عوامل شقاوت انسان | کتابخانه مجازی الفبا

چه عواملي باعث شقاوت انسان در آخرت مي شود؟

زندگي آدمي از منظر تعاليم الهي محدود به زندگي دنيوي و مادي نبوده و پس از مرگ نيز حيات او ادامه مي‌يابد و در واقع زندگي حقيقي انسان پس از مرگ شروع شده و با برپايي قيامت كبري زندگي ابدي و حيات واقعي او آغاز مي‌گردد، و از همين روي تمامي انبياي الهي در راس تعاليم خويش، توصيه به حيات اخروي را مد نظر قرار داده و از انسانها خواسته اند تا تمام هم و غم خود را در راه ساختن زندگي بهتر در سراي ديگر مصروف دارند، و در همين راستا قرآن كريم در آيات متعدد از علل و عوامل شقاوت آدمي در رستاخيز سخن به ميان آورده و ما را نسبت به آنها آگاه نموده است تا با پرهيز از آنچه موجبات شقاوت اخروي را فراهم مي‌آورد سعادت جاويد را براي خويش رقم زنيم، كه نويسنده در اين نوشتار به بيان برخي از آنها پرداخته است.
با رجوع به آيات قرآن كريم درمي يابيم كه برخي از مهمترين علل ابتلاي آدمي به شقاوت ابدي و به عبارت ديگر جهنمي شدن او به شرح زير مي‌باشند:الف- تكذيب انبياي الهي
در آيه 9 از سوره مباركه (ملك) از قول آنانكه به عذاب الهي دچار شده‌اند چنين مي‌خوانيم كه وقتي فرشتگان خداوند از آنان سوال مي‌كنند كه چرا به عذاب دچار شده‌ايد و آيا براي شما از جانب خداوند نذير و بيم دهنده‌اي نيامد؟ در پاسخ مي‌گويند:
(بلي قد جائنا نذير فكذبنا و قلنا ما نزل الله من شيء ان انتم الافي ضلال كبير:
آري به تحقيق ما را بيم دهنده‌اي آمد ولي ما او را تكذيب كرده و گفتيم خداوند چيزي نازل نكرده و شما در گمراهي آشكار هستيد.)همچنان كه ملاحظه مي‌شود در اين آيه يكي از مهم‌ترين عوامل شقاوت دوزخيان تكذيب انبيا و فرستادگان خداوند دانسته شده است امري كه مورد اعتراف دوزخيان بوده و از آن ابراز پشيماني مي‌كنند در حالي كه اين ندامت سودي به حال آنان نداشته و راهي را فرا روي آنان براي گريز از عذاب الهي نمي‌گذارد.
در همين راستا در سوره مباركه فرقان آيه 27 آمده است كه انسان ظالم در قيامت پس از مشاهده عذاب خداوند با حسرت تمام آرزو مي‌كند كه اي كاش دست از مخالفت رسول اكرم‌(ص) برداشته وپيروي آن حضرت را پيشه مي‌كرد. چرا كه نتيجه اين مخالفت و تكذيب فرستاده خداوند چيزي جز گرفتار آمدن به عذاب و خشم خداوند نبوده است.
و بايد دانست گناهاني نظير كفر و شرك كه هريك به نوبه خود عاملي مهم در شقاوت ابدي انسان هستند نيز نتيجه همين تكذيب انبياي الهي است. چرا كه پيام انبيا و رسولان خداوند چيزي جز توحيد و اعتقاد به سراي جاويد نبوده است و با تكذيب ايشان در واقع پيام آنان نيز از جانب كفار و مشركين مورد طرد واقع مي‌شد و اين خود عاملي است براي شقاوت ابدي انسان، كه به صورت كفر و شرك نمودار شده است.ب- گوش نسپردن به تعاليم انبيا و انديشه نكردن
در آيه 10سوره مباركه ملك و در ادامه اعترافات دوزخيان مي‌خوانيم:
(و قالوا لو كنا نسمع او نعقل ما كنا في اصحاب السعير:
و گفتند اگر ما (به سخن انبيا) گوش مي‌داديم و انديشه مي‌كرديم از اهل دوزخ نبوديم)دراين آيه به دو عامل ديگر از عوامل ابتلا به عذاب الهي ياد شده است كه اولين آن همانا بي توجهي و گوش نسپردن به تعاليم رسولان الهي است. اصول يكي از توفيقات خداوند كه بايد همواره از جانب بنده از درگاه الهي مورد مسئلت قرار گيرد اين است كه خداوند به او توفيق شنيدن نصايح و پندهاي اولياي دين را عطا فرمايد كه تنها دراين صورت مي‌توان اميد به نجات و رستگاري داشت. و آنان كه از چنين موهبتي الهي برخوردار شوند به يقين اهل سعادت و نجات خواهند بود و بهمين خاطر در سرلوحه پندها و اندرزهاي بزرگان دين همواره توصيه به اين امر يعني اهميت قائل شدن براي نصايح و اندرزهاي اوليا دين قرار دارد.
