دلبستگي به دنياي مذموم | کتابخانه مجازی الفبا

اگر امكان دارد راه هاي دل نبستن به دنيا را توضيح دهيد.

همانطوري كه در روايات اسلامي داريم (رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَةٍ حُبُّ الدُّنْيَا) سر منشأ
تمام بديها و رذايل حب دنياست. ا لبتهبايد در نظر داشت كه خارج كردن حب دنيا از دل
و جايگزين كردن حب خدا و اولياي او تنها با يك دعا و يا ذكر خاص ميسر نمي شود بلكه
اين مسيري است كه انسان بايد در زندگي با كمك آموزه هاي ديني و راهنمايي اولياي
خدا طي كند و شايد بتوان گفت تمامي دعاها و دستورات ديني و مناسك معنوي يك جنبه اش
تضعيف حب دنيا و تقويت حب خداوند است.حب دنيا:
در فرهنگ دينى، دنيايى كه معبود و مقصود برخى مى‏گردد و حبّ آن و عشق به آن، همه
وجود آنان را فرامى‏گيرد همان هوا و التذاذ مربوط به اين زندگى است كه با اين و آن
حاصل مى‏شود خواستن دنياى مذموم، خوشى و التذاذ نفسانى همان «خود» را خواستن است.
آنچه انسان از مال و جاه، خوردنى، آشاميدنى، همسر و فرزند، مسكن و باغ، طلا و نقره
و اين و آن مى‏خواهد، براى اين است كه التذاذ و خوشى نفسانى خويش را در آنها و به
سبب آنها و با آنها مى‏بيند وگرنه خود اينها مطلوب و مقصود اصلى او نيست و اگر
گاهى خود اينها مطلوب و مقصود انسان مى‏شود، اشتباهى بيش نيست بنابراين حبّ دنيا
يعنى، حب خوشى و التذاذ نفسانى خود و وقتى آدمى خوشى و التذاذ نفسانى با اين و آن
را دوست داشت، در حقيقت، گرفتار رذيله «حبّ دنيا» است.(1)
حاصل دنيادوستي و حب دنيا چيزي نيست مگر غوطه ور شدن در گناهان گوناگون و خارج شدن
حب اللهي از قلب آدمي، چرا كه در يك دل دو عشق نمي گنجد. خداوند حكيم در جاي جاي
قرآن خطر دنيا را به انسان گوشزد مي كند از جمله در سوره انعام آيه 32 كه مي
فرمايد: (وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ - زندگى دنيا، چيزى
جز بازى و سرگرمى نيست.(انعام 32) بنابر اين راه رسيدن به فلاح و رستگاري مشغول
نشدن به دنيا و بازيهاي آن است چرا كه هر كس مشغول بازي و سرگرمي شود از توجه به
خويش باز مي ماند. در روايات داريم كه حب دنيا سر منشأ همه بديهاست و نتيجه ترك حب
دنيا رسيدن به رستگاريست امام صادق (ع) فرمودند: (رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَةٍ حُبُّ
الدُّنْيَا - الكافي ج 2 ص 315). خداوند نيز در سوره شمس پس از چندين قسم بهترين
راه رستگاري كه همان ترك حب دنيا است را چنين بيان مي كند: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ
زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها - كه هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده،
رستگار شده و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده ساخته، نوميد و محروم
گشته است! (9و10) پس آلوده شدن به دنيا سبب نوميدي و محروميت از رحمت اللهي مي شود
و راه خارج كردن حب دنيا نيز تزكيه نفس است.
تزكيه و در نتيجه آرامش نفس محقق نمي شود مگر با ذكر گفتن و ياد مداوم خداوند بودن
(أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ - رعد28) و اين دستوريست از جانب
خداوند كه سالك بايد براي رسيدن به هدف از آن پيروي كند. همانطور كه مشاهده مي
كنيد خداوند ذكر (ياد) را شرط اصلي تزكيه نفس قرار داده است و اين ذكر در آيه
بصورت كلي و عام وارد شده است و هرگونه ذكري كه از جانب شارع بيان شده است را شامل
مي شود. پس مي توان با كليه اذكار و ادعيه اي كه از جانب خداوند و معصومين (ع)
وارد شده است، به خداوند تقرب جست و به تزكيه نفس پرداخت. مسلما در بين اذكار و
ادعيه آن دسته كه معاني آنها بيشتر بر عليه لذت هاي دنيايي است در اين زمينه
كارساز تر است.
