روش اساسي ترک گناه | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه از شر گناهان خلاص شويم؟

دوست گرامي . گناه معلول ريشه هايي است که ابتدا بايد آنها را شناخت. اگر کسي بخواهد واقعا گناه نکند و تمام گناهان را ترک نمايد و بنده خدا شود، بايد ريشه اي عمل کند، يعني اول ريشه هاي گناهان را بشناسد و در مرتبه بعد با ريشه هاي آن مبارزه کند. در مورد ريشه هاي گناه به صورت خلاصه مي‌توان گفت: گناه و تبعيت از شيطان ريشه در عوامل فراواني دارد که برخي از اين عوامل عبارتند از:
1. ضعف در خداشناسي و سستي در ايمان به خدا و پيامبر و قيامت و عدم رعايت دستورات ديني: به يقين کسي که خداي بزرگ را همواره حاضر و ناظر رفتارهاي خودش ببيند و از معاد و قيامت و عدالت الهي هراس دارد، هرگز به خود اجازه نمي‌دهد، که در محضر او، دست به سوي گناه دراز کند. کسي که قيامت و حسابرسي اخروي را باور دارد، هيچگاه خود را گرفتار شهوتراني و شهوت پرستي نخواهد کرد.
2. ضعف در خودشناسي و نداشتن درک درست از خويشتن و فروکاستن ارزش انساني خود تا سرحد حيوانات، کسي که به گوهر عظيم و گرانقدر خود واقف باشد و عظمت وجود انساني را درک کند، هرگز حاضر نيست که وجود خود را با دنباله روي از شهوات و خواهش هاي نفساني تا سرحد حيوانات پايين اورد. بدون ترديد، هيچ يک از کساني که دنبال شهوتراني و ارضاي خواهش هاي پست حيواني خود هستند، تصور درستي از وجود انساني و فلسفه‌ي افرينش خويشتن ندارند.
به راستي اگر يک دختر جوان، ارزش وجودي خود و هدف از افرينش خويشتن را بداند، ايا هرگز به ذهنش خطور مي‌کند که خود را به شکل يک عروسک در اورده و همچون نمايشگاه سياري از رنگ و لعاب خود را در معرض نگاه هاي آلوده و مسموم ديگران قرار دهد؟ و آيا يک پسر جوان قدر و قيمت انساني خود را بداند ايا هرگز اجازه چشم چراني و امثال ان را به خود مي‌دهد؟
3. ضعف در شناخت حقايق امور و عدم شناخت پيامدهاي ناگوار دنيوي و اخروي تبعيت از هواي نفس: پيروي از خواهش هاي نفساني، آثار زيانبار روحي و جسمي و اجتماعي فراواني را در پي دارد که اگر انسان اندکي به آن‌ها توجه کند هرگز به دنبال شهوتراني نخواهد رفت.
شريعت مطلقا کسي را از حصول ثروت منع نکرده است بلکه فقط در فکر ترقي دنيا بودن و دنيا را مقصود قرار دادن ممنوع است.
عامل اصلي مشکلات عصبي و بهداشتي و ناامني هاي اجتماعي و جنسي فراواني که دامن گير بشريت شده است، همين شهوتراني و عنان گسيختگي عده اي از انسان نمايان است، که البته نخستين قرباني اين افزون طلبي‌ها خود آنان و خانواده‌شان هستند.
4. جهل، غفلت و شهوت
کسي که به خدا و فرامين او آگاه نيست يا از روز جزا و کيفر گناه بي‌خبر است گناه مي‌کند همين طور کسي که به اين امور آگاه است ولي دچار غفلت مي‌شود. انسان جاهل و غافل، عوامل بازدارنده از گناه را از دست مي‌دهد و مرتکب گناه مي‌شود. شهوت عاملي است که گناه را در دل و ذهن انسان زينت مي‌دهد و موجب فراموشي و غفلت مي‌گردد.
کسي که در اثر شهوت، انگيزه‌اي قوي براي ارتکاب گناه يافته باشد، معرفت خود به خدا و قيامت و احکام الهي را مزاحم اطفاء شهوت خويش مي‌يابد و به طور ناخودآگاه آن معرفت را از ذهن خويش دور مي‌کند و ترجيح مي‌دهد به آن انديشه نکند. رفته رفته حالت غفلت بر او عارض مي‌شود و به کمک توجيهات شيطاني، گناه بودن معاصي را انکار يا فراموش مي‌کند و رو به گناه مي‌آورد.
اميرمؤمنان علي عليه السلام فرمودند: لا تکن ممن... ان عرضت له شهوة اسلف المعصيه و سوف التوبه، ان عرفه محنة انفرج عن شرايط الملة؛ (1) از آنان مباش... که چون شهوتي پيش آيد گناه را مقدم مي‌دارد و توبه را به آينده وا مي‌گذارد و چون رنجي بدو رسد از راه شرع بيرون مي‌شود. اين سخن امام عليه السلام نشان مي‌دهد که حداقل برخي از گناهکاران به سبب ناشکيبايي در برابر خواسته‌هاي نفساني به گناه مبتلا مي‌شوند و کسي که تاب مقاومت در برابر شهوات راندارد، تاب رنج‌هاي دينداري و تبعت از شرع را نيز ندارد.
5. وجود رزايل اخلاقي
رذايل اخلاقي هر يک منشأ گناه يا گناهاني هستند. امام اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده‌اند: الحرص و الکبر و الحسد دواع الي التقحم في الذنوب؛ (2) حرص و خودبيني و حسد، انگيزه‌هايي براي در افتادن به گناهان است. رذائلي از اين دست خود ريشه در دنيا پرستي و سوءظن به خدا دارند. کسي که مي‌خواهد به گناه مبتلا نشود بايد با ريشه‌هاي آن مبارزه کند، يعني ملکات ناپسند را از نفس خود بزدايد، و مبارزه با ملکات نفساني در سايه عقايد صحيح و ايمان حقيقي به خداوند و صفات نيکوي او امکان‌پذير است. از سويي نادرستي رابطه معرفتي انسان با خدا منشأ رذايل مي‌شود و از سوي ديگر رذايل نفساني موجب گناه مي‌شود و به رابطه انسان و خدا آسيب مي‌رساند. اين رذايل بزرگترين اثر سوء را بر رابطه انسان با خدا مي‌گذارند. اين تأثير سوء ناشي از همين رابطه دو سويه است. رذايل نفساني روابط ديگر انسان را نيز تضعيف مي‌کنند که درباره آن‌ها سخن خواهيم گفت.
6. کوچک شمردن گناه: يکي از عومل بسيار مهم روي آوردن به گناه کوچک شمردن آن است. کسي که گناهي را کوچک مي‌شمارد بر انجام آن گناه جرأت مي‌يابد و به هنگام ارتکاب آن گناه دچار احساس گناه نمي‌شود. در نتيجه به انجام آن گناه عادت مي‌کند و هر بار که آن را مرتکب شود، آخرت خويش را تباه‌تر مي‌سازد از اين روست که سخت‌ترين گناه آن است که گناهکار آن را کوچک شمارد: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه (3) و بر گناه خرد خود ايمن مباش شايد که تو را بر آن عذاب کنند.
کسي که گناهي را کوچک مي‌شمارد علاوه بر آن که احتمال تکرار آن را افزايش مي‌دهد، بي‌دليل خود را از کيفر آن گناه در امان دانسته است و اين با خوف مثبت و سازنده در تنافي است.
7. حب دنيا: رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرموه اند: حُبُّ الدُّنيا رَأس کَلِّ خَطِيئَه دنيا ريشه هر گناه است. شريعت مطلقا کسي را از حصول ثروت منع نکرده است بلکه فقط در فکر ترقي دنيا بودن و دنيا را مقصود قرار دادن ممنوع است.
براي فرق حب دنيا و کسب دنيا معياري هست و آن اين است که وقتي که مقابله دين و دنيا مي‌آيد انسان کداميک را ترجيح مي‌دهد؟ اگر دين را پشت سر انداخته دنيا را ترجيح داد معلوم است که اين حب ّ دنيا است. مثلا وقت نماز رسيده ولي دکان باز است و همچنان به کسب مشغول است و به طرف نماز نمي‌رود، اين مي شود دنيا پرستي ولي اگر کاسبي او را از ياد خدا غافل نکرد و به موقع به نماز ايستاد، اين شخص خدا پرست است .
عامل اصلي مشکلات عصبي و بهداشتي و ناامني هاي اجتماعي و جنسي فراواني که دامن گير بشريت شده است، همين شهوتراني و عنان گسيختگي عده اي از انسان نمايان است، که البته نخستين قرباني اين افزون طلبي‌ها خود آنان و خانواده‌شان هستند
و وقتي که از کارهاي دنيا فارغ شد آن وقت ياد نماز مي‌افتد و مي‌گويد بروم نماز بخوانم. ولي اگر بعد از آمدن حکم شريعت تمام کارهاي دنيا را رها کرده حکم الله تعالي را بجا آورد پس اين حبّ دنيا نيست.
امروزه ما طوري در دنيا و در حصول دنيا مصروف هستيم که گويا براي هميشه در دنيا ماندگاريم و قناعت پسندي، زهد و توکل بداي ما بي معني شده‌اند حال انکه رسول اکرم صلي الله عليه وآله مي‌فرمايد: مَالِي وَ لِلدُّنيا؟ مرا با دنيا چه تعلقي است و فرمود: إِنَّما أَنا کَرَاکِبٌ إَستَظِلَّ تَحتَالشَّجَرَهِ ثُمَّ رَاحَ وَتَرَکَهَا؛ مثال من مانند مسافري است که براي مدت کوتاهي زير سايه درختي آرام کرده وبعد آن را رها کرده به راه خود ادامه مي‌دهد.
همين طور مي‌فرمايد: کُن فِي الدُّنيا کَأَنَّکَ غَرِيبٌ أَو عَابِرِ سَبِيل، در دنيا مانند مسافر و رهگذر زندگي کن.
8. عادت‌هاي مذموم: گاهي برخي عادت‌ها کار انسان را سخت مي‌کنند و زمينه ساز گناه هستند. چشم چراني از اين عادت‌ها است. چشم چران کسي است که کنترل چشم خود را ندارد و به هر طرفي خيره مي‌شود و چه بسا نگهداري چشم از اختيار او خارج شده و به صورت عادت در آمده است که ترک آن مشکل به نظر مي‌آيد.
چشم چراني قبل از اين که براي ديگران مزاحمت و ناراحتي ايجاد کند، براي خود شخص مضرّ است و موجب آشفتگي، اضطراب، عدم اعتماد به نفس، بي حالي و رخوت نسبت به معنويات، مخصوصاً نماز مي‌گردد. خداوند سبحان زن و مرد را از چشم چراني نهي نموده است. آن جا که فرموده است: «قُل للمؤمنينَ يغُضّوا مِن ابصارِهِم... و قُل لِلمُؤمِناتِ يغضُضنَ مِن اَبصارِهنَّ...؛(4) به مردان بگو ديدگان خود را فرو خوابانند و ... به زنان مؤمنه بگو ديدگان خويش را فرو خوابانند».
کسي که معتاد به چشم چراني شد، فکر و خيال و قلبش مشغول ديده مي‌شود و روحش آشفته و ذهنش مشوّش مي‌گردد و هنگام عبادت، قوه خيالش با اين آشفتگي به پرواز در مي‌آيد و به شاخه‌هايي پرواز مي‌کند که با چشم خود مشاهده کرده است.
پي نوشت ها:
1 -نهج‌البلاغه، کلمات قصار، 150.
2 -نهج‌البلاغه، کلمات قصار، 371.
3 - همان، کلمات قصار، 348.
4- نور (24)، آيه 30 و 31.
منبع: کتاب ايين زندگي(اخلاق کاربردي) نوشته‌ي احمد حسين شريفيجبران گذشته:

پرسمان دانشجویی