بعنوان نمونه امام جواد(ع) در سخني گرانمايه قبول نصيحت ناصح از جانب انسان و گوش سپردن به آنرا يكي از اموري معرفي مي‌كنند كه انسان مومن به آن نيازمند است:
(المومن يحتاج الي ثلاث: ... و قبول ممن ينصحه:
مومن به سه چيز نيازمند است:.... و پذيرش و گوش سپردن به نصيحت ناصح)و حافظ نيز در اين رابطه چنين سروده است:
نصيحت گوش كن جانا كه از جان دوست تر دارند جوانان سعادتمند پندپير دانا را
و اما پس از اين عامل، علت ديگري كه باعث مي‌شود انسان به عذاب الهي دچار آيد بنابر نص صريح آيه مورداشاره انديشه نكردن در آنچه انبيا از جانب خداوند براي سعادتمندشدن آدمي آورده‌اند مي‌باشد. نيروي تفكر و تعقل از بهترين نعم الهي بوده و عاملي مهم در دستيابي به سعادت و رضوان الهي است و در روايات اسلامي از نيروي عقل به عنوان ياري دهنده انسان در جهت وصول به بهشت و عبادت خداوند ياد شده است. همچنان كه در حديثي از امام صادق(ع) مي‌خوانيم كه در جواب كسي كه از ايشان از حقيقت عقل پرسيده بود فرمودند:
ما عبد به الرحمان واكتسب به الجنان
عقل نيرويي است كه بوسيله آن خداوند عبادت شده و بهشت به دست مي‌آيد.و البته بايد دانست كه وصول به اين دو مقصد با استفاده از نيروي عقل در صورتي امكان پذير است كه اين نعمت بي‌بديل به گناه آلوده نشده باشد و حجابهاي مادي مانعي در راه بهره برداري از آن ايجاد نكرده باشند. زيرا هماناني كه به عذاب الهي مبتلا مي‌شوند از اين نعمت بي‌بهره نبوده‌اند ولي از آنجا كه به مظاهر زندگي دنيوي دلبسته شده و با گناهان گوناگون چراغ عقل خود را از حيز انتفاع انداخته‌اند ناگزير از پذيرش نصايح پيامبران سرباز زده و در نتيجه به عذاب الهي گرفتار شده‌اند.ج- ترك نماز
در ميان تمامي عبادات اسلامي نماز از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. و از همين روي در آيات بسياري از قرآن كريم و نيز در روايات بي‌شماري از پيامبراكرم(ص) و ائمه معصومين عليهم السلام به اين عبادت مهم توجه بخصوصي گرديده است كه در اينجا به عنوان نمونه به دو مورد اشاره مي‌كنيم.
پيامبر مكرم اسلام(ص) در خصوص اهميت نماز مي‌فرمايند: مقام نماز نسبت به دين چون مقام سرنسبت به تن است.
و اميرمومنان علي(ع) نيز مي‌فرمايند: كارگزاردن نماز را برعهده بگيريد و نگاهداشت آن را بپذيريد و آن را بسيار به جاي آوريد و با نماز، خود را به خداي نزديك داريد كه نماز نوشته است بر مومنان- و بايد گزارده شود- به وقت آن.
و اما در اهميت اين عبادت ارزشمند همين بس كه مطابق آيات سوره مباركه مدثر و بنا به اعتراف دوزخيان اولين عامل ابتلاي آنان به عذاب ابدي ترك نماز است آنجا كه در آيه 42 از اين سوره مي‌خوانيم كه دوزخيان در پاسخ بهشتيان كه از آنان از علت دوزخي شدنشان مي‌پرسند مي‌گويند: (... لم نك من المصلين: ما از نمازگزاران نبوديم.)
پس بسيار شايسته و ضروري است كه ما در اقامه اين فريضه الهي بكوشيم و اهل و فرزندان خود را نيز به آن امر كنيم همچنانكه خداوند ما را به اين امر يعني سفارش نماز به خانواده خود امر نموده و فرموده است: (وامر اهلك بالصلوه واصطبر عليها: اهل خود را به نماز امر كن و بر آن صبر نما.)(5)د- پرهيز از اطعام مساكين
ياري رساندن به مساكين از طرق گوناگون يكي از سفارش‌هاي اكيد دين مبين اسلام است و اولياي اين آيين آسماني از پيروان خود خواسته‌اند در رسيدگي به اين افراد كوتاهي نكنند همچنان كه در سفارش امام علي(ع) به عامل آن حضرت در مكه مي‌خوانيم (به مال خدا كه در نزد تو فراهم شده است رسيدگي كن و آنها را به عيالمندان و گرسنگاني كه در آنجاها هستند برسان.)
در سوره مباركه مدثر نيز در بيان علت دوزخي شدن اهل عذاب از ترك اين سنت الهي و اسلامي به عنوان يكي از عوامل ابتلابه خشم خداوند نام برده شده است.
آنجا كه دوزخيان در ادامه مكالمه خود با بهشتيان مي‌گويند:
و لم نك نطعم المسكين،
و نبوديم كه درماندگان را اطعام كنيم.بايد توجه داشت كه مطابق نظر مفسرين اسلامي مراد از اطعام مساكين در اين آيه تنها نيازهاي غذايي نمي‌باشد بلكه اين آيه تمام نيازهاي مادي انسان را در بر مي‌گيرد حتي پوشاك و مسكن را و آنان كه از تمكن مالي برخوردارند در مقابل فقيران جامعه مسئولند كه نيازهاي مادي آنان را تامين نمايند در غير اينصورت بايد منتظر عذاب الهي باشند.هـ- همنشيني با اهل گناه
آدمي موجودي است كه فطرتاً داراي زندگي اجتماعي است و از همين روي ناگزير است در جامعه و در ارتباط با ساير همنوعان خود باشد و بدون زندگي اجتماعي حيات جسمي و روحي او به خطر خواهد افتاد. ولي نكته‌اي كه در اين ميان مورد غفلت واقع مي‌شود آن است كه گروهي از ما آدميان مي‌پنداريم كه اگر زندگي اجتماعي و ارتباط با ديگران امري ضروري است پس لاجرم با هر كسي مي‌توان طرح دوستي ريخت و بساط آمد و شد بپا كرد، درحاليكه هرگز چنين نيست چراكه مثل دوست مثل غذاست كه اگرچه از آن گريزي نيست ولي اين بدان معنا نمي‌باشد كه بواسطه اين ضرورت آدمي مجاز است از هر نوع غذايي استفاده كند چرا كه بسياري از غذاها داراي شرايط مطلوب جهت استفاده نمي‌باشند. برخي مسموم، برخي حرام، و برخي ديگر اگرچه نه مسموم و نه حرامند ولي با شرايط جسمي و بدني ما سازگار نمي باشند و به همين دليل بايد در انتخاب غذا دقت كافي را نمود. و مثل دوست هم دقيقاً چنين است. يعني اگرچه وجود او براي ما امري اجتناب ناپذير است ولي اين مطلب دليل آن نيست كه بايد با هركس طرح دوستي و مراودت ريخت چرا كه به قول مولوي:
اي بسا ابليس آدم رو كه هست
پس به هر دستي نبايد داد دست
اهميت اين موضوع آنگاه روشن مي‌شود كه بدانيم دوزخيان يكي از علل ابتلاي خودشان به عذاب الهي را همين عدم توجه كافي در انتخاب دوست و همنشين مي‌دانند و در روز رستاخيز با حسرت فراوان ابراز مي‌دارند كه:
يا ويلتي ليتني لم اتخذ فلانا خليلالقد اضلني عن الذكر بعد اذ جائني... اي واي بر من كاش با فلان كس رفيق نمي‌شدم زيرا به تحقيق مرا از ياد خدا گمراه كرد) (سوره فرقان آيه 28 و 29)در سوره مباركه مدثر نيز از قول جهنميان مي‌خوانيم:
و كنا نخوض مع الخائضين
و ما پيوسته با اهل باطل همنشين و همصدا بوديمپس با اين تفاضيل بر انسان علاقه مند به سعادت دنيوي و اخروي لازم است در انتخاب همنشين و دوست دقت كافي به خرج داده و با هركسي طرح دوستي نريزد.و- اطاعت كوركورانه از بزرگان و رهبران گمراه
اسلام عزيز آيين علم و آگاهي است و هرگونه عملي دراين دين آسماني تنها در صورتي قابل قبول است كه همراه با معرفت و شناخت باشد و چنانچه برترين عبادات بدون اين عنصر يعني «آگاهي» از آدمي صادر شود در پيشگاه خداوند ارزشي ندارد و پاداشي در بر نخواهد داشت و اگر در لسان معصومين عليهم السلام همواره اين مطلب مورد تاكيد قرارگرفته كه: (خواب عالم از عبادت جاهل ارزنده تر است) درست به همين خاطر مي‌باشد و البته يكي از مهم ترين دلايل اين امر آن است كه انسان بدون آگاهي دست به كاري مي‌زند كه فساد آن بسي بيشتر از اصلاح آن است، از همين روي امام علي(ع) در سفارشي حكيمانه به يار باوفاي خود كميل بن زياد مي‌فرمايند: (اي كميل هيچ حركتي نيست مگر اينكه تو در آن به شناخت نيازمندي)
ارزش علم و آگاهي در عمل آنجا آشكارتر مي‌گردد كه در مي‌يابيم آنان كه به خشم و غضب الهي دچار شده‌اند يكي از علل اين امر را اطاعت كوركورانه و عاري از آگاهي از رهبران و بزرگان گمراه جامعه خود دانسته و از آن ابراز ندامت مي‌كنند. قرآن كريم در آيات بيشماري از لسان اهل عذاب بيان مي‌دارد كه علت گرفتاري ما به اين سرنوشت شوم پيروي جاهلانه و بي دانش از بزرگان بوده است.
