نقطه آغازين خودسازي | کتابخانه مجازی الفبا

براي خود سازي از كجا بايد شروع كرد؟

بر اساس آيات قرآن و روايات، گام اول خودسازي و سير و سلوك، ترك محرمات و انجام واجبات است. بايد واجبات الهي را به اندازه ­اي كه علم دارد، انجام داده و محرمات الهي را نيز به اندازه اي كه مي داند، ترك كند. اين مسئله باعث مي شود خداوند علم هاي جديدي به ما عطا كند.
مفهوم شناسي خودسازي
در قرآن كريم از مسئله خودسازي با عنوان تزكيه و تزكي ياد شده است و معناي لغوي آن عبارت است از: پاك نمودن خود از ناپاكي ها. در آيات متعددي از قرآن مجيد بر اهميت اين پاك­سازي تأكيد شده است؛ مثلاً در سورۀ شمس مي خوانيم: به تحقيق كساني كه نفس خود را پاك كردند، به رستگاري رسيدند و كساني كه آن را آلوده و ضايع كردند، ضرر ديدند”؛ همچنين در آيه ۱۹ سوره فاطر و آيات ۱۴ و ۱۵ سوره اعلي، بر اين مسئله تأكيد شده است.
مراحل آغازين خودسازي و تزكيۀ نفس
نقطه شروع خودسازي و تزكيه نفس براي افراد مختلف، متفاوت است. براي فرد غير مسلمان، اوّلين راه و نقطه شروع، اسلام آوردن است. به طوري كه عده اي از علماي اخلاق، همين مطلب را درجه بندي كرده و گفته اند: اول اسلام، بعد ايمان، در مرحله سوم هجرت و بعد از آن جهاد في سبيل الله است كه در اين راه وجود دارد”.
اما نسبت به كساني كه وارد حريم امن اسلام و ايمان شده اند و مورد خطاب آيات قرآني: اي مؤمنان به فكر خود باشيد” و يا آيه اي كه مي فرمايد: اي ايمان آوردندگان ايمان خود را تجديد كنيد”. قرار گرفته اند، بايد گفت اوّلين مرحله خودسازي، تنبه و بيداري است. به اين كه بايد شروع كرد و خود را از ناپاكي ها جدا كرد. بعد از اين تنبه و آگاه شدن، اين سؤال پيش مي آيد كه از كجا بايد شروع كرد؟ مي توان گفت كسي كه اوّلين مرحله را گذرانده است؛ با فكر و عقل، به اين نتيجه رسيده است كه اين عالم جاي ماندن نيست و اين همه امكانات و بعثت انبيا براي حيواني زيستن نيست”.
بعد از اين مرحله (تفكر و تنبه) نوبت به مرحله «توبه» مي رسد؛ يعني جبران آن چه از دست رفته است. جبران حقوق ديگران كه ضايع كرده ايم و جبران حقوق خداوند كه بر گردن ما باقي مانده است. البته اين توبه به همراه عزم است. توبه از آن چه كرده ايم و عزم به سوي آن چه مي خواهيم پيش برويم، به همين جهت، عده اي از علماي اخلاق، منزل دوم را توبه و عده اي عزم گفته اند.مرحله بعدي براي اين امر ترك معصيت و انجام واجبات است.
آيت الله بهجت در جواب سؤالي كه پرسيده شده: تصميم به سير و سلوك دارم، چه كنم؟ مي گويد: ترك معصيت براي تمام عمر كافي و وافي است، اگرچه هزارسال باشد. پس در اين مرحله بايد واجبات الاهي را به اندازه ­اي كه علم داريم، انجام داده و محرمات الاهي را نيز به اندازه علم­مان ترك كنيم. اين مسئله باعث مي شود خداوند علم هاي جديدي به ما عطا كند و به اين وسيله، در سير و سلوك خود رشد پيدا كنيم. ما هر چه مي دانيم عمل مي كنيم و خداوند علم به ندانسته ها را به ما عنايت مي كند و تا وقتي كه ما به وظيفۀ خود عمل كنيم، اين چرخه ادامه دارد. پيامبر (صلي الله عليه واله) فرموده اند: هر كس آن چه را مي داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او مي فهماند. اين روايت، مطابق با آيه قرآني است كه مي­ فرمايد: كساني كه در راه ما تلاش كنند، راه هاي خود را به آنان نشان داده و هدايت شان مي كنيم”. علاوه بر اين، بايد دانست انسان تا زنده است، هيچ گاه ساكن نيست؛ يا به سوي نور (هدايت) در حركت است و يا به سوي ظلمت (گمراهي)، و مطلب مهم، رهبري اين حركت به سوي نور است .
لزوم وجود استاد در مسير تزكيه و خود­سازي
مسلماً وقتي علوم ظاهري و تجربي؛ مانند طبابت جسم نياز به استاد داشته باشد، طبابت روح كه سخت تر و دقيق تر است حتماً به طبيب و استاد احتياج دارد. اما اين، مسيري است كه در پيمودن آن بزرگ ترين استاد، انسان را راهنمايي مي كند. استاد اوّليه براي همۀ انسان ها و راهنماي آنان، خداوند است. در قرآن آمده است: خداوند سرپرست ايمان آورندگان است و آنها را از تاريكي ها به سوي نور مي كشاند”. و يا مي فرمايد: كساني كه در راه ما تلاش كنند قطعاً آنها را به راه­هاي خود هدايت مي كنيم”. پس با استعانت و توكل بر او مي توان در اين راه گام نهاد و اگر در اين مسير، خداوند شخصي وارسته، صالح و متقي را در مسير انسان قرار داد، از او استفاده مي كند، اما اگر چنين نعمتي نبود، اين راه تعطيل نمي شود، بلكه با عمل به آن چه مي دانيم خداوند علم به مجهولات را به ما عنايت مي كند.
در سؤالي از محضر آيت الله بهجت پرسيده شد: آيا اين مسير نياز به استاد دارد؟ در جواب فرمودند: استاد تو علم تو است، به آن چه مي داني عمل كن، آن چه را نمي داني كفايت مي شود”. پس استاد اوّليه خداوند است و به همين جهت پيامبرانش را براي هدايت خلق فرستاده است و پس از آنها ائمۀ اطهار (عليهم السلام) و بعد از آنها انسان هاي وارسته، متقي و راه پيموده، سمت استادي خواهند داشت. انسان در نبود استاد خاص مي تواند با استعانت از خداوند متعال و روح پيامبر اعظم (صلي الله عليه واله) و ائمۀ اطهار (عليهم السلام) راه را شروع نموده و ادامه دهد و علم خود را مانند معلمي بداند كه او را به نيكي ها راهنمايي كرده و از معاصي باز مي دارد و همين ترك معصيت و انجام واجبات، موجب رشد در اين مسير خواهد شد.
بهترين راه قرار گرفتن در زمره ياران امام عصر(عجل الله تعالي فرجه)
براي اين كار بايد ديد كه امام زمان (عجل الله تعالي فرجه) كه خود يكي از امامان و پيشوايان ديني ما است چه اعمالي انجام مي دهد و زماني كه ظهور كند چه برنامه هايي را اجرا مي كند. همان گونه كه مي دانيم در دين اسلام بهترين چيز براي رشد و تعالي و رسيدن به خدا، ايمان و عمل صالح است، لذا براي اينكه بتوانيم يار و ياور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه) شويم همان اجراي دستورات ديني؛ يعني انجام واجبات و ترك محرمات بهترين كار و آغاز راه براي خود سازي و تهذيب نفس است.

پرسمان دانشجویی