تجمل گرايي و سبک زندگي | کتابخانه مجازی الفبا

آيا تجمل گرايي بر سبک زندگي اسلامي تاثير دارد؟

دين اسلام براي تمام ابعاد زندگي بشر دستورات و معارف سازنده اي را معين کرده است به نحوي که هيچ قضيه و مسأله اي نيست مگر اين که خداوند تبارک و تعالي بياني روشنگر را در آن ملاحظه کرده و از طريق انبيا و اوليا اعلام نموده است.
خواست خداوند در تکاليف و واجبات و محرمات به گونه اي است که در کمال انسان تاثير گذار است ونقش سازنده اي در انسان و زندگي او دارد به شرط آن که انسان اعتدال و ميانه روي را رعايت کند. زياده روي حتي در عبادات و اعمال صالح هم در اسلام سفارش نشده، بلکه نکوهش نيز شده است.امروزه زندگي هاي ما به دلايل مختلفي که غالبا خود براي خودمان درست کرده ايم مشکل شده است.
اسلام سبک زندگي صحيح و ميانه و راحت و در مسير رضاي خداوند را براي ما فراهم کرده است، اما ما انسان ها با جاده هاي انحرافي مختلفي که برايش درست کرديم، سبک زندگي را تغيير داده و از مسير صحيح زندگي اسلامي و ديني خارج شده ايم.
امروزه در جامعه ما و در زندگي فردي و اجتماعي ما، در خانواده، در روابط با اطرافيان، با پسر و دختر و با همسرمان مشکلاتي وجود دارد که گاهي ما را از زندگي سير هم مي کند؛ در حالي که دين مقدس هرگز چنين چيزي را براي ما ترسيم نکرده است و اين ما هستيم که اين مشکلات را درست کرده ايم.
ما اگر از منظر معنويت نگاه کنيم - که هدف انسان، رستگاري و فلاح و نجاح است - بايد به سبک زندگي اهميت دهيم؛ اگر به معنويت و رستگاري معنوي اعتقادي هم نداشته باشيم، براي زندگي راحت، زندگي برخوردار از امنيت رواني و اخلاقي، باز پرداختن به سبک زندگي مهم است. بنابراين مسئله، مسئله‌ي اساسي و مهمي است.
تأکيد رهبر انقلاب بر سبک زندگي اسلامي
رهبر معظم انقلاب اسلامي در سفري که در مهر ماه سال 1391 به استان خراسان شمالي داشتند در بياناتي در جمع جوانان، يک هشدار جدي دادند در مورد اشکالاتي که به سبک زندگي ما وجود دارد.
ايشان فرمودند: «يکي از ابعاد پيشرفت با مفهوم اسلامي عبارت است از سبک زندگي کردن، رفتار اجتماعي، شيوه‌ي زيستن - اينها عبارةٌ اخراي يکديگر است...بخش حقيقي، آن چيزهايي است که متن زندگي ما را تشکيل مي دهد؛ که همان سبک زندگي است که عرض کرديم. اين، بخش حقيقي و اصلي تمدن است؛ مثل مسأله ي خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوي مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزي، تفريحات، مسأله ي خط، مسأله ي زبان، ‌ کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعاليت سياسي، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌اي که در اختيار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئيس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پليس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهاي ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بيگانه؛ اين ها آن بخش هاي اصلي تمدن است، که متن زندگي انسان است.»( بيانات مقام معظم رهبري در ديدار با جوانان استان خراسان شمالي، 23 / 7 / 1391)
