافه از حقيقت؛ بهره گيري از عقل، مي باشد و ضعف فكري جوامع عامل رشد خرافات است؛ لذا يكي از راهكارهاي مهم، پاك شدن خرافه از جامعه تقويت بنيان معرفتي و گسترش علم و انديشه است، تا بتوان با اتكا به آن مانع از رشد انحراف و خرافات شد. با خرافات چگونه برخورد كنيم؟خرافات و خرافه پرستي، ديرزماني است كه در فرهنگ همه جوامع در سرتاسر جهان رسوخ كرده و بمانند پوستيني وارونه واقعيت ها راتحريف نموده است اين پديده منحصر به يك جامعه انساني خاص نبوده و در پنج قاره اين كره خاكي در بين ملل و اقوام مختلف از گذشته تا هم امروز حضور و نمودي آشكار و پنهان داشته است؛ مثلا در برخي از كشورها مانند هند و ژاپن اين مسأله بصورت گسترده در ميان افراد جامعه آنها وجود دارد و گرفتار خرافه هستند؛ اين دو كشور گرچه در بسياري از زمينه‌ها پيشرفت كرده اند اما هنوز بسياري از مردم آنها بت‌پرست و به خرافات زيادي اعتقاد دارند.خرافات و خرافه پرستي ارتباط مستقيم با بي سوادي و كم سوادي دارد، البته اين سخن حاكي از اين نيست كه افراد تحصيل كرده از اين معضل دور هستند بلكه در مجموع شخصي كه آگاه به مسائل اجتماعي و مذهبي و آشنا به فرهنگ بومي خود داشته باشد با توجه به دانستني هاي خود هيچ گاه در دام خرافه نمي افتد و از همين جهت است كه شيادان و مروجان خرافه پرستي در جامعه بيشترين سرمايه گذاري خود را روي افراد بي سواد مي كنند.مي توان گفت بيشترين ضربات خرافه پرستي در طول تاريخ، متوجه عقايد و اعتقادات مذهبي مردم بوده كه توسط عده اي از افراد سودجو به جهت فريب مردم، وارد دين و اعتقادات مذهبي آنها كرده اند و عده اي ناآگاه و جاهل با دامن زدن به اين جريانات و دميدن در بوق دشمن آب را در آسيابشان مي ريزند... دين اسلام و اعتقادات ما نيز در طول تاريخ از ظهور اسلام تا امروز، مورد تهاجم خرافه بوده و افرادي با اهداف پليد سعي در وارد كردن عقايد منحرف خود در مذاهب اسلامي داشته و تا حدودي در اين راه، با نفوذ خود در افراد ناآگاه موفق بوده اند. شيوه و روش قرآن براي مبارزه با خرافاتشيوه و روش قرآن براي مبارزه با خرافات، تفكر و تعقل است، با توصيه به انديشيدن، تحقيق و بررسي مسايل به واقعيت مي رسد و مي تواند واقع را از خرافه تشخيص دهد البته مقداري نياز به مطالعه و بررسي دارد و تا معيار خرافه از واقعيات تشخيص داده شود از اين رو در هر موضوعي كه احساس خرافه و غير واقعي مي شود بايد با تفكر و بدست آوردن معيار واقعي كه قرآن و سنت ارائه مي دهد بدست آوريم و براي شناخت واقع از غير واقع همان ملاك را معيار قرار دهيم.قرآن مجيد در آيات متعدد بر اطاعت و پيروي از حقيقت و دوري از باطل تاكيد داشته و مي فرمايد: بشارت باد بر كساني كه همه سخنان را مي شنوند و بهترين آن را انتخاب مي كنند[2] بايد با خرافات، عاقلانه مقابله كرد وبهترين ميزان جهت حفظ باورها و اعتقادات مردم آيات نوراني قرآن مجيد و احاديثي است كه از خاندان نبوت برجاي مانده است. از آنجا كه اسلام ديني كامل و جامع است تا زماني كه قرآن كريم و دستورات اهل بيت عليهم السلام را داريم، نبايد به دنبال اوهام و خرافات برويم..