روش و آداب دعا کردن | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه دعا کنیم که دعایمان زودتر مستجاب شود؟

آنچه بايد براي ما مهم باشد ، اصل استجابت دعا ها است و دير يا زود آن مهم نيست ، زيرا گاهي مصلحت اقتضا مي کند که دعا ديتر اجابت شود ؛ زيرا خداوند از خير و صلاح ما آگاه تر است .

استجابت دعا داراي شرايط و نيز موانعي است. پيش از بيان آن، مفهوم دعا و مقدمه‏اي را متذکر مي‏شويم:

مفهوم دعا: دعا به معني «خواندن» است، خواندني که به صورت نيايش و سرود و ستايش، يا خواستن و طلب و درخواست مَدَد و نصرت و ياوري.

مقدمه:

انسان مرتبط با خدا مي‏کوشد از طريق دعا (راز و نياز و مناجات و عبادت) به خدا نزديک شود. وقتي با کسي آشنا شدي و ارتباط پيوسته شما زمينه اعتماد را فراهم ساخت و از دوستان صميمي او به شمار آمدي، در هنگام نياز به خانه‏اش مي‏روي. شرط دوستي را به جا مي‏آوري و ميثاق و محبت را استوار مي‏سازي. او نيزدر را باز مي‏کند و شما را در اندرون پذيرايي مي‌نمايد و مورد لطف و عنايت ويژه قرار خواهد داد.

براي استجابت دعا نيز بايد شرايطي را مهيا نمود و موانعي را برطرف ساخت. در ذيل به برخي از شرايط و موانع اشاره مي‏شود:

الف) شرايط استجابت دعا.

1 - ارتباط مداوم با خدا در هر حال:

خداوند به پيامبرش دستور مي‏دهد که «نفس خويش را در کمال شکيبايي در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودي خدا وادار کن».(1)

قرآن کساني را که فقط در هنگام گرفتاري و مشکلات دعا مي‏کنند، مورد نکوهش قرار داده است: «وقتي به انسان گرفتاري و غمي روي مي‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بيداري، نشسته و ايستاده) بخواند و چون گرفتاريش را برطرف کنيم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کميت و کيفيت بکاهد و گاهي قطع نمايد، به گونه‏اي که) گويي اصلاً ما را براي گرفتاري که به او رسيده بود، نخوانده است!».(2)

امام صادق (ع) مي‏فرمايد: «کسي که پيش‏دستي در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعايش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گويند: اين آواز را نشناسيم». در روايت ديگري آمده که «به او مي‏گويند: تا امروز کجا بودي؟!».(3)

در اصول کافي آمده که خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: «مرا در روزهاي خوش و آسايش ياد کن تا من دعاي تو را در روزهاي گرفتاري و سختي اجابت کنم».(4)

2 - دعا بايد از صميم قلب باشد.

تمام ذرات وجود انسان يک چيزي را بخواهد و طلب کند و دل و زيانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

3 - اعتماد به خدا و اطمينان به اجابت او:

امام صادق(ع) فرمود: «خدا دعايي را که از دل غافل و بي خبر برخيزد، مستجاب نمي‏کند پس وقتي دعا کني، از عمق دل به او روي آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعايت مطمئن باش».(5)

4 - قطع اميد از غير خدا و اميد و اطمينان به خداوند.

امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه يکي از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست مي‏کند، خدا به او عطا فرمايد، بايد از همه مردم نااميد و مأيوس گردد و هيچ اميدي جز به درگاه خدا نداشته باشد».(6) او به نقطه‏اي از ايمان و توکل بايد برسد که بداند همه قدرت‏ها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهي قرار دارند.

پس از خدا بخواهد که اسباب و علل مادي و معنوي جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.

5 - دعا بايد در کنار تلاش و تدبير باشد.

پيامبر اکرم(ص) فرمود: «الداعي بلا عمل کالرامي بلا وتر؛ کسي که دعا مي‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمي‏کند، مانند آن است که بي چله کمان تير مي‏اندازد».(7)

دعا نمي‏تواند جاي تلاش و برنامه ريزي در زندگي را بگيرد، بلکه مکمل آن مي‏تواند باشد.

6 - دعا بايد با حالت تضرع و دلي شکسته باشد.

امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه دلتان شکست، دعا کنيد، زيرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمي‏شود».(8)

7 - مکان دعا در استجابت تأثير دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاً حرم امام حسين(ع) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهيم(ع) و کنار حجرالاسود.

8 - زمان دعا: دعاي پنهاني و در تاريکي شب زودتر به اجابت مي‏رسد، مخصوصاً در قنوت يا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع خوانده مي‏شود.(9)

قرآن مي‏فرمايد: «پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهاني و خفا بخوانيد».

دعا در شب‏هاي ماه رمضان و رجب و دهه اول ذي‏الحجه و غير آن دعا را به اجابت نزديک مي‏کند.

9 - توسل به چهارده معصوم(ع) و آن‏ها را بر پايه آيه شريفه «وابتغوا اليه الوسيله» وسيله و شفيع قرار دادن.

10 - غسل توبه نمايد، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت يک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحيد و يک مرتبه سوره «الناس» و يک مرتبه «فلق» را بخوانيد. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربي و اتوب اليه و بعد از هفت مرتبه «لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم» سپس بگوييد: يا عزيز يا غفار اغفرلي ذنوبي و ذنوب جميع المؤمنين و المؤمنات فانه لا يغفر الذنوب الا انت.»(10)

به اين ترتيب شخص در جاده دعا قرار مي‏گيرد و بايد مراقب باشد تا راه دعا را درست بپيمايد، و به بيراهه نرود. نشاني راه دعا را ذکر خواهيم کرد.

ب) موانع استجابت دعا

امام علي(ع) مي‏فرمايد: «المعصية تمنع الاجابة؛(11) گناه مانع اجابت دعا است».

گناهان سه نوع تأثير منفي در دعا مي‏گذارند:

1 - لذت دعا و مناجات را سلب مي‏کنند.

انسان دعا مي‏کند، اما لذت نمي‏برد و رقت قلب پيدا نمي‏کند.

2 - مانع استجابت دعا مي‏شوند.

3 - توفيق دعا کردن يا شرکت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب مي‏کنند.

برخي از گناهان در عدم اجابت دعا تأثير بيشتر دارند که در ذيل به نمونه‏اي از آن‏ها اشاره مي‏کنيم.

امام سجاد(ع) فرمود: «گناهاني که مانع استجابت دعا مي‏شوند، عبارتند از: بددلي و سوءظن به مؤمنان و کارهاي آنان؛ طينت و دروني ناپاک داشتن؛ نفاق و دورويي با برادران و خواهران ايماني؛ عدم اطمينان به اجابت دعا؛ تأخير نمازهاي واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضيلت) آن که وقت آن بگذرد؛ بدزباني و فحاشي و اهانت کردن؛ نزديک نشدن به خدا به وسيله صدقه و کارهاي نيک». (12)

نيز فرمود: «از جمله گناهاني که مانع استجابت دعا مي‏گردد، نافرماني و رنجاندن خاطر پدر و مادر است».(13)

در برخي از روايات، بداخلاقي سبب باز گرداندن دعا معرفي شده است.

علل عدم اجابت دعاها از ديدگاه اميرالمؤمنين(ع)

مردي به حضرت عرض کرد: خداوند مي‏فرمايد: «ادعوني استجب لکم» پس چرا ما دعا مي‏کنيم، ولي اجابت نمي‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏هاي شما در هشت مورد خيانت و بي وفايي کرد:

1 - خدا را شناختيد، ولي حقش را آن گونه که بر شما واجب بود، ادا نکرديد. از اين رو آن معرفت به کار شما نيامد.

2 - به پيامبر خدا ايمان آورديد، ولي در عمل با سنت و روش او مخالفت کرديد، پس ثمره ايمان شما چه شد؟

3 - کتاب خدا (قرآن) را خوانديد، ولي در عمل با آن مخالفت کرديد.

4 - گفتيد ما از آتش دوزخ مي‏ترسيم، ولي در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوي جهنم مي‏رويد.

5 - گفتيد ما به بهشت تمايل و رغبت داريم، ولي کارهايي انجام مي‏دهيد که شما را از بهشت دور مي‏سازد.

6 - نعمت‏هاي خدا را استفاده مي‏کنيد، ولي شکر و سپاس گزاري نمي‏کند.

7 - خداوند فرمود: شيطان دشمن شما است، شما نيز او را دشمن گيريد.(14) شما به زبان او را لعن مي‏کنيد، ولي در عمل با او دوستي مي‏نماييد و از او اطاعت مي‏کنيد.

8 - عيب‏هاي مردم را برابر ديدگان‏تان قرار داديد و عيب‏هاي خود را پشت سرانداختيد، در نتيجه کسي را ملامت مي‏کنيد که خود به ملامت سزاوارتر از او هستيد.

با اين وضع چه دعايي از شما مستجاب گردد، در صورتي که شما راه‏ها و درهاي دعا را به روي خود بسته‏ايد؟!

«پس تقوا پيشه کنيد؛ کارهايتان را اصلاح کنيد؛ امر به معروف و نهي از منکر کنيد تا خدا دعايتان را مستجاب کند.(15)

راه دعا از ديدگاه امام صادق(ع)

شخصي خدمت امام صادق(ع) عرض کرد: دو آيه در قرآن است که تأويل و معناي آن را نمي‏دانم. يکي «ادعوني استجب لکم» است، که ما هر چه دعا مي‏کنيم، اجابت نمي‏شود. حضرت فرمود: «من سر عدم اجابت دعايتان را به شما مي‏گويم. اگر تو خدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت کني و آن گاه او را بخواني، دعايت را اجابت مي‏کند، ولي تو با (دستورهاي) او مخالفت کرده، نافرماني‏اش مي‏کني. او نيز اجابت نمي‏کند. با اين حال، اگر خدا را از راهش بخواني - اگر چه گناهکار باشي - خدا دعايت را مستجاب مي‏کند».

آن شخص پرسيد: راه دعا چيست؟ فرمود: «نماز (16) که خواندي، ابتدا تمجيد کرده، او را به بزرگي مي‏ستايي و به هر نحو که مي‏تواني، حمد و ستايش مي‏کني، سپس بر پيامبر(ص) و آلش درود مي‏فرستي و به تبليغ رسالتش گواهي مي‏دهي، و بر ائمه هدي سلام مي‏دهي، آن گاه نعمت‏هاي خدا را بر خود مي‏شماري و او را به خاطر آن‏ها ستايش و شکر مي‏کني. بعد به گناهان خود يکايک اعتراف مي‏کني و هر کدام را که به يادداري، اقرار مي‏نمايي. هر کدام را به خاطر نداري، به طور سربسته به زبان مي‏آوري و از همه گناهان به درگاه خدا توبه مي‏کني و تصميم مي‏گيري که ديگر گناه نکني و از روي پشيماني و صدق نيت و خلوص، و در بيم و اميد از آن‏ها

استغفار و طلب آمرزش مي‏کني، سپس مي‏گويي: «اللهم اني أعتذر اليک من ذنوبي و استغفرک و أتوب اليک فأعني علي طاعتک و وفّقني لما اوجبت علي من کل ما يرضيک فاني لم أر أحداً بلغ شيئاً من طاعتک الا بنعمتک عليه قبل طاعتک، فأنعم علي بنعمة أنال به رضوانک و الجنةَ. بعد از رعايت اين مراتب، حاجت خود را بخواه، که اميدوارم خدا نااميدت نکند و حاجتت را برآورد».(17)

چند تذکر:

1 - گاهي با وجود تمام شرايط دعا، دعا مستجاب نمي‏شود، چون به مصلحت ما نيست، يعني چيزي را طلب مي‏کنيم که به سود ما نيست، اگر چه مي‏پنداريم به نفع ما و خير است.(18)

2 - گاهي دعا مستجاب مي‏شود، ولي از روي مصالحي تحقق عملي آن به تأخير مي‏افتد، حتي ممکن است تا بيست سال طول بکشد تا محقق گردد.

3 - در روايت است خداوند وقتي بنده‏اي را دوست داشته باشد، اجابت دعاي او را به تأخير مي‏اندازد تا بنده‏اش با او راز و نياز گويد.

از اين رو مؤمنان ثابت قدم هيچ گاه از تکرار دعا مأيوس نمي‏شوند، بلکه مي‏گويند:

دست از طلب ندارم تا کام من برآيد

يا جان رسد به جانان يا جان ز تن درآيد.

4- گاهي اجابت دعاها در آخرت به صورت پاداش نمايان مي شود و در دنيا خواسته اش بنابر مصالحي داده نمي شود. اگر کسي بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنيا، چه پاداشي براي او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا اميد نمي شود. امام صادق(ع) مي فرمايد: «روز قيامت خداوند متعال مي فرمايد: اي بندة من!‌ تو مرا خواندي و من اجابتت را به تأخير انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو مي کند که کاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمي شد، براي آن ثواب و پاداش نيک که مي بيند».(5)

از روايات استفاده مي شود که هيچ دعايي بي اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد.

امام سجاد(ع) مي فرمايد: «دعاي مؤمن يکي از سه فايده را دارد: يا براي او در آخرت ذخيره مي گردد ، يا در دنيا برآورده مي شود ، يا بلايي را که مي خواست به او برسد،‌ از وي مي گرداند».(6)

علاوه بر مطالب ياد شده، هميشه به اين نکته توجه داشته باشيد که نماز و روزه و دعا و غيره، مطلوبيت ذاتي دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ويژه خواسته هاي دنيوي نيست، بلکه خود دعا و مناجات با خدا،‌ صرف نظر از اجابت يا عدم اجابت، ارزش دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(7)

پي‏نوشت‏ها:

1 - کهف (18) آيه 28.

2 - يونس (10) آيه 12.

3 - اصول کافي، ج 4، ص 219.

4 - بحارالانوار، ج 93، ص 381.

5 - بحارالانوار ج 93، ص 305.

6 - عدة الداعي، ص 97.

7 - عدة الداعي، ص 97.

8 - مکارم الاخلاق، ص 315.

9 - پيامبر(ص) فرمود: «براي خدا منادي هست که هنگام سحر ندا مي‏کند: آيا دعا کننده‏اي هست تا اجابت نمايم؟ آيا استغفار کننده‏اي هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آيا درخواست کننده‏اي هست تا به او عطا نمايم؟» رساله «لقاءالله»، ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي، ص 119.

10 - همان، ص 87.

11 - غررالحکم، ترجمه محمد علي انصاري، ج 1، ص 32.

12 - معاني الاخبار، ص 271، به نقل از کيفرگناه و عواقب آن، سيد هاشم رسولي محلاتي.

13 - همان، ص 270.

14 - مؤمن (40) آيه 60.

15 - بحارالانوار، ج 93، ص 376 و 377.

16 - غسل و نماز توبه به کيفيتي که ذکر شد.

17 - فلاح السائل، ص 38 و 39.

18 - قرآن کريم در اين مورد مي‏گويد: «چه بسا چيزي را خوش نداريد، حال آن که خير و منفعت شما در آن است و يا چيزي را دوست داشته باشيد، حال آن که شر و ضرر شما در آن است. خدا مي‏داند، ولي شما نمي‏دانيد». سوره بقره، آيه 216.

5. همان، ص 247.

6. تحف العقول، ص 202.

7. مصباح يزدي، بر درگاه دوست، ص 56.

پرسمان دانشجویی