ايشان در اين سخنراني به سؤالاتي پرداختند که هر يک از آن سؤالات بيانگر گروهي از مشکلات در جامعه ماست. برخي از آن سؤالات که به بحث ما مرتبط است عبارتند از:
چرا در برخي از بخش هاي کشورمان طلاق زياد است؟
چرا در برخي از بخش هاي کشورمان روي آوردن جوان ها به مواد مخدر زياد است؟
چرا در روابط همسايگي‌ مان رعايت هاي لازم را نمي کنيم؟
چرا صله ‌ي رحم در بين ما ضعيف است؟
چرا در زمينه‌ي فرهنگ رانندگي در خيابان، ما مردمان منضبطي به طور کامل نيستيم؟
آيا ما در بازار، در ادارات، در معاشرت هاي روزانه، به همديگر به طور کامل راست مي گوييم؟ در بين ما دروغ چقدر رواج دارد؟ چرا پشت سر يکديگر حرف مي زنيم؟
چرا به ما مي گويند که ساعات مفيد کار در دستگاه ‌هاي اداري ما کم است؟ هشت ساعت کار بايد به قدر هشت ساعت فايده داشته باشد؛ چرا به قدر يک ساعت يا نيم ساعت يا دو ساعت؟ مشکل کجاست؟
چرا در بين بسياري از مردم مصرف گرايي رواج دارد؟ آيا مصرف‌گرايي افتخار است؟ مصرف‌گرايي يعني اينکه ما هر چه گير مي‌آوريم، صرف اموري کنيم که جزو ضروريات زندگي ما نيست. چه کنيم که ريشه‌ي ربا در جامعه قطع شود؟
چه کنيم که حق همسر، حق زن، حق شوهر، حق فرزندان رعايت شود؟
در يک کلام مي توان چنين گفت که چرا ما زندگي هايمان با مشکلاتي مواجه است. به همه چيز نق مي زنيم. از همه نقد مي کنيم ولي خودمان هم يک انسان طبيعي و سالم نيستيم. نسبت به خدا ناشکري مي کنيم، نسبت به خلق خدا، نسبت به طبيعت خدا و حتي نسبت به خودمان، ظلم مي کنيم و از همه طلبکاريم.
بسيار ديده مي شود که گاهي کسي مثلا از مسئولين گله دارد، به فلان مسأله جاري که به دولت و حکومت مربوط مي شود، اعتراض دارد، ولي خودش در همان جايگاهي که هست، از همه بدتر است؛ به زير دستانش ظلم مي کند، دستش برسد کلاهبرداري مي کند، کم فروشي مي کند، حق ديگران را ضايع مي کند و... .
مثلا يک راننده از درون خودرو، به راحتي در خيابان آشغال مي ريزد، به حقوق شهروندان توجه نمي کند، به راحتي مقررات راهنمايي و رانندگي را زير پا مي گذارد، اما اگر يک چاله در خيابان هاي شهر ببيند، شهردار و شهرداري را ناسزا مي گويد و خود را در پوستين نظم و قانون نشان مي دهد.
تجمل گرايي و مادي گرايي
اشکالات زيادي در زندگي هاي ما وجود دارد که ما را از مسير صحيح سبک زندگي اسلامي خارج کرده است. تجمل گرايي و تمايل به زندگي هاي تشريفاتي و پر زرق و برق، از اين جمله است که آثار ناگواري را براي زندگي فردي و اجتماعي شهروندان ما رقم زده است.
تجمل گرايي چيست؟ بد است يا خوب است؟ چقدرش بد است؟ چقدرش خوب است؟ چرا در بين بسياري از مردم ما تجمل گرايي و مصرف گرايي رواج دارد؟
تجمل گرايي آن است که فرد به ماديات و زر و زيورهاي دنيا دل مي بندد، بدون اين که توان مالي کافي داشته باشد و در تهيه مواردي همچون؛ لباس، وسيله نقليه و لوازم منزل به صورت افراطي برخورد مي کند و فقط به منظور عقب نماندن از ديگران دست به اين اقدام مي زند.