پيامبر مكرم اسلام اولين كسي بود كه با خرافات و اوهام و افسانه و هرچه كه با عقل و خرد در تضاد بود برخورد كرد و همه را بدور ريخت. راه كارهاي عملي براي پيش گيري از خرافات1- بالا بردن سطح علم و آگاهياز آن جا كه منشأ عمدۀ خرافات، جهل و ناداني بشر است، در مقابل، بالا بردن سطح علم و آگاهي، يكي از مهم ترين راه كارهاي عملي در پيش گيري از خرافات است. از اهداف مهم سفارشاتي كه اسلام و قرآن به دانش و تفكر كرده اند، دست يابي به معرفت صحيح و دوري از عقايد باطل و خرافي مي باشد..همۀ فقهاء شيعه فرموده اند تقليد در اصول دين جايز نيست و انسان بايد با فكر و تحقيق و دليل اين اصول را بپذيرد و به آنها يقين پيدا كند؛ بنا براين هر فرد مسلماني بايد باورها و اعتقادات خود را مستدلٌ سازد و مطالعه و تحقيق در مسائل دين به ويژه مسائل اعتقادي را جزء برنامه هاي روزانه خود قرار داده و روز به روز بر عمق و گسترۀ اطلاعات ديني و مذهبي خود بيفزايد تا بتواند ساحت اعتقادات را از خرافاتي كه توسط افراد مغرض و ناآگاه ساخته شده و به اسم دين و مقدسات عرضه مي گردد پاك ساخته، اسلام ناب محمدي را كه همان مذهب حقه شيعه اثنا عشري (دوازده امامي) است، به ديگران نيز عرضه نمايد. اگر انسان با دليل و استدلال مطلبي را باور كند در اين صورت با كوچك ترين شبهه اي ايمانش سست نخواهد شد.2- توجه به قرآن و تعاليم آنهدف قرآن رشد و تكامل انسان ها است، و اين مهم در سايه حقايق و واقعيات حاصل مي شود نه انحرافات و خرافات.لذا يكي از مهم ترين راه كارهاي عملي براي پيش گيري از خرافات، توجه به قرآن كريم و تعاليم آن به عنوان تنها كتاب تحريف نشده آسماني است.ملاك شناخت حقيقت در حوزه معارف دينى دو منبع اصلى وحى و عقل است. اگر هر يك از عقل يا وحى موضوعى را تأييد نمود به عنوان حقيقت مى‏پذيريم. البته بايد توجه داشت كه استفاده از عقل و وحى ضوابطى دارد كه دانشمندان مسلمان در تنقيح آن ضوابط زحمات بسيارى كشيده‏اند و بايد به آن ضوابط توجه نمود.
بعد از اين مقدمه توجه شما را به چند نكته جلب مى‏ كنيم:
اول، عقل توانايى درك همه‏ى حقايق را ندارد و يكى از حكمت‏هاى نياز به وحى نيز همين نكته مى‏ باشد.
دوم، علوم تجربى در حوزه خودش قابل استناد است كه البته محدود به امور مادى مى‏ باشد.
سوم، عدم درك يك چيز موجب انكار آن نمى‏ شود، اگر در روايات معتبر براى انگشتر عقيق خواصى ذكر شده كه ما از درك آن از طريق عقل يا تجربه عاجزيم، نبايد منكر گرديم. چرا كه از يك سو عقل ناتوان است و از سوى ديگر بسيارى از امور به مرور زمان در علوم تجربى روشن مى‏گردد. ما به استناد علم كامل و عصمت معصومين(ع) از كلمات آنان تبعيت مى‏ كنيم و علم و عصمت آنان را با ادله قطعى، عقلى و نقلى اثبات مى‏ كنيم.
بنابر اين در شناخت خرافه از حقيقت تكيه‏گاه اصلى معيارهاى شناخت است. وقتى ما اصل يك دين را تحريف شده يا جعلى بدانيم، مسلماً دستورات آن را غيرمطابق با واقع مى‏بينيم.3- امر به معروف و نهي از منكر
يكي ديگر از راه‌هاي جلوگيري از ترويج خرافات، امر به معروف و نهي از منكر مي باشد، زيرا گرايش به خرافات از منكرات به حساب مي‌آيد: چنان كه قرآن كريم مي‌فرمايد: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَي الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛»[3] بايد از ميان شما، جمعي دعوت به نيكي، و امر به معروف و نهي از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند» ۲۴شرايط برخورد با خرافاتبه طور كلي مبارزه با خرافات شرايطي دارد كه بدون رعايت آن شرائط نه تنها ممكن است نتيجه اي حاصل نشود بلكه نتيجه عكس دهد. لذا بدون تأمل و انتخاب شيوه مناسب نبايد به جنگ اخبار و احاديث ساختگي يا قدم گاه ها و زيارتگاه هاي مجهول بي اصل يا دعانويسي هاي دروغي و ده ها خرافه ديگر قيام كرد. بلكه نخست بايد اشخاص بصير و خبره، خرافه را از غير خرافه تشخيص دهند.
چنان چه نمي توان تمامي عقايد عاميانه را رد كرد و خرافي ناميد چون برخي از آنها بر واقعيت هاي محكمي استوارند مانند آن كه قبل از كشف مايه كوبي توسط «ادوارد جِنر» باور عاميانه اين بود كساني كه در نتيجه تماس با دام ها دچار آبله گاوي مي شوند بعد ها در برابر آبله مصونيت مي يابند.
اين مطالب بعداً مورد توجه محافل علمي قرار گرفت يا همان گونه كه نمي توان چشم دل را به عنوان يك ابزار شناختي منكر شد و جنّ را به عنوان يك مخلوق الهي رد كرد و يا استخاره را به مفهوم طلب خير از خداي سبحان ناديده گرفت.
دوم آن كه بايد نوع خرافه و درجه علاقه مردم را بدان بشناسند و اگر خرافات مورد توجه و اعتقاد مردم است مانند خرافاتي كه رنگ ديني دارند بايد در اصلاح آن احتياط پيش گيرند. و شيوه هاي حكيمانه تري مانند گام به گام و تدريجي، القاي غيرمستقيم و مقايسه اي و ... را انتخاب نمايند.
سوم آن كه بيش تر از رد خرافات بايد عقايد صحيح رابه مردم ياد داد .پس ردّ تنها راه چاره نخواهد بود بلكه بايد افكار درست مستند به برهان و اصول عقلي و تجربي به مردم تلقين شود و راه درست فكر كردن و استفاده صحيح بردن از ابزارهاي معرفتي چهارگانه يعني حواس،عقل، دل و وحي را آموزش داد و فهماند كه حقيقت دين غير از خرافات است، كه همه اين ها را بايد با بيان صريح و دليل عقل و ذكر حقايق و با رعايت شرايط ادب به مردم آموزش دهيم و در اين مسير روحيات طرف مقابل را در نظر گرفت. و سخن را استادانه گفت.
قرآن كريم در مسير مبارزه با خرافات از دو روش مثبت و منفي استفاده كرده است. يعني نشان دادن راه صحيح فكر كردن و آموختن عقايد درست به جاي عقايد ناصحيح و تشويق امّت به علم آموزي و دانش و نفي عقايد نادرست و خرافي. چنانكه در بسياري از آيات خداوند تبارك و تعالي انسانها را به تعقل و انديشه در اين امور توجه داده است؛ چنانكه مي‌فرمايد: «كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» [4] اين چنين خداوند آيات خود را براي شما شرح مي‌دهد، شايد انديشه كنيد. ---------------------------[1] . قرآن و خرافه باوري، علوي نژاد، سيد حيدر؛ مجله پژوهش هاي قرآني ش.37.[2] . سوره بقره، آيه 7[3] . آل عمران/سوره۳، آيه۱۰۴[4] . بقره/سوره۲، آيه۲۴۲ و همچنين در سوره حديد آيه/۱۷؛ مائده/۵۸؛ نحل/۶۷.

پرسمان دانشجویی