البته ممكن است اذكار برگزيده اي توسط بعضي از اساتيد اخلاق جهت تسريع در اخراج حب
دنيا به علم آموزانشان داده شود كه اين مهم بايد زير نظر استاد اخلاق باشد چون
اذكار با شرايط و درجه و روحيات علم آموزان متغير است. اما نكته اي كه مهم است اين
است كه براي رسيدن به اين هدف نياز به سختي و به مشقت انداختن خود نيست بلكه با
قدري مراقبه و محاسبه مي توان به اين مهم رسيد و بهترين راه براي شما استفاده از
اذكار و ادعيه ايست كه بطور معمول قابل دسترس مي باشند.(رجوع شود به مفاتيح
الجنان)درادامه روشهايي بيان شده است كه با عمل به آنها مي توانيد حب ورزيدن نسبت به دنيا
را از خود دور كنيد:
در اولين قدم سعي كنيد از گناهان گذشته خود و از علاقه هاي كاذبي كه به موجوداتي
غير از خداوند داشته ايد توبه كنيد، چرا كه توبه عاملي بسيار مؤثر در طي مسير است
و سرعت شما را در رسيدن به هدف بيشتر مي كند.
بعد از توبه سعي كنيد براي موفقيت به مواردي كه در ادامه بيان شده است به دقت عمل
كنيد:1.سلامتى و روشنى دل:
سالك به دل روشن و دريافت كننده نياز دارد و هر چه دل او روشن‏تر و سالم‏تر باشد
به همان اندازه در گرفتن آنچه بايد دريافت كند، موفق‏تر خواهد بود و در نتيجه
خواهد توانست در طريق سلوك، پيش برود. حبّ دنيا، دل را تيره مى‏سازد و سلامت آن را
از ميان مى‏برد. ماهيت آن را تغيير داده، روشنى را از آن مى‏گيرد. چشم و گوش آن را
از كار انداخته، نمى‏گذارد دل كار خود را انجام دهد. پس تأمل در اين حقيقت- كه حبّ
دنيا بزرگ‏ترين ظلم به خويشتن است- موجب مى‏گردد آدمى اراده خويش را تقويت كند و
عزم خود را بر ترك حبّ دنيا جزم نمايد و اين در واقع «گام اوّل» است.
گفت پيغمبر كه حق فرموده است: / من نگنجم هيچ در بالا و پست‏
در زمين و آسمان و عرش نيز / من نگنجم اين يقين دان اى عزيز
در دل مؤمن بگنجم اى عجب / كه مرا جويى در آن دل‏ها طلب‏
گفت: «فادخل فى عبادى تلتقى / جنة من رؤيتى» يا متقى‏( مثنوى‏معنوى )2.دورى از هواهاى نفسانى:
خداوند خطاب به داوود «عليه السلام» مى‏فرمايد: «وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى
فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»( ص آيه 26) «تبعيت از هواى نفس نكن تا تو را از
راه خدا گمراه كند». اين بدان معنا است كه تبعيت از هواهاى نفسانى، موجب انحراف از
صراط مستقيم در «سفر الى الحق» است و اينكه، حركت در صراطى كه منتهى به حضرت معبود
مى‏گردد، مشروط به كنار گذاشتن هواها است.
مر هوا را تو وزير خود مساز / كه برآيد جان پاكت از نماز (مثنوى معنوى )3.زهد ورزى:
حضرت على «عليه السلام» زهد را گونه‏اى نگريستن به دنيا مى‏داند، نه روش زندگى در
آن، و اين نگرش موجب مى‏گردد علاقه به دنياى مذموم در انسان، رو به كاهش گذارد. آن
حضرت در تعريف زهد مى‏فرمايد:
«زهد با همه شاخ و برگش ميان دو كلمه قرآن است: [تا بر آنچه از دست شما رفته است،
حسرت نخوريد و به آنچه به شما رسيده است، شادمان نشويد]».( حديد، آيه 33) هر آنكه
بر از دست رفته، اندوهگين و بر دستاورد، شاد نشود، هر دو روى زهد را گرفته است».
(نهج البلاغة، حكمت 439، از امام صادق» عليه السلام «نيز در: معانى الاخبار، ص 252
و از امام سجاد» عليه السلام «در: تفسير القمى، ص 587 همين مضمون نقل شده است).
ترك دنيا هر كه كرد از زهد خويش / بيش آيد پيش او دنيا و پيش‏
راه‏هاى مختلف آسان شده است / هر يكى را ملتى چون جان شده است‏
مردباش و مسخره موران مشو / رو سر خود گير و سرگردان مشو(مثنوي معنوي)4.توجه به احوال گذشتگان:
فرازهاى ذيل كه از زبان مبارك امام على «عليه السلام» نقل شده است، براى بيان
مقصود كافى است:
«اخبار گذشتگان و آنچه را بر نسل‏هاى پيشين رفته است، به ياد آور. بر
سرزمين‏هايشان بگذر و در آثار بازماندگان‏شان نيك بنگر. ببين كه چه كردند و از كجا
بركنده شدند و به كجا فرود آمدند و جاى گرفتند بى گمان در مى‏يابى كه از ميان
دوستان به سراى غربت در افتاده‏اند، و زود باشد كه تو نيز سرنوشتى چو آنان يابى».(
نهج‏البلاغة، نامه 13) 5.مرگ انديشى:
تفكر و تأمل در مرگ و ياد آن، موجب بى رغبتى به دنيا مى‏شود چنان كه حضرت على
«عليه السلام» مى‏فرمايد: «آنكه ياد مرگ بسيار كند، از دنيا به اندك خشنود
شود».(نهج البلاغه، حكمت 943) 6.ترك ويژگى‏هاى اهل دنيا:
كسى كه مى‏خواهد از دنياى مذموم فاصله بگيرد، بايد بكوشد تا متصف به اوصاف اهل
دنيا نباشد، ويژگى‏هاى اهل دنيا- بنابر حديث معراج پيامبر «صلى الله عليه وآله»-
بيست مورد است كه اهل آخرت نبايد بدان‏ها آراسته باشد.( راهيان كوى دوست، شرح حديث
معراج، ص 831- 144) اهل دنيا چنين هستند:
1. پرخور و شكم باره‏اند.