تجمل گرايي در زبان بزرگان ديني مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است. روايتي از امير المومنين علي عليه السلام هست که فرمودند: «زخارف الدنيا تفسد العقول الضعيفة؛ زرق و برق هاي دنيا عقل هاي ضعيف را فاسد مي کند.»(غرر الحکم، ص 65)فرق تجمل گرايي و آراستن خود و زيبايي
اينجا يک نکته بايد بيان شود که توجه به وضعيت نظافت بدن و نظم لباس، منزل، محل کار، محل عبادت و چيزهايي که به انسان زيبايي مي دهد، آراستگي ناميده مي شود و از نظر اسلام ممدوح است، زيرا ميل به زيبايي و جمال، امري فطري است و دين اسلام براي آن ارزش بسياري قائل مي شود. «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ وَ يحِبُّ الْجَمَالَ؛ خدا خودش جميل است، جمال راهم دوست دارد.»(بحارالأنوار، ج 62، ص 125) روايات زيادي هم بر آراستگي و نظافت در شرايط مختلف اشاره دارند از جمله:
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص ينْفِقُ فِي الطِّيبِ أَکْثَرَ مِمَّا ينْفِقُ فِي الطَّعَامِ؛ مخارج عطر پيامبر اکرم از مخارج غذاي ايشان بيشتر بود‏»(کافي، ج 6، ص 512)
روزي مردي با موي سپيد خدمت پيامبر خدا رسيد. حضرت فرمودند: نوراني است. وقت ديگر با حنا خضاب کرد و نزد حضرت آمد. حضرت فرمودند: هم نوراني و هم نشانه مسلماني. بار ديگر با رنگ مشکي خدمت رسيد. حضرت فرمودند: هم نوراني، هم نشانه اسلام و ايمان، هم موجب محبّت زنان و سبب ترس دشمنان مي‏باشد.(ترجمه مکارم الاخلاق، ج 1، 150)
بنابراين آراستگي ظاهري، غير از تمايل هاي افراطي به ماديات و لوازم اضافي و کم مصرف است. پس بايد گفت: زيبايي و آراستگي، آري؛ اما تجمل گرايي و چشم و هم چشمي، نه.
البته اين زيبايي و آراستگي از نظر اسلام داراي حد و حدودي است که نبايد از آن فراتر رفته و به جايي برسد که فرد با به زحمت انداختن خود و فقط براي چشم و هم چشمي در مقابل ديگران به يک آرامش موقت برسد.
عوامل تجمل گرايي
اين مشکلي است که در جامعه ما هست و عوامل مختلفي هم در آن نقش دارد:
1. رسانه ها
رسانه‌ها به دليل ارتباط نزديکي که با مخاطب دارند از توانايي فوق العاده اي براي القاي يک موضوع برخوردار هستند. رسانه هاي داخلي، خصوصا رسانه هاي تصويري، گاهي به دليل برخي منافع مادي و گاهي به دليل برنامه هاي کارشناسي نشده، به سمت ترويج مسائلي مي روند که حاصلي جز تزريق تجملات به بدنه جامعه ندارد. در اين صورت چگونه مي توان از شهروندي که يک رسانه را به عنوان منبع معتبر فکري محسوب مي کند، انتظار داشت تا اسير تجملات نشود.
از نظر کارشناسان، نقش رسانه ها در بحثي مانند ازدواج و توقعات سنگيني که هر يک از خانواده هاي پسر و دختر از طرف مقابل دارند، بسيار مهم است به نحوي که اکنون توقعات در ازدواج ها تبديل به يک معضل شده است. به عنوان مثال وقتي در رسانه اي تلويزيون ۴۲ اينچ براي جهيزيه تبليغ مي شود و يا ماشين لباس شويي ۸ کيلويي و ۹ کيلويي ژاپني به عنوان جهيزيه تبليغ مي گردد، چگونه مي توان انتظار داشت که اين تبليغات مکرر و تاثير گذار سطح توقعات جوانان را افزايش ندهد. بر اين اساس يکي از مهم ترين عوامل ترويج مادي گرايي در جامعه امروز ايران و به نوعي از بين برنده آرامش رواني جامعه، بخشي از رسانه ها هستند.
2. فرد تجمل گرا
يک شهرند به شکل هاي مختلفي به اين مسأله دامن مي زند. مهم ترين نکته در اين باره نگاه غير واقع بينانه او به اطراف خود است. تجمل زدگي بدان معناست که شخص هنوز به حقيقت انساني و اصالت خودش ايمان ندارد، نيازهاي خود را به خوبي شناسايي نکرده است. شخصيت، شرافت و بزرگي را در امور جسماني و برتري هاي مادي مي داند. به همين جهت سعي مي کند که به هر شکل ممکن به خواسته هايش، که از هواهاي نفساني او نشأت گرفته اند، پاسخ مثبت بدهد.
