مراقبه و چله نشيني | کتابخانه مجازی الفبا

چله نشيني چيست؟

دوست گرامي. هدف سير و سلوک انقطاع از دنيا و فناء في الله است. در ا ين راستا چله نشيني يعني چهل روز تمرين اخلاص و بندگي و ترک گناه و لذت ها به منظور تمرين جهت فناي في الله و ترک دنيا.
منظور از چله نشيني (عبادت اربعين) در سير و سلوک عرفاني، مراقبت چهل روزه از خود است، تا از اين طريق باطن فرد به آمادگي لازم جهت دريافت حکمت و علوم الاهي نايل شود.
انسان از طريق تفکر و مراقبه به کمال مي رسد و چله نشينين يکي از بهترين روش هاي مراقبه مي باشد.
اهميتي که در چله نشيني بر عدد چهل داده شده است، به خاطر اسرار و خواصي است که در اين عدد است که باعث ظهور استعدادات و به کمال رساندن ملکات است. همچنان که انسان در چهل سالگي به کمال و بلوغ عقلي خود نايل مي شود: «إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْني‏ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتي‏ أَنْعَمْتَ عَلَي وَ عَلي‏ والِدَي‏»؛[1] و چون (انسان) به چهل سالگي برسد گويد پروردگارا مرا توفيق ده که بر نعمتت که بر من و بر پدر و مادرم ارزاني داشتي سپاس بگزارم.
عبادت اربعين، در قرآن نيز بيان شده در جايي که خداوند، وعده اي به حضرت موسي داد و در مدت چهل روز او را به ميقات خود فراخواند: "فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيلَة".[2]
اين عبادت و مراقبت اربعيني مورد توجه اهل سلوک بوده و در روايات نيز به آن اشاره شده است. از جمله اين روايت: «من أخلص لله أربعين صباحا ظهرت ينابيع الحکمة من قلبه علي لسانه»؛[3] هرکس چهل روز خود را خالص براي خدا گرداند چشمه هاي حکمت از قلب او بر زبانش جاري خواهد شد. و اين روايت از امام باقر(ع): "مَا أَخْلَصَ الْعَبْدُ الْإِيمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِينَ يوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِينَ يوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الدُّنْيا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا فَأَثْبَتَ الْحِکْمَةَ فِي قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَه‏"؛[4] هيچ بنده اي ايمان خود به خدا را در چهل روز خالص نگرداند، مگر آن که پروردگار، او را نسبت به دنيا کم توجه کرده و دردها و درمان ها را نشانش خواهد داد. سپس، حکمت در قلب او استوار شده و زبان خود را نيز به حکمت خواهد گشود.
عرفا براي مراقبات لازم که در مدت چهل شبانه روز بايد رعايت شود دستور العمل هاي خاصي توصيه کرده اند که به طور کلي شامل بيشترين پرهيز از خوردن، خوابيدن و سخن گفتن بوده و همت سالک در اين مدت بايد مصروف در ذکر مدام و عبادت باشد.البته مي دانيم که بر اساس آموزه هاي ديني، چنين رفتارهايي بايد در تمام عمر انسان مورد عمل قرار گيرد و محدود کردن آنها به چهل روز، تنها جنبه تمرين و تقويت روحي دارد.
گاهي در عرف چنين برداشت مي شود که اربعين يا چله نشيني لزوما داراي شرط عزلت ظاهري نيز بوده و حتما سالک بايد در مکاني خلوت و دور از مخالطت با مردم به عبادت مشغول شود که در اين زمينه بايد گفت که چنين الزامي وجود نداشته، بلکه اگر سالکي بتواند در عين حضور در اجتماع، اعمال خود را خالص نمايد، مطمئنا از ارزش بيشتري برخوردار خواهد بود.
بسياري از عرفا و علماي شيعه به عبادت اربعين اهميت داده و خود بدان عمل کرده اند براي نمونه مي توان به سيد بحر العلوم همچنين مجلسي اول و دوم اشاره کرد:
در کتاب سير و سلوک منسوب به بحر العلوم[5] چنين آمده است:«خاصيت اربعين در ظهور فعليت و بروز استعداد و قوه و حصول ملکه امري است مصرح به در آيات و اخبار و مجرب اهل باطن و اسرار».[6] بحر العلوم در جاي ديگري از اين کتاب در مورد سير و سلوک مي نويسد: «بدانکه من بعد از اراده سلوک به عزم مجاهده اکبر و اعظم و اراده قدم نهادن در وادي ذکر، ابتدا همتي برآوردم و توبه از آنچه مي کردم و ترک عادت و رسوم نمودم. در اربعينيات سر به جيب ذکر فرو بردم و در اربعيني نيز اربعين قرار دادم».[7]
همچنين ملا محمد تقي مجلسي در مورد عبادت اربعين مي نويسد: «يکي از اعتراضات ايشان آن است که عبادت اربعين بدعت است و اين باطل است؛ زيرا که بدعت آن است که مذکور شد و احاديث دال بر فضيلت عبادت اربعين بسيار است».[8]
بنابراين عبادت و اخلاص در بندگي خدا در مدت چهل روز از بهترين اعمال محسوب مي شود، ولي آنچه از طرف خود عرفا هم تذکر داده شده اين است که چله نشيني(به معناي عزلت) نبايد تبديل به وسيله اي براي گريختن از جامعه و انزوا طلبي باشد. عرفا در مورد عبادت اربعين، اهميت اصلي را به مراقبات باطني و عزلت قلبي در اين مدت داده اند و جز در مواردي به چله نشيني با شرط عزلت ظاهري و انقطاع کامل از رابطه با مردم توصيه نکرده اند.
گناه و مخالفت با مولي و توجه به دنياي مذموم چله نشيني را باطل مي کند
در مورد روزهاي خوب دستور خاصي نداريم ولي از اول ذي قعده تا دهم ذي حجه که اربعين حضرت موسي ع بود براي اين منظور خوب است همچنين ماه رجب و شعبان و رمضان مناسب است.
-------------------
[1] الاحقاف، 15.
[2] اعراف، 142.
[3] شعيري، تاج الدين، جامع الاخبار، ص 94، انتشارات رضي، قم، 1363 ه ش.
[4] کليني، محمد بن يعقوب، کافي، ج 2، ص 16، ح 6، دار الکتب الإسلامية، تهران، 1365 هـ ش.
[5] بحر العلوم، محمد بن مهدي، رساله سير و سلوک منسوب به بحر العلوم، انتشارات علامه طباطبائي، مشهد، 1417.
[6] همان ، ص 39.
[7] همان ، ص 211.
[8] مجلسي، محمد تقي، رساله تشويق السالکين، ص21، انتشارات نور فاطمه، 1375.

پرسمان دانشجویی