2. خنده فراوان مى‏كنند.
3. پرخواب هستند.
4. خشم فراوان دارند.
5. كم خرسند مى‏گردند و همواره از ديگران طلب كارند.
6. وقتى به ديگران بدى مى‏كنند، پوزش نمى‏خواهند.
7. عذر ديگران را نمى‏پذيرند.
8. در هنگام عبادت كسل‏اند و هنگام معصيت شجاع.
9. با اينكه مرگشان نزديك است، آرزوهاى دور و دراز دارند.
10. به محاسبه و حسابرسى نفس خود نمى‏پردازند.
11. به ديگران نفع نمى‏رسانند.
12. بسيار سخن مى‏گويند.
13. ترس اندك از خدا دارند.
14. هنگام آماده شدن غذا، شادمانند.
15. نه هنگام آسايش، شكر مى‏كنند و نه بر بلا و گرفتارى صابرند.
16. مردم رابه حساب نمى‏آورند و كارهاى خيرى كه ديگران انجام مى‏دهند، (حتى اگر
فراوان نيز باشد) در چشم آنان اندك است.
17. خود را به كارى كه انجام نداده‏اند، مى‏ستايند.
18. چيزى را ادعا مى‏كنند كه در وجود آنان نيست.
19. همواره تمنا و انتظارات خود را بيان مى‏كنند.
20. به عيب گويى از ديگران مى‏پردازند.7.متخلق شدن به اخلاق اهل آخرت:
آدمى با آراستگى به ويژگى‏هاى اهل آخرت، از دنياى مذموم دور مى‏شود اهل آخرت در
حديث معراج پيامبر «صلى الله عليه وآله» چنين توصيف شده‏اند:
1. چهره‏شان ملاطفت‏آميز و به عبارتى ديگر زرد و ضعيف است (بدليل عبادات زياد).
2. حياى آنان فراوان است.
3. حماقت و نابخردى‏شان اندك است.
4. نفع آنها براى مردم فراوان است.
5. مكر و نيرنگ‏شان اندك است و صادقانه با ديگران برخورد مى‏كنند.
6. مردم از دست آنان در آسايش و امنيت‏اند و خود در سختى و رنج.
7. سنجيده سخن مى‏گويند.
8. به محاسبه نفس خويش مى‏پردازند.
9. نفس خويش را [براى تزكيه و تهذيب‏] به زحمت مى‏اندازند.
10. چشمان‏شان به خواب مى‏رود ولى دل‏شان بيدار است.
11. چشمان‏شان گريان و دل‏شان همواره به ياد خداوند است.
12. در آغاز نعمت حمد و در پايان آن شكر خدا را به جا مى‏آورند.
13. حتى به اندازه يك چشم بر هم زدن از ياد خدا غافل نمى‏شوند و چيزى آنان را از
ذكر خدا بازنمى‏دارد.
14. خواهان پرخورى نيستند.
15. طالب پرگويى نمى‏باشند.
16. خواهان اسراف در لباس نمى‏باشند.
17. مردم در نظر آنان مردگانند و خدا در نظرشان حى و كريم است.
18. كسانى را كه به آنها پشت كرده‏اند، از روى بزرگوارى به سوى خود مى‏خوانند و
كسانى را كه به آنان روى آورده‏اند، از روى لطف مى‏پذيرند.
19. دنيا و آخرت در نظر آنان يكسان است (دنيا را وسيله اي براي رسيدن قرب اللهي مي
دانند).
20. در اثر مبارزه با نفس و مخالفت با هوا و هوس و مجاهدت با شيطان، روزى هفتاد
بار مى‏ميرند (نفس خود را محاسبه مي كنند).
21. لحظه‏اى دل‏شان به آفريده‏اى مشغول نمى‏گردد.( شرح حديث معراج ص 159- 184)
اميدواريم در اين راهي كه قدم برداشته ايد موفق و پيروز باشيد و ما را از دعاي
خيرتان فراموش نكنيد.
-----------------------------------------------
(1) نگا به عنوان نمونه: جاثيه (45)، آيه 23 فرقان (25)، آيه 43 و نيز ر. ك:
مقالات، ج 2، ص 150- 146 چهل حديث، ص 105- 102 دانشنامه امام على» عليه السلام «،
ج 1، مقاله حقيقت دنيا.

پرسمان دانشجویی