جالب اين جاست که تجمل زدگي و مصرف گرايي بي رويه در بيشتر افراد جامعه ديده مي شود، هر کس به تناسب موقعيت مالي و شخصيتي خودش، گونه اي از ميل به ماديات و لوازم و اسباب اضافي را دارد و پيرامون خود انواع لباس و لوازم بيهوده، کم کاربرد و گران قيمت دارد که بيشتر براي مصارف موردي يا از سر چشم و هم چشمي تهيه شده اند و فرد را دچار مصرف گرايي بي رويه کرده اند.
به عنوان مثال امروزه بسياري از افراد، به ويژه بانوان، چندين دست لباس دارند که هر يک را به مناسبتي تهيه کرده اند، و گاهي براي برخي از آنها هزينه هاي گزافي هم پرداخت کرده اند و وقت هاي زيادي را براي انتخاب و تهيه آن در کوچه و بازار، پرسه زده اند و چه بسا که براي تهيه پول چنين لباسي، همسر خود را به زحمت و قرض انداخته اند، تا مبادا در يک مجلس عروسي و يا ميهماني، احساس حقارت کنند. مشکل بدتر آن است که چنين لباسي که با هزار مشکل تهيه شده در مجلس بعدي استفاده نمي شود، چون يا از مد افتاده و يا احتمال مي دهد که اطرافيان، وي را در مورد پوشيدن لباس تکراري مذمت کنند. حال بايد يا لباس گران قيمت کم فايده را دور بياندازد و يا اين که به ناچار آنها را در کمال بي ميلي، نگهداري کند.
بسياري از لوازمي که در جهيزيه ها و در خريدهاي خانواده عروس و داماد براي همديگر تهيه مي کنند، ناشي از نگاه غير واقع گرايانه اي است که افراد به نيازهاي خود دارند. کيست که بگويد تمام آنچه را به عنوان جهيزيه به منزل شوهر آورده، تاکنون به کار گرفته و يا همه لباس ها و وسايلي را که در دوران عقد از همسرش مطالبه کرده، به نحو مطلوبي استفاده کرده است.
به راستي آيا اين است ارزش والاي گوهر انسانيت که اشرف مخلوقات شمرده شده است؟! آيا عمر گران بهاي انسان در اين حد بي ارزش است که صرف تهيه چنين وسايل کم فايده و موقت گردد؟!
3. جامعه(بستگان و اطرافيان)
آداب و رسوم غلط حاکم بر جامعه عامل ديگري است که در ترويج تجمل گرايي نقش دارد. توقعاتي که اطرافيان دارند، به مرور تبديل به يک پذيرش اجتماعي شده است. در زمانه ما هم مثل گذشته يک شخص براي تشکيل زندگي و ازدواج مي تواند با کمترين هزينه ممکن نسبت به آن اقدام نمايد، اما اين توقعات افراد خانواده، فاميل، دوست و همسايه هاست که او را اينچنين گرفتار مي کند که در عين تنگدستي، خود را به صورت يک انسان مرفه و گشاده دست بنماياند تا جشن عروسي آبرومندي را برگزار کند، متأسفانه آبروداري به چنين افکار و اعمال نادرستي گره خورده است؛ در حالي که قرآن کريم گرامي ترين افراد را با تقواترين آنان معرفي کرده است. «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»(حجرات‏، 13﴾
پيامدهاي تجمل گرايي
1. غفلت از خدا
مسلما تمايل به ماديات باعث دور شدن از فضاي معنويات است. شخص تجمل زده هرگز نمي تواند خدا و دين را محور افکار و اعمال خود قرار دهد. اين روحيه انسان را سرگرم زخارف و زيبايي هاي ظاهري دنيايي مي کند و به جاي اين که زينت هاي دنيا را وسيله اي جهت رسيدن به اهداف اصلي پيش روي خود بداند، آن ها را به عنوان هدف تلقي مي کند.
2. محروميت از برنامه هاي هدفمند در زندگي
زندگي انسان همواره بر پايه برنامه هاي کوتاه يا بلند مدت استوار است. پرداختن به تجملات و تمايل به ظواهر پوچ و دست و پاگير، مانع از اجراي فعاليت هاي اساسي و پياده سازي برنامه هاي صحيح در زندگي خواهد بود. به عنوان نمونه در مسأله مهم ازدواج که از اساسي ترين مراحل دوران زندگي انسان به شمار مي آيد، تجمل گرايي از جمله موانع اصلي آن است؟ اگر کسي نياز به ازدواج داشته باشد و شرايط اوليه را فراهم ببيند، نبايد بي خودي در قيد و بند برخي بهانه ها يا آداب و رسوم غلط بيفتد. دقيقا مانند کسي که گرسنه است، که تا سفره پهن شد بايد مشغول خوردن غذا شود، در منابع ديني آمده است که: در کنار سفره غذا، اگر نان را درون سفره گذاشتند، منتظر چيز ديگر نباشيد. نگوييد هنوز خورشت نيامده، پلو هم نيامده است. بلکه نان که آمد شروع کنيد. انسان گرسنه با نان شروع مي‏ کند. اگر بگويد نه چون دسر نيامده من از نان خوردن معذورم، پيداست که گرسنه‏ اش نيست. حال اگر دختر يا پسري نيازمند ازدواج باشند، اين که پدر و مادر او بگويند لوازم جهيزيه اش فراهم نيست يا شرايط برگزاري يک جشن با شکوه هنوز فراهم نيامده است، معلوم است که ضرورت ازدواج فرزندشان را درک نکرده اند. و بيهوده گرفتار آداب و رسومي شده اند که نقش اساسي را به عهده ندارند.
مي گويند: در زمان گذشته که برده فروشي رواج داشت، چنانچه برده اي هنر خاصي داشت گران تر از بقيه به فروش مي رسيد. روزي فروشنده برده اي ادعا کرد که برده من داراي هنر تشنه شناسي است لذا با قيمت گران تري به فروش مي رسد. يکي از اعيان شهر تصميم گرفت اين برده را بخرد، با خود گفت تشنه شناسي هم يک هنر است، او را مي خرم و پز آن را مي دهم.
برده را خريد و به خانه آورد. روزي غذاي چرب و شوري درست کرد و مسئولين را هم دعوت کرد. همه آمدند و مشغول غذا شدند، ميزبان آب بر سر سفره نگذاشت.
ميهمانان غذاهاي چرب و شور را خوردند. همه منتظر بودند که برده خود تشخيص دهد که چه کسي تشنه است، اما خبري نشد تا اين که ميهمانان يک به يک طلب آب کردند، اما برده گفت اينها دروغ مي گويند، تشنه نيستند، بالاخره يکي از آنان صبرش تمام شد و گفت من خودم مي روم و آب مي آورم. غلام گفت: فقط همين يک نفر راست مي گويد که تشنه است، بقيه هيچ يک تشنه نبودند. اگر کسي تشنه باشد بدون تقيد به آداب قيد و بندها براي تهيه آب اقدام مي کند.
جمله معروفي است که گاهي پشت کاميون ها در جاده مي نويسند که:«شد، شد، نشد، نشد.» اين جمله با نگاه اول شايد خنده دار به نظر بيايد، اما اين سخني است که با کمي تأمل مي تواند آثار تربيتي داشته باشد.
3. از بين رفتن استعدادها
تجمل پرستي با آمدنش، بقيه استعدادها را از بين مي ‏برد. ميل به ماديات و تجملات بدان معناست که جسم و بدن اصالت دارند، نه روح. اين روحيه به جاي خداپرستي، بت پرستي؛ به جاي کار، مصرف گرايي؛ به جاي توجه به باطن، توجه به ظاهر؛ به جاي مقاومت، وابستگي و به جاي رقابت در علم و هنر، رقابت در پشم و نخ و پشمينه را به همراه دارد.
اصولا ثمره تنوع طلبي، ناآرامي روحي است. در نقطه مقابل سادگي و بي آلايشي نوعي آرامش روحي و رواني را به دنبال دارد، چنانچه مرحوم شهيد مدرس با همان لباس ساده ‏اي که داشت، بسيار آرام بود.
اميد است که با توجه به دستورات انسان ساز اسلامي، سبک زندگي صحيح و حقيقي خود را رقم زنيم و خود را از سقوط به ورطه تجمل و بيهودگي نجات دهيم.

پرسمان دانشجویی