راهکار تقويت اراده | کتابخانه مجازی الفبا

من سوالي داشتم اينكه اراده و عزمم در خودسازي بسيار ضعيف است؟ چه كنم تا اراده ام قوي شود؟

اراده محور اصلي خودسازي است و بدون داشتن اراده اي قوي نمي توان خودسازي کرد، در پاسخ به سوال شما به عوامل قوت اراده اشاره مي کنيم.
عوامل قوت اراده:
در مسير زندگي و خودسازي بسياري از افراد با ناتوانايي هاي فراواني مواجه مي شوند، به اين معنا كه مي خواهند كارهاي فراواني را انجام دهند، ولي عملا موفق نمي شوند، اين موارد همگي معلول ضعف اراده است. در مقابل رمز موفقيت انسان هاي بزرگ، در تمام عرصه هاي زندگي در قوت اراده آنها نهفته است.هر كس به اندازه نيروي اراده اش پيشرفت مي كند و مي تواند در مسير تكامل و سعادت خود گام بردارد. انسان هاي با اراده، هم در زندگي شخصي خود موفق عمل مي كنند و هم در جامعه به عنوان يك فرد تاثير گذار و موفق مطرح مي شوند. در حالي كه انسان هاي بي اراده، افرادي ناتوان، عقب مانده، بي تحرك، شكست خورده، نااميد و ناموفق ظاهر مي شوند و عملا نمي توانند در زندگي و محيط اطراف خود تاثير مثبت بگذارند.
براي تقويت اين نيرو دو راه پيشنهاد شده است . گروهي گفته اند بايد جسم و غريزه را سرکوب کرد تا عقل و اراده قوت گيرد و بر آن پيروز شود، اين روش مخالف فطرت بوده و اسلام آن را نمي پذيرد . اين روش مانند اين است که کسي براي پيروز شدن بر حريف به جاي تقويت خود، حريف را تضعيف نمايد، غلبه بر ضعيف که اهميت ندارد ، هنر آن است که در مقابل حريف نيرومند ، خود را قوي کنيم و مردانه او را از ميدان بدر ببريم .از نظر اسلام غرايز بايد در حد طبيعي خود باقي بماند و انسان با قدرت عقل و اراده خود آنها را کنترل و مهار کند، منتهي تقويت چنين اراده اي برنامه مي خواهد.
راه هاي تقويت اراده عبارتند از:
1- هدفداري:
پوچي و بي هدف بودن در زندگي اراده را تضعيف مي کند و آدمي را بي خاصيت مي سازد، بنابراين هدف و انگيزه داشتن از عوامل تقويت اراده است بهترين انگيزه اي که باعث تقويت اراده انسان مي شود رضايت خدا و محبت خدا است. اگر انسان کارش را براي بدست آوردن رضايت خدا انجام دهد و هدف اش رضايت الهي باشد و اين رضايت مندي برايش مهم جلوه کند، اراده اي قوي براي کار و عمل خواهد داشت. البته انگيزه رضايت مندي يک انگيزه حد اقلي است براي مومن و بالاتر از اين انگيزه کسب محبت خدا است. بدست آورد محبت خداوند بالاترين انگيزه اي است که انسان را براي عمل و عبوديت آماده و با نشاط مي کند.
هدف است كه اراده را تقويت مي كند و تمام غرايز آدمي را به هم مربوط مي سازد و دسته جمعي و با هماهنگي مخصوص رهبري مي كند . بدون هدف ، آدمي در هرج و مرج رواني و اثرات برخورد غرايز دروني اسير مي شود . داشتن هدف سبب مي شود كه شخصيت آدمي با استحكام كامل به سوي مقصد مخصوص رهسپار شود .
هر قدر اهداف محدود باشد ، اراده نيز محدود مي شود و هر اندازه هدف ها و همت ها متعالي و بزرگ باشد ، اراده ها نيز متعالي تر و بلندتر خواهد بود .
امام خميني در اين باره سخن جالبي دارند : مردان بزرگ كه داراي سطح فكر وسيعي مي باشند هيچ گاه مأيوس نگرديده و به وضع فعلي خود نمي انديشند و براي پيشبرد هدف خويش در هر شرايطي كه باشند طرح و نقشه مي كشند …
اراده نيروي محرکه انسان به سوي هدف است. لذا هر چه هدف انسان در نظرش مهم و روشن باشد، بيشتر مصمم مي‌شود که به سوي آن حرکت کند. هدف مهم آن است که مورد علاقه فرد باشد و نيازهاي فردي، اجتماعي و معنوي فرد توسط آن ارضاء گردد. هدف روشن آن است که مراحل رسيدن به آن، سودمندي‌ها، مشکلات و پيامدهاي آن براي انسان روشن باشد. يکي از مسائلي که به روشن بودن هدف کمک مي‌کند، مشخص بودن راه رسيدن و ابزار رسيدن به آن است.
گاهي فوائد و ضرورت کاري براي فرد روشن نيست. در اين صورت نبايد انتظار داشت که او دست به اقدام زند و يا اگر شروع به کار نموده، در انجام آن تداوم داشته باشد. به عنوان مثال اگر در مورد ضررهاي سيگار و بيماري‌هاي ناشي از آن و فوائد سلامتي و ... فرد سيگاري اطلاعت مفيدي داده نشود، نمي توان اراده او را براي ترک سيگار جزم نمود. دليل خيلي اهمال‌كاري‌ها و سستي هاي ما ناشي از عدم شناخت است. نمي دانيم عبادت كردن يا تحصيل كردن چه فايده اي دارد؟ حال يا جاهل هستيم به آن موضوع يا شك و ترديد داريم.
براي تقويت اراده، بايد در زندگي خود هدف داشته باشيم و براي رسيدن به آن برنامه‌ريزي کنيم. انسان بدون هدف، دچار هرج و مرج و پوچي مي‌شود. هدف، باعث تحريک قوا و تهييج انسان مي‌شود و به رفتار شخص، جهت و نيرو مي‌دهد، هر چه اهداف بلندتر و متعالي‌تر باشد، در شخصيت انسان، بهتر تأثير مي‌گذارد؛ از اين رو:
اولاً هدف کلي خلقت خود را خوب بشناسيد و هر روز و هر شب حرکت‌هاي خود را با آن هدف بسنجيد و هر روز مقدار راه باقي ‌مانده را بررسي کنيد. همين که انسان بداند هدف بسيار مقدس و بلند و ارزشمندي دارد، خود به خود براي انجام کارهاي بزرگ تحريک مي‌شود.
ثانياً براي زندگي خود، اهداف کوتاه‌ مدت، متوسط و بلند مدت تعريف کنيد. براي هر سال و هر ماه و هر هفته و هر روز خود هدف داشته باشيد و براي رسيدن به آن‌ها برنامه‌ريزي کنيد که در تقويت اراده تأثير بسزايي دارد.
ثالثاهدف، بايد شفاف، معقول، قابل دست‌ يابي، بدون افراط و تفريط، مطابق توان و استعداد خود و واقع‌ بينانه باشد نه بلندپروازانه و خارج از توانايي‌‏هاي شخص. در غير اين صورت، وقتي انسان با مشکلات و موانع سختي رو‌به‌رو شود، نااميد و دلسرد مي شود و از ادامه كار منصرف مي شود.2- مبارزه با عادت ها:
از عوامل ديگر تقويت اراده ، مبارزه با عادت هاست . علي (ع) مي فرمايد : با غلبه کردن بر عادت ها مي توان به مقالات والا دست يافت . » البته نبايد به همه عادت ها به يک چشم نگريست و عادت هايي که ايجاد رکود نمي کنند ، جنبه منفي نخواهند داشت . چنانچه بسياري از صفات و فضايل آدمي از طريق عادت ايجاد مي شود . مثلا هرکس به طور طبيعي اندکي شجاعت دارد ، اما براي پيدا کردن يک حالت فوق العاده قوت قلب ، بايد آنقدر با خطرات مواجه شود و تمرين کند تا در موقع لزوم دچار ترس نگردد . ولي عادت هايي که به جاي تقويت عقل و اراده باعث اسارت آنها مي شوند ، از محدوده مالکيت انسان بر خودش مي کاهند ، مانند عادت به پرخوري و پرخوابي و پرگويي که راهي جز مبارزه با آنها نمي توان يافت . از جمله اين عادت ها مي توان ، اعتياد به مواد مخدر استفاده از نوع خاصي از غذا و … نام برد که همه و همه جز اسارت ، ثمره ي ديگري ندارند . مبارزه کردن با همين عادت هاي به ظاهر جزيي ، تأثير بسزايي در تقويت اراده دارد . يکي از راه هاي مبارزه ترک دائمي مي باشد . هرکس با کمي تأمل مقدار زيادي از اين عادت هاي زيانبار را در خود خواهد يافت و براي از ميان بردنش تنها احتياج به عزم راسخ و اراده است . راه ديگر مبارزه با عادت ها ، واگذار نکردن کارهاي خود به ديگران است . تا حد ممکن کارهايي را که به ما مربوط مي شود ، خود انجام دهيم . به عنوان نمونه وقتي سر سفره نشسته ايد و نياز به آب داريد ، به جاي آن که به برادر ، خواهر يا مادر بگوييد آب برايم بياور ، خودتان بلند شويد . اگر نياز به پول داريد سعي کنيد از طريق انجام کارهايي که در حد توانتان است آن مقدار پول را تهيه کنيد که مزاحم و سربار ديگران نباشيد .
يکي از شاگردان امام درباره خصوصيت ايشان خاطره جالبي را نقل کرده اند : امام مقيد است تا آنجا که امکان دارد کار خود را بر ديگري تحميل نکند ، کار خود را خودش انجام دهد . در نجف گاهي اتفاق مي افتاد که امام روي پشت بام متوجه مي شد که چراغ آشپزخانه يا دستشويي روشن مانده ، به خانم و ديگران را در پشت بام بودند دستور نمي داد که بروند چراغ را خاموش کنند خود راه مي افتاد و سه طبقه را در تاريکي پايين مي آمد ، چراغ را خاموش مي کرد و بازمي گشت . گاهي قلم و يا کاغذ مي خواست که در اتاق طبقه دوم منزل بود به هيچ کسي حتي فرزندانش دستور نمي داد که براي او کاغذ و قلم بياورند . خودش برمي خاست از پله ها بالا مي رفت و يک ورق کاغذ و يک قلم برمي داشت و بازمي گشت .3- تلقين:
تلقين به نفس از جمله عوامل مهم ديگر در تقويت اراده است . امام در اين زمينه مي فرمايند :اين خطر بزرگي براي انسان است که خودش را قبول نداشته باشد . بلکه به عکس ما بايد باورمان بشود که چيزي هستيم ، اگر اعتقاد پيدا کرديم که مي توانيم هر کاري را انجام دهيم ، توانا مي شويم . به تعبير ديگر وقتي اين احساس پيدا شد ، در يک ملتي که من خودم بايد هر چيز مي خواهم تهيه کنم ، ديگران به من نمي دهند . اين احساس اگر پيدا شد مغزها راه مي افتد ، خود باوري ، انسان را توانا مي کند . يکي از دانشمندان مي گويد : تا وقتي فکر مي کنيد که نمي توانيد و داراي ظرفيت نيستيد ، احتمال موفقيت کم است ، اگر درخشان ترين شايستگي ها را داشته باشيد خاموشش مي کنيد . برعکس يک فردي که از حيث هوش و قابليت متوسط است ولي به خودش اطمينان کامل دارد ، موفق خواهد شد . او موفق مي شود زيرا عدم موفقيت ديگران در ارکان اراده او تزلزلي ايجاد نمي کند ، به همين دليل با استفاده از تجربيات خود ، شروع به کار مي کند . يقين داشته باشيد که اين شخص خيلي زودتر و بهتر از آنچه تصور مي کرديد کامياب مي شود . براي اين که جرأت پيدا کرده ، شک و ترديد را از خود دور سازيد ؛ صحبت هاي ديگران را با گوش و هوش بشنويد و به بسط و استقرار جرأت خود ادامه دهيد . به کساني که داراي اين صفت گرانبها هستند بنگريد و تجزيه و تحليل کنيد . حتي در جستجوي آن ابتکاري جسورانه از خود نشان دهيد و کاري را در پيش گيريد که اجراي تصميماتي را ايجاد کند و هنگامي که به امتحان مي پردازيد اين تلقين را به ياد بياوريد : « من مي توانم و مي خواهم
4- مقاومت و پشت کار:
عامل مهم ديگر در تقويت اراده پي گيري در کارها است . اگر با خود قرار مي گذاريد ، کاري را که تمام مسايل پيرامون آن را سنجيده و به اثرات مثبتش در زندگي واقف شده ايد ، انجام دهيد به طور مستمر در راه تحققش تلاش کنيد . مثلا – اگر با خود عهد کرده ايد ، صبح ها نيم ساعت ورزش کنيد ، حتما – اين کار را انجام دهيد . توجه داشته باشيد که رسيدن به هدف ها ، محتاج زمان است ، بنابراين يک ساعت و يا چند روز براي دست يابي به آنها کافي نخواهد بود . در اين راه تلاش و فعاليت مستمر ، مهم است
5- عبادت و معنويت
عبادت و معنويت اولين و مهمترين راه تقويت اراده است. زماني که فرد نماز مي‌خواند، ذکر خدا مي‌گويد، قرآن مي‌خواند، دعا مي‌خواند، در مراسم دعاهاي جمعي شرکت مي‌کند، يک گام بزرگ در جهت تقويت اراده بر داشته است. بنابراين هر چه ارتباط معنوي با خدا بيشتر گردد، اراده فرد قوي‌تر مي‌گردد. دليل مسأله کاملا روشن است. زيرا عبادت و معنويت هوا و هوس را از بين مي‌برد. هوا و هوس بزرگترين دشمن اراده انسان است. به همين دليل زماني که فرد يک نماز با حال مي‌خواند، بعد از نماز هر کار مهمي را که اراده کند، مي‌تواند انجام دهد.
6- انجام کارهاي ارادي
يکي از مهم‌ترين عوامل در تقويت اراده انجام کارهاي ارادي و تمرين دائمي و مستمر است. داشتن هدف روشن، تعقل، معنويت و تلقين همگي به اين معناست که فرد آدرس مقصد خود را مي‌داند و توشه سفر را نيز به همراه دارد. اما هيچ مسافري تنها با داشتن آدرس و خرج سفر به مقصد نرسيده است. رسيدن به مقصد علاوه بر موارد فوق نياز به اين دارد که فرد دست به عمل بزند، از جاي خود حرکت کند، مسير را شروع و کند و ادامه دهد. و در مسير راه از خرج سفر که همان معنويت، تفکر و تلقين است استفاده کند. و از اموري که فرد را مقصد دور مي‌کند مثل هوا و هوس، شهوت‌راني، و ديگر موانعي که در ابتدا ذکر شد، دوري گزيند.
مسائل روحي نيز مانند قواي بدن، با تکرار و تمرين قوت مي‌يابد و با ترک و انجام ندادن‌ها، تنبلي و سستي ايجاد مي‌شود. همان‌طور که قوي شدن جسم به تمرين‌هاي منظم و مداوم و حساب شده جسمي و ورزش نياز دارد، نفس و اراده هم با تکرار و تمرين، قوي مي‌شود.
اگر کارهايي را که مي‌توانيم و اراده انجام آن را داريم به طور مداوم انجام دهيم، قوت اراده پيدا مي‌کنيم و اراده و توان کارهايي که قبلاً نمي‌توانستيم انجام دهيم در ما پديد مي‌آيد. حضرت امير عليه‌السلام اين نکته اساسي را چنين بيان مي‌کند: «من يعْمَلْ يزدَدْ قوةً»( غررالحکم، ص 152.)؛ «هر کس عمل کند، قوت او زياد مي‌شود»، «من يقَصِّر في العمل يزدد فرَةً»( همان، ص 158.)، «هر کس در عمل کوتاهي کند، سستي او افزون شود».
در برنامه‌ريزي خود، کارهايي را که راحت‌تر است در اولويت قرار دهيد. ترجيحاً کارهايي را که زود بازده است انتخاب کنيد و هر روز تکرار کنيد. بعد از مدتي، کارهاي بهتر و بالاتر و بيشتر را هدف گذاري کنيد؛ براي مثال، سعي کنيد اغلب اوقات با وضو باشيد. هر روز مقدار مشخصي قرآن بخوانيد و مