راهکار درمان شهرت طلبي | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا در مورد شهرت طلبي و عوامل بوجود آمدن آن در دل بفرماييد و همچنين اگر مي شود راهكاري براي از بين بردن اين رذيله بفرماييد؟

پرسشگر عزيز؛ حب شهرت و ميل به جلب توجه مردم، به مقدار ايجاد انگيزه براي حركت و مسؤوليت پذيري در جامعه مفيد است اما حساسيت بيش از آن مقدار موجب خودبيني، عجب و غرور و تكبر مي شود و ناپسند است.
انسان به صورت فطري و غريزي، شهرت خواه و خويشتن دوست است و خداي متعال اين گرايش را در نهاد بشر قرار داده است. پر واضح است آنچه به صورت طبيعي در سرشت ما قرار دارد، به اقتضاي حكمت و مصلحت است و خداي متعال كاري كه برخلاف حكمت و مصلحت باشد انجام نمي دهد.
اگر حب شهرت كه زمينه حب جاه كه مالك شدن بر دل هاي مردمان است و همچنين حب رياست و قدرت كه نتيجه اين دو است، در انسان نبود، يكي از بزرگترين نيازهاي انسان به لحاظ اجتماعي كه همانا نياز به مديريت و رياست است، تأمين نمي شد و از اين رهگذر جامعه انساني دچار هرج و مرج و بي نظمي مي گشت.
به لحاظ ارزيابي اخلاقي و ارزشيابي وجود اين غريزه در انسان، بايد به اين نكته اساسي توجه نمود كه گرچه اصل وجود اين گرايش حكيمانه و مورد نياز است؛ ولي چنانچه از حد اعتدال و حيثيت ابزاري آن در جهت مديريت صحيح و عادلانه جامعه، خارج شود، به صورت ضد ارزشي و رذيلت ظهور خواهد نمود. حالت افراطي اين غريزه آن است كه آدمي شهرت و رياست را براي خود شهرت و رياست بخواهد واز خود قدرت لذت ببرد و به آن به صورت هدف بنگرد و نه ابزار خدمت رساني به مردم و تعقيب اهداف بلند انساني و حالت تفريطي آن، عدم پذيرش هرگونه مسؤوليت و رياست اجتماعي است كه هر دو حالت، رذيلت اخلاقي و باعث اختلال نظام مديريتي جامعه است. از اين گفته واضح گشت آنچه به عنوان رذيلت اخلاقي شمرده شده و در آيات و روايات اسلامي مورد مذمت قرار گرفته، حالت افراطي حب شهرت و جاه است كه چنانچه به انگيزه غلبه، استبداد و رياست بر مردم دنبال شود رذيلتي است كه ريشه در قوه غضبيه دارد و در صورتي كه به انگيزه كاميابي در شهوات و لذات نفساني باشد، از رذايل قوه شهوت به شمار مي آيد. گرچه حالت تفريطي آن كه باعث عدم احساس مسؤوليت و نبود تعهد اجتماعي و بي توجهي به سرنوشت جامعه مي شود، نيز رذيلت اخلاقي بزرگي است كه به نقصان قوه غضبيه در انسان باز مي گردد.
در همين زمينه در قسمتي از كتاب «علم اخلاق اسلامي» آمده است: بدان كه حب جاه و شهرت از مهلكات بزرگ است و طالب آ ن در واقع خواستار آفات دنيوي و اخروي است. كسي كه نام او مشهور و آوازه اش بلند گرديد، سلامت دنيا و آخرتش در خطر است، مگر اين كه خداوند وي را براي نشر دين خود مشهور سازد، بي آن كه خود در طلب شهرت بكوشد. از اين رو در مذمت جاه طلبي و شهرت خواهي آيات و اخبار بي شمار رسيده است. (علم اخلاق اسلامي، ج 2، ص 461، فصل 20)
در روايتي پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: حب جاه و مال در قلب نفاق مي‌روياند هم چنان كه آب گياه را مي‌روياند.( بحار الانوار)
در روايت ديگري امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد: «ملعون من ترأس ملعون من هم بها ملعون من حدث بها نفسه؛ملعون است كسي كه رياست طلبي كند و كسي كه به رياست همت گمارد و كسي كه در فكر آن باشد» (بحار الانوار)دوست خوبم؛‌ اصل اين صفت از حبّ به ذات نشأت مي‌گيرد. حبّ ذات سبب كمال انسان است ولي حب شهرت يكي از شاخه‌هاي انحرافي آن است.شهرت در لغت به معني معروف شدن و شهرت طلبي يعني تلاش براي قدر و منزلت پيدا كردن است. حب شهرت،‌ در حقيقت به حب ذات و به مطرح كردن خود برمي‌گردد. حب جاه به دنبال غفلت از خدا ظهور مي‌كند و بنده را از قرب الهي مانع مي­گردد. اگر ما آنچه داريم را از خدا ببينيم نه خود، دليلي براي انتساب آنها به خودمان نمي‌بينيم. از اين رو زدودن اين خصلت ناشايست به سختي محقق مي‌شود؛ چون در حقيقيت كنار زدن و شكستن خود است. خداوند مي‌فرمايد: «اين منزل آخرت (بهشت) را تنها براي كساني قرار مي‌دهيم كه در روي زمين قصد برتري (جاه و شهرت)‌ و قصد فساد ندارند.» (قصص/83) برتري­جويي يكي از مصاديق فساد در زمين است. خداوند كساني را در بهشت جا مي‌دهد كه نه تنها برتري­جويي و فساد نمي‌كنند، بلكه اراده آن را نيز نمي‌كنند. مطالعه شرح حال قارون و فرعون گوياي آن است كه آن­چه مايه بدبختي آنها شد، همان برتري­جويي و فساد بود. امام علي (عليه­ السلام) مي‌فرمايد: «بزرگ­منشي را رها كن تا مشهور نشوي، خود را بلند نكن تا بر سر زبان‌ها نيفتي و شناخته نشوي،‌ خود را پنهان كن و ساكت باش تا سالم بماني » شهرت­طلبي مانند رياست­طلبي يكي از انشعابات حس قدرت­طلبي در وجود انسان است با اين تفاوت كه رياست،‌ فرمانروايي بر ابدان مردم است و قدرت اجرايي آن نيرو‌هاي مادي است ولي جاه،‌ مالكيت بر دل‌ها است و نفوذ معنوي و محبوبيتي است كه مردم را به اطاعت وا مي‌دارد. داشتن جاه و شهرت براي افراد لايق، نعمتي است كه خداوند آن را در قلوب مردم قرار مي­دهد.
يكي از عوامل شهرت طلبي،‌ حب دنياست. حب مقام و رياست، ريشه در حب دنيا دارد. براى مقابله با چنين خصلت‏هايى بايستى:
1- حقيقت دنيا و فناپذيرى آن را شناخت و اين كه هر قدر تعلق به آن بيشتر باشد، دل كندن از آن نيز سخت‏تر خواهد بود. پس چرا دل به چيزى كه فناپذير است ببنديم؟!
2- شناخت آخرت؛ اگر كسى هدف حيات را شناخت و فلسفه حضور خويش در اين وادى را دانست و دريافت كه حيات اصلى و كامل در آخرت است و دنيا پلى براى گذر و كسب كمالات مى‏باشد و آنچه كه انسان را از توشه گرفتن از اين مزرعه دست يافتن به كمالات بازمى‏دارد، همان خصلت‏هاى نكوهيده است. شناخت خصلت‏هاى ناپسند و پسنديده، شرط اول است. پيامبران الهى نيز - كه طبيبان روح و جان بودند - همين منظور را دنبال مى‏كردند.
براى رهايى از خصلت‏هاى نكوهيده بايستى دل و جان را در اختيار مكتب تربيتى پيامبران قرار داد و از خويشتن مراقبت شديد كرد؛ تا مبادا آلوده به رذايل گردد. مضرات شهرت­طلبي: - صاحب جاه و مقام پيوسته جان و مالش در خطر و خودش مورد حسد و آزار ديگران است. - شهرت­طلبي از آرامش دروني انسان مي‌كاهد. صاحب رياست هميشه بر رياست و شهرت خود هراسان است و از زوال موقعيتي كه در قلوب مردم دارد مي‌ترسد؛ زيرا تغير و دگرگوني قلوب از ديگ در حال غليان سريع‌تر است، قلوب هميشه بين اعراض و اقبال در ترددند و آنچه مبنايش بر قلوب مردم است در بي ثباتي، شبيه خانه‌اي است كه بر موج دريا بنا شود.- اين صفت خبيث باعث روييدن نفاق در دل مي‌شود و اعمال رنگ ريا به خود مي‌گيرند،‌ چون شخص شهرت­طلب براي اين­كه منزلت خود را در نزد مردم حفظ كند و يا آن را بالا ببرد سعي مي‌كند خود را داراي كمالات و فضيلت‌هايي نشان دهد كه آنها را دارا نيست و نيز عيوب و نقايص خود را از مردم پنهان كند در حالي­كه آنها را داراست. - حب شهرت مانع ياد خدا و مانع فكر كردن است؛ چون اسير قضاوت‌هاي مردم است و براي از دست دادن مقام و منزلتش نگران و ترسان است و براي رسيدن به هدفش به انواع معاصي و محرّمات دست مي‌زند از اين­رو قلب او هميشه مشغول است. علاج شهرت­طلبي :كسي كه حب رياست و جاه قلبش را فرا گيرد، همتش منحصر به مراعات خلق مي‌شود و ديوانه دوستي آنان مي‌گردد و به ريا و سمعه و نفاق و سازش‌كاري و سهل‌انگاري در امر به معروف و نهي از منكر و امثال آن دچار مي‌شود. براي معالجه اين مرض دو راه علمي و عملي وجود دارد:
راه علمي علاج جاه‌طلبي اين است كه انسان سعي كند قدري به گوشه‌گيري و قناعت به قبول خالق و كناره‌گيري مثبت از مخلوق، انس گرفته و جاه و مقام خود را در قلوب ديگران از بين ببرد و جايي رود كه بتواند در حال گوشه نشيني به سر برد. به علاوه اين كه در مبارزه با جاه‌طلبي از اخبار و روايات مربوط در اين خصوص و اخباري كه در مدح گوشه‌گيري و نكوهش جاه وارد شده و نيز سيره ائمه معصومين (عليهم السلام) و بزرگان و علماي دين كمك گرفت.
راه علمي: اين است كه بداند براي چه جاه‌طلبي مي‌كند، مسلما سببي جز اين ندارد كه مي‌خواهد بر مردم و قلوب آن‌ها قدرت كامل يابد و اين را براي خود كمالي مي‌داند. حال خوب فكر كند، اگر مرگ به او فرصت دهد كه اين قدرت را پيدا كند و برايش در تمام عمر باقي بماند در آخرت اگر ضرري نرساند، سودي به حال اون هم ندارد. سزاوار نيست انسان به خاطر چنين چيز ناپايداري، دين خود را كه حيات ابدي لا ينقطع است، از دست دهد و بداند كه كمال حقيقي انسان، علم به خدا و صفات و افعال او و خلاصي از بند اسارت شهوات چيز ديگري نيست، ولي مال و رياست به زودي از بين مي‌روند، لذا هر كس كمال حقيقي را بشناسد، جاه و مقام در نظرش كوچك مي‌شود، ولي بايد دانست جاه و مقام در نظر كسي كوچك مي‌شود كه آخرت را به عين مشاهده بنگرد، دنيا را كوچك ميشمارد و پيوسته مرگ در نظرش مجسم باشد، ولي متأسفانه ديدگاه اكثر مردم ضعيف است و دنيا را بر آخرت ترجيح مي‌دهند.
چنان چه خداي متعال نيز در قرآن مجيد به اين مطلب اشاره مي‌فرمايد: «بل تؤثرون الحياة الدنيا و الاخرة خير و أبقي؛ بلكه زندگي دنيا را بر مي‌گزينند در حالي كه آخرت بهتر و پاينده‌تر است.» كسي كه چنين بينش ضعيفي دارد، بهتر است مرض خود را با شناخت مضرات دنيوي جاه، معالجه كند.
دوست عزيز؛‌توصيه مي شود به نكات زيز توجه نماييد:- ارتباط خود را با خداوند محكم كنيد و به نماز و اوقات و آداب آن اهميت بدهيد؛ چرا كه محور و عمود مكتب تربيتى اسلام نماز است كه مى‏تواند بر محور خود آدمى را از زشتى‏ها باز دارد.- آيات قرآن را با تدبر بخوانيد؛ به ويژه آياتى كه سرگذشت اقوام و قدرتمندان را بيان كرده است و نيز آيات مربوط به قيامت و معاد و... .
- هر شب نفس خود را مورد محاسبه قرار دهيد؛ به گونه‏اى كه اين كار عادت و برنامه شما نشود. نيم‏ساعت وقت براى خود بگذاريد و در آن زمان به محاسبه نفس بپردازيد؛ به اين صورت كه چه كار ارزنده و چه كار نامناسبى كرده‏ايد و چه خصلتى خود را نشان داده است و... بر خوبى‏ها خدا را شكر گزاريد و بر بدى‏ها نفس را مورد عتاب و سرزنش قرار دهيد.
- جدولى براى صفات خوب و صفات بد، فراهم آورده، هر هفته به خود نمره بدهيد. معدل را به دست آوريد و سعى در كاستن از موارد منفى و افزودن به موارد مثبت كنيد.
- دائماً از خداوند بخواهيد كه شما را در كنترل نفس خويش يارى دهد و همواره از سر شيطان و نفس اماره به او پناه ببريد.- بدانيد كه ريشه حب جاه و مقام در حب دنيا است و ريشه تمامي بدي ها در دنيا دوستي افراطي مي باشد. - بداند كه شهرت، كمال حقيقي نيست و با مرگ تمام مي‌شود؛ زيرا جاه و مقام در طول زمان از بين رفتني هستند. چيزي هم كه خود فناپذير باشد، نمي‌تواند موجب كمال گردد. - قناعت و قطع طمع از مردم؛‌ زيرا كسي كه قناعت كند از مردم بي­نياز و طمعش از آنها قطع مي‌شود و چون بي‌نياز شد، براي منزلتي كه در قلوب آنان دارد ارزشي قائل نيست. - دانستن مضرات آن از جمله مكر حسودان،‌ غفلت از خدا و احتمال زوال موقعيت. - هنگامي كه مردم به امري در مورد او معتقد شوند كه او لايق آن نيست،‌ آن اعتقاد را به هر وسيله مشروع و ممكن زائل كند. - در آيات و روايات مربوط به مذمت حب جاه و شهرت تامل نمايد. - درباره خصلت ‏هاى نكوهيده و پى‏آمدهاى آن مطالعه كنيد. در اين زمينه كتاب‏هاى زير توصيه مى‏شود:
- نقطه ‏هاى آغاز در اخلاق عملى،مهدوى كنى
- علم اخلاق اسلامى،ترجمه جامع ‏السعادات
- قلب سليم،شهيد دستغيب

پرسمان دانشجویی