جمع دنیا و آخرت | کتابخانه مجازی الفبا

اين دنيايي كه امام علي(ع) ما را بر حضر مي دارد يعني چه؟ چطور مي توان در دنيا بود ولي به آن، به مادر و ... وابسته نشد. دنيا را معبد و نه معبود قرار دادن يعني چه؟ لطفا با استناد آثار آقاي جوادي آملي جواب دهيد.

در روايات رسيده از معصومين(ع) دو ديد نسبت به دنيا وجود دارد. دنياى ممدوح و خوب و دنياى مذموم و بد. در نتيجه به طور مطلق نمى‏توان گفت كه دنيا بد است، زيرا دنيا مزرعه آخرت و راه رسيدن به بهشت و جوار الهى است. حضرت على(ع) فرمودند: «دنيا چه سراى نيكويى است براى كسى كه آن را خانه هميشگى خويش نداند و چه جايگاه خوبى است براى كسى كه آن را وطن خود قرار ندهد»، (ترجمه ميزان‏الحكمه، ج 4).اما اگر همين دنيا موجب غفلت از آخرت و خداوند گردد و محبت آن در دل آدمى قرار گيرد فريب خوردن از زر، زور و تزوير را به دنبال دارد. عن ابى عبداللّه‏(ع): «رأس كل خطيئة حب الدنيا؛ حب دنيا رأس هر خطا و اشتباهى مى‏باشد»، (اصول كافى، ج 2، ص 315، روايت 1، به نقل از سرالاسراء، استاد على سعادت‏پرور، ج 1، ص 102).

در تبيين معناى «دنيا» بايد گفت دنياى مذموم، «خود» انسان است. انسان «بد» خود دنيا است. آسمان، زمين، درخت، كوه، صحرا و دريا هيچ كدام دنيا نيست. اين‏ها از «آيات الاهى»اند و خداى سبحان از همه آن‏ها با تجليل ياد كرده است‏فصلت(41):11. در قرآن مجيد و روايات اهل‏بيت(ع) هرگز از آسمان و اختران به بدى ياد نشده، و از زمين، كوه‏ها، معادن دل زمين، دريا و موجودات دريايى بدگويى نشده است، اين‏ها دنيا نيستند.

«دنيا» كه ضمير و قلب، متوجه او است، مجموعه‏اى از «عناوين اعتبارى» است كه انسان تبهكار را به خود سرگرم و مشغول كرده است. مجموعه خود خواهى‏ها است كه دنيا را شكل داده است؛ و گرنه شما به آسمان يا زمين برويد، دنيا را پيدا نمى‏كنيد؛ زيرا همه اين‏ها «آيات الاهى»اند؛ موجوداتى كه تسبيح‏گوى حق‏اند و مستقمياً براى عبادت خداى سبحان و به طور غير مستقيم براى نفع ما خلق شده‏اند.

«دنيا» يعنى مجموعه عناوين اعتبارى كه انسان در نهان و نهاد خود بافته و مى‏سازد؛ همين من و مايى كه برخى به آن مبتلايند: نظر من اين است، دلم مى‏خواهد فلان كار را بكنم، دلم مى‏خواهد اين طور بپوشم و... . البته مى‏توان از شر اين‏ها نجات پيدا كرد، اين كار شدنى و اين راه رفتنى است و همه ما بايد بكوشيم با «مراقبت مستمر» آن را طى كنيم.

حضرت امام خميني (ره ) از مجلسي (ره ) مطلبي را نقل مي كند كه چكيده آن اين است : دنياي مذموم اموري است كه انسان را از اطاعت خدا و دوستي او و تحصيل آخرت باز مي دارد. و هر چه باعث رضاي خداي سبحان و قرب او شود دنياي ممدوح و از آخرت محسوب مي شود.

گرچه به حسب ظاهر از دنيا باشد. بنابراين كارهايي مثل تجارت , زراعت , و صنعت كه مقصود از آنها معيشت عيال و زندگي است , اگر براي اطاعت امر خدا و صرف كردن آنها در مصارف خيريه و اعانت به محتاجان و غير آن باشد, همه از آخرت اند گرچه مردم آن را از دنيا دانند.

رياضات مبتدعه و اعمال ريائيه , گرچه با تزهد و انواع مشقت هم همراه باشد از دنياي مذمومه به حساب مي آيد. سپس خودشان مي فرمايند: آنچه مذموم است دنياي خود انسان است , (امام خميني (ره ), اربعين حديث , ص 118 و 119).

در عوض آن اگر آخرت را مقصد زندگي قرار بدهد در حيات خود غنا و احساس بي نيازي خواهد كرد. در حديث آمده است . سپس هر كه صبح و شام كند و دنيا را بزرگترين هم خود قرار دهد, خداوند فقر را بين دو چشمش قرار دهد. و هر كس كه صبح و شام كند و آخرت بزرگترين هم او باشد, خداوند غني را در قلب او قرار دهد, (نقل از اربعين حديث امام (ره ), ص 126).

اگر حب دنيا در دل انسان خانه كرد هم در مقابل زر، زود تطميع مى‏گرددو هم در برابر تهديد زور، زود تسليم مى‏شود و هم در قبال تزوير ديگران زود رنگ مى‏بازد. آيه شريفه قرآن مى‏فرمايد: «يا ايها الناس ان وعداللّه‏ حق، فلا تغرنكم الحيوة الدنيا ولايغرنكم باللّه‏ الغرور؛ اى مردم! وعده خداوند حق است مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد و مبادا شيطان شما را فريب دهد و به (كرم) خدا مغرور سازد»، (فاطر، آيه 5).

چرا زندگى دنيا همه را نمى‏فريبد؟ زيرا زندگى دنيا براى اندكى از مردم حب و علاقه نمى‏سازد فقط زندگى دنيا كسانى را مى‏فريبد كه حب و علاقه به دنيا دارند از اين رو ريشه همان حب دنيا مى‏باشد. زر، زور، تزوير همه در حيطه دنيا مى‏باشند، اگر كسى حب دنيا داشت فريب هر سه را مى‏خورد وگرنه سرافراز بيرون مى‏آيد نقطه مقابل حب دنيا، زهد مى‏باشد بنابراين زهد و بى‏رغبتى به دنيا هم انسان را از فريب و مكر زر نگه مى‏دارد و هم از فريب زور مصون مى‏سازد و هم از فريب تزوير سد مى‏كند.

اين نكته دقيق در خور دقت است كه زهد يك صفت نفسانى است و اين دل و باطن انسان است كه بايد نسبت به دنيا بى‏اعتنا و بى‏رغبت گردد نه اين كه زهد معنايش اين باشد كه انسان به كلى دنيا را رها سازد و نه مالى داشته باشد و نه ثروتى بيندوزد و... بلكه تلاش براى كسب مال حلال به هدف آسايش فرزند و عيال و پويايى جامعه انسانى و بالندگى جامعه اسلامى از عبادات بزرگ مى‏باشد و هيچ منافاتى با زهد ندارد.

يكى از راه‏هاى كسب زهد عمل به اين حديث است. عن ابى عبيدة قال: قلت لابى جعفر(ع): «حدثنى ما انتفع به فقال: يا ابا عبيدة اكثر ذكر الموت فانّه لم يكثر ذكره انسان الا زهد فى الدنيا؛ ابو عبيده مى‏گويد به امام باقر(ع) گفتم: سخنى را برايم بفرما تا به وسيله آن بهره برم سپس حضرت فرمود: اى ابوعبيده بسيار ياد مرگ كن زيرا يادآورى مرگ به انسان نمى‏افزايد مگر زهد در دنيا را»، (المحجة‏البيضاء، ملا محسن فيض كاشانى، ج 8، ص 241).

ولى چون اين راه حل در درازمدت به دست مى‏آيد علاوه بر آن مى‏توان دست به نقد، قبل هر اقدامى و تصميمى و بعد از هر پيشنهادى عميقا به فكر و مشورت در جوانب آن پرداخت تا به همان اندازه از فريب زر و زور و تزوير در امان ماند.

پاسخ دهنده: سید مصطفی علم خواه

پرسمان دانشجویی