حد و اندازه شوخي در اسلام | کتابخانه مجازی الفبا

حد و اندازه شوخي چقدر است؟

در روايات ما نيز ملاك هايي براي شوخي كردن بيان شده است كه در زير به بررسي آن مي پردازيم.نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى‏فرمايد: با برادرت جدال و شوخى نكن .منظور حضرت در اين كلام اين است كه از افراط و زياده روى در شوخى جلوگيرى شود زيرا در كلام ديگرى مى‏فرمايد: من شوخى مى‏كنم ولى جز حقّ نمى‏گويم «انّى لامزح و لا اقول الا حقّا«( ترجمه‏اخلاق ص : 231 )
امام باقر (عليه‌السلام) فرموده است: «خداوند متعال دوست مى‏دارد كسى را كه در ميان جمع بدون ناسزاگويى شوخى كند، و در تنهايى بينديشد، و از عبرتها پند گيرد، و شب را با نماز بسر برد.»( راه روشن ج2 ص531 )از نصوص قولي و سيره پيامبر گرامي،اسلام ، مي توان گفت كه خنده ،شوخي و تفريح در اسلام امر شرعي به شمار مي آيد و اين،به دليل نياز فطري انسان است كه در مقابل سختي هاي زندگي و آلام و مصيبتها با بعضي از سرگرمي ها و تفريحها غمهاي زندگي خود را سبك سازد .
امام علي (عليه السلام )مي فرمايد: إِنَ‏ الْقُلُوبَ‏ تَمَلُ‏ كَمَا تَمَلُ‏ الْأَبْدَانُ‏ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِكْمَة (بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏67 ؛ ص61 ) (دلها همچون بدنها خسته مي شوند .با لطيفه ها به آنها استراحت دهيد )
اين بدان معناست كه نوعي لهو و آسايش فكري براي زندگي روزمره ي انسان لازم است تا به وسيله ي آن بتواند راه زندگي خود را در مقابل فعاليت هاي طولاني به طور مطلوب ادامه دهد ؛همان گونه كه انسان در سفر ، به حيوان باركش خود استراحت مي دهد تا مابقي راه را بپيمايد ، بدن انسان هم نيازمند آسايش و آرامش فكري و روحي است .
بنابراين ، در اصل مشروعيت خنده ،شوخي و شادي شكي نيست؛ ولي نه به طور مطلق ، بلكه با قيودي و شرايطي كه بعضي از آن بيان مي گردد :1. به ديگران ناسزاگويى نباشد.
2. جز سخن حق درآن نگويد.(سخنان ركيك وزننده وآزار دهنده به زبان نيارد)
3. اعتدال را درآن رعايت كند ، افراط و زياده روى يا تداوم در شوخى نداشته باشد.
4. از شوخيهاى خارج از نزاكت بپرهيزد.
5- با دروغ نبايد مردم را خنداند!
پيامبر گرامي اسلام شوخي مي كرد ولي جز حق و راستي بر زبانش جاري نمي شد .
6- نبايد شوخي و مزاح سبب تحقير ، يا استهزا يا تمسخر انسان ديگري شود؛مگر اينكه آن انسان راضي و بدان اجازه داده باشد.
خداوند متعال مي فرمايد: (اي كساني كه ايمان آورده ايد،نبايد قومي،قوم ديگر را ريش خند كند،شايد آنها از اينها بهتر باشند،ونبايدزناني،زنان ديگررا ريشخند كنند،شايدآنها از اينها بهتر باشند،واز يك ديگرعيب مگيريد،وبه يكديگرلقبهاي زشت ندهيد، چه ناپسنديده است نام زشت پس از ايمان) حجرات/۱۱
7- نبايد شوخي ومزاح ،سبب ترس و به وحشت انداختن مسلمان شود . بنابراين خنديدن و خنداندن به دور از رفتارها و الفاظ زشت ، مانعي ندارد. بين دروغ گفتن و مسخره كردن ، بازي كردن با آبروي مردم ، و فروتني و متواضع بودن فرق است. حضرت علي عليه السلام همواره لبخند بر لبان مباركش بود و در برخورد با كوچك و بزرگ ، شاد و داراي چهره اي شاداب و خندان بود. به چند نمونه عملي از اين رفتارها توجه كنيد:1- رسول گرامي اسلام در فرصتهاي مناسب اصحاب و ياران خود را مي خنداند و آنان را شاداب و سرحال نگه مي داشت. يك روز رسول خدا به پيرزني فرمود : چرا تلاش مي كني ، پيرزنها به بهشت نمي روند. آن زن ناراحت شد و گفت: يا رسول الله ، من به بهشت نمي روم؟ رسول خدا در حالي كه مي خنديد فرمود: همه جوان شده و وارد بهشت مي گردند.2- روزي پيامبر (ص) با امام علي عليه السلام در مجلسي ، خرما تناول مي فرمود و هسته هاي خرما را مقابل علي عليه السلام مي گذاشت ، به گونه اي كه اگر كسي وارد مي شد فكر مي كرد همه خرماها را علي عليه السلام خورده و آن حضرت چيزي تناول نفرموده است. پيامبر خطاب به حضرت علي فرمود: « شما زياد خرما خورده ايد؟» حضرت علي جواب داد:« آن كس زيادتر خورده كه خرما را با هسته آن تناول كرده است.» و لبخند بر لبان پيامبر نقش بست. (شرح نهج البلاغه خويي ، ج 6، ص 94.)3- حضرت علي (ع) ، همواره از شوخي هاي زشت و بي معنا پرهيز مي فرمود و عمروعاص را درمورد پخش اين گونه شايعات مورد نكوهش قرار داد و در خطبه 84 مرز ميان شوخي هاي ناروا و روا را روشن ساخته و فرمود:
شگفتا از عمر و عاص پسر نابغه ! ميان مردم شام گفت من اهل شوخي و خوش گذراني بوده و عمر ، بيهوده مي گذرانم!!
حرفي باطل است و گناه را در ميان شاميان انتشار داده است. مردم آگاه باشيد! بدترين گفتار دروغ است . عمر وعاص سخن مي گويد ، پس دروغ مي بندد . وعده مي دهد و خلاف آن مرتكب مي شود. درخواست مي كند و اصرار مي ورزد.
اما اگر چيزي از او بخواهند ، بخل مي ورزد. به پيمان خيانت مي كند و پيوند خويشاوندي را قطع مي نمايد. پيش از آغاز نبرد در هياهو و امر و نهي ، بي مانند است تا آنجا كه دستها به سوي قبضه شمشيرها نرود. اما در آغاز نبرد و برهنه شدن شمشيرها ، بزرگترين نيرنگ او اين است كه ... ، فرار نمايد. آگاه باشيد! به خدا سوگند كه ياد ِ مرگ مرا از شوخي و كارهاي بيهوده باز مي دارد ، ولي عمر و عاص را فراموشي آخرت از سخن حق باز داشته است . با معاويه بيعت نكرد مگر بدان شرط كه به او پاداش دهد و در برابر ترك دين خويش ، رشوه اي تسليم او كند.
حضرت علي عليه السلام در حكمت 450 نهج البلاغه شوخي هاي ناروا را تذكر مي دهد و مي فرمايد : « هيچ كس شوخي بيجا نكند جز آنكه مقداري از عقل خويش را از دست بدهد.»4- روزي ابوبكر و عمر ، دو طرف حضرت علي عليه السلام راه مي رفتند چون قد آن دو نفر كمي بلندتر از آن حضرت بود ، عمر جملاتي را به شوخي و طنز مطرح كرد و خطاب به حضرت گفت: اَنت في بَينِنَا كَنُونِ « لَنا». علي! تو در ميان ما، مثل حرف نون در لنا هستي. حضرت علي عليه السلام بلافاصله پاسخ داد كه : اِن لَم اَكُن اَنا اَنتُم « لا». يعني اگر من نباشم ، شما چيزي نيستيد چون لا يعني هيچ.5- قبول هديه حلوا و شوخي كردن: روزي يكي از دوستان امام علي عليه السلام حلوايي تهيه كرد و از آن حضرت خواست تا تناول فرمايد. امام فرمود: مناسبت آن چيست؟ جواب داد: امروز نوروز است.( روز عيد است)
حضرت از آن حلوا ميل فرمود ، خنديد و چنين شوخي كرد كه: اگر مي تواني همه روز را نوروز قرار ده. (شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 11، ص 274.)
منابع:
1.جباران محمدرضا(مترجم) ، الأخلاق، انتشارات هجرت، چاپ چهارم، 1378
2. مجتبوى، سيد جلال الدين(مترجم)، علم اخلاق اسلامى،(ترجمه جامع السعادات) انتشارات حكمت، چاپ چهارم، 1377
3. عارف، سيد محمد صادق، راه روشن(ترجمه المحجة البيضاء)، ، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ اول 1372

پرسمان دانشجویی