دراين راستا مي‌توان به آيات 166 و 167 سوره مباركه بقره و نيز آيات 31 تا 33 سوره مباركه (سبا) اشاره كرد.ز- دلبستگي به آداب و سنن جاهلانه گذشتگان
در هر جامعه‌اي آداب و سنن گوناگون و متنوعي يافت مي‌شود كه از گذشتگان برجاي مانده و برخي پسنديده و برخي ناپسند و موجب عقب ماندگي و پسرفت است. انسان انديشمند در برابر اين آداب و سنن موضعي منتقدانه و برخاسته از انديشه و تفكر مي‌گيرد.
آن را كه مضر به حال پيشرفت و تعالي خود و جامعه مي‌داند طرد كرده و به كنار مي‌نهد ولي آن سنتي را كه ضرر و زيان تهي است و مانعي در راه ترقي فردي و اجتماعي او ايجاد نمي كند پذيرفته و بدان عمل مي‌كند. وبسيار جالب توجه خواهد بود كه بدانيم اميرمومنان علي(ع) درنامه خود به مالك اشتر درباره اين گونه آداب و سنن سفارش كرده و او را به احترام گذاردن به اين گونه سنتها تحرير نموده اند. آنجا كه مي‌فرمايند: (و آيين پسنديده اي را بر هم مريز كه بزرگان اين امت به آن رفتار نموده‌اند و مردم به آن وسيله به هم پيوسته‌اند و رعيت با يكديگر سازش كرده‌اند و آييني را منه كه به چيزي از سنتهاي نيك گذشته زيان رساند...)
آري آنچه در رابطه با سنن و آداب و رسوم اجتماعي مذموم و ناپسند مي‌باشد اين است كه همچون اهل عذاب از سنني پيروي كنيم كه نه تنها سودي بحال ما ندارد بلكه موجبات عقب ماندگي و پسرفت ما را نيز فراهم مي‌كنند و نتيجه آن چيزي جز شقاوت دنيوي و اخروي نمي‌باشد. همچنان كه در آيات بسياري از قرآن كريم مي‌خوانيم كه كفار و مشركين در مقابل دعوت بحق ابنياي الهي به يكتاپرستي و توحيد ابراز مي‌داشتند كه ما بر رويه و آيين و سنت گذشتگان خود عمل مي‌كنيم و حاضر نيستيم از آداب و رسومي كه گذشتگان ما به جاي گذارده اند دست برداريم. به عنوان نمونه مي‌توان به آيه 23 از سوره مباركه زخرف اشاره كرد آنجا كه از قول كافران مي‌فرمايد:
... انا وجدنا آبائنا علي امه و انا علي آثار هم مقتدون
ما يافتيم پدرانمان را بر اين روش و ما به آثار و آداب آنان اقتدا كنندگانيمهمچنان كه مي‌بينيم دراين جملات كافران خود را مقيد به پيروي از آداب و سنن گذشتگان خود مي‌دانند، آداب و سنني كه نتيجه اي جز عقب ماندگي و سير به قهقرا در پي ندارد و عاقبت وخيم آن شقاوت دنيوي و اخروي است. و لذا بايد همواره مراقب اين موضوع بود كه در شناخت سنن اصيل و انساني از سنن نادرست و غير صحيح راه به بيراهه نبرده و بدينوسيله خود را به هلاكت نيفكنيم.

پرسمان دانشجویی