چيستي تواضع | کتابخانه مجازی الفبا

سوالم درباره معناي تواضع است؟

دوست عزيز، قدم در راه بزرگي نهاده‌ايد. كسي كه حتي به دنبال تحصيل يك صفت انساني و پيشرفت معنوي باشد، كم كم از طريق پيشرفت در آن صفت در ساير زمينه‌هاي تعالي نيز پيشرفت مي‌كند.
تواضع يكي از مهمّترين و برجسته ترين صفات انساني مي باشد كه مومنان به زيور آن آراسته مي گردند. از آنجايي كه اين ويژگي، مقدّمه براي فضائل ديگر مانند خضوع، خشيت و ... مي باشد، اهميّت آن دوچندان مي شود.پاسخ به سوال شما را در ضمن نكات ذيل بيان مي‌كنم:
1- تواضع حاصل يك شناخت در انسان است يعني تا زماني كه ما به اين مرحله از معرفت دست پيدا نكنيم، تواضع نمي‌تواند در ما ريشه‌دار و دائمي باشد. آن معرفتي كه بايد آن را پيدا كنيم و همواره در طول روز به خود تلقين كنيم تا در ما ملكه شود اين است:
الف - هر خوبي و كمالي در من وجود دارد همه نعمت خدا است كه به من ارزاني شده است. اگر عنايت خدا نباشد من از خود چيزي ندارم. پس چگونه خودم را برتر از ديگران بدانم در حالي كه چيزي از خودم ندارم؟
ب - با هر كسي كه روبرو مي‌شوم احتمال دارد از من در نزد خدا محبوب‌تر باشد؛ پس چگونه خودم را بهتر از ديگران بدانم؟
ج – اگر با فردي روبرو مي‌شوم كه ظاهر من از او به دين نزديكتر است دليل نمي‌شود من از او بهتر باشم، شايد او توبه كند و عاقبت به خير شود و من خدايي نكرده گمراه شوم، پس بايد تواضع و احترام را نسبت به همه حفظ كنم.
د – بندگان خوب خدا گمنام هستند پس در همه وقت و همه جا و نسبت به همه‌ي افراد بايد حالت تواضع را حفظ كنم.
هـ - هر چقدر در بدست آوردن كمالات پيشرفت كنم، بايد خودم را با آنها كه در اين امور از من بالاتر هستند بسنجم تا خودم را ناقص بدانم و هرگز به وضعيت موجود راضي نباشم. مبادا خدايي نكرده خودم را برتر و بهتر از ديگران بدانم.
و – به همه احترام مي‌گذارم زيرا همه بندگان خدا هستند. پس براي رضاي خدا به همه بندگانش احترام مي‌گذارم و متواضع هستم.
حاصل تك تك بندهاي فوق اين است: خودم را كسي ندانم و مراقب رفتارم با ديگران باشم. جهت گيري تمام اعمال كسب رضاي خداي متعال است.
2- تواضع بايد با توجه به معرفت و واقعي باشد نه اين كه سبب تفاخر من نزد ديگران يا حتي خود من باشد. اگر عمل متواضعانه من سبب بت شدنِ نفس من باشد، ديگر خدا پرست نيستم و به عبادت خود رو آورده‌ام.
3- امام باقر عليه السلام مي‌فرمايند : فروتنى اين است كه به نشستن در پايين مجلس رضايت دهى و به هر كه برخوردى، سلام كنى و مجادله را رها كنى، اگر چه حق با تو باشد. (ميزان الحكمة ج 13 ص 215) ملاحظه مي‌كنيد كه اگر از جهت معرفتي انسان روي خود كار كند مي‌تواند اين امور را انجام دهد.
4- امام رضا عليه السلام مي‌فرمايند : فروتنى آن است كه با مردم چنان رفتار كنى كه دوست دارى با تو رفتار شود. (همان) اين روايت هم به خوبي راه را براي ما روشن مي‌كند: خودمان را جاي طرف مقابل مي‌گذاريم، هر انتظاري از طرف مقابل داريم، به همان ترتيب عمل مي‌كنيم. از آداب معاشرت گرفته تا برخوردهاي عملي و كلامي.
حضرت اين مطلب را در روايت ديگري بيان مي‌كنند:
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به ابن جهم كه از ايشان پرسيد: حدّ و مرز تواضع كه هرگاه بنده آن را به كار بندد فروتن است، چيست؟ ـ فرمود: فروتنى درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم درگذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
5- امام على عليه السلام مي‌فرمايند : فروتنى با وجود رفعتِ مقام، همچون عفو و گذشت است با وجود برخوردارى از قدرت. (همان ص 216) اين خيلي مهم است: انسان در جايگاهِ بلند يعني با داشتن منصب يا مقام، باز هم بتواند متواضع باشد. اين حاصل نمي‌شود مگر آنكه انسان خودش را نبيند و خودش را كسي نداند.
6- امام على عليه السلام مي‌فرمايند : سه چيز است كه آنها رأس فروتنيند: اينكه انسان به هر كه مى رسد سلام كند، به پايين پاى مجلس رضايت دهد، و خودنمايى و شهرت طلبى را خوش نداشته باشد.(همان ص 219) ملاحظه مي‌فرماييد:
كسي كه متواضع است به دنبال مطرح كردن خود نيست پس مي‌تواند دم در مجلس بنشيند. همچنين چون همه نعمت‌ها را از خدا مي‌داند و خودش را هيچ؛ و چون دنبال عبادت و بندگي خدا است نه پرستش بت نفس، خود به خود به دنبال خودنمايى و شهرت نمي‌رود.
7- با توجه به همه‌ي اين مطالب، خصوصا آنچه مربوط به معرفت و بينش انسان است، مي‌توانيد متوجه شويد كه فرد متواضع در حال نماز و دعا چگونه است:
گدايي كه هيچ ندارد و در خانه‌ي كريم بي‌نيازي رفته است. تمام حواسش در كمال ادب و احترام متوجه معبود است. مولايش هر چه كند و هر چه خواهد ، بنده با تمام اشتياق مي‌پذيرد و چون و چرا ندارد.
8- تواضع و فروتني ثمرات زيادي دارد كه به جهت عدم اطاله كلام از آن خودداري مي‌كنيم. تنها همين را بگويم كه تواضع تنها بر عظمت و بزرگي انسان مي‌افزايد و مقام انسان را در ميان عرش الاهي و مردم رفعت مي‌بخشد. شما مي‌توانيد روايات اين باب را در جلد 13 ميزان الحكمه ملاحظه بفرماييد.

پرسمان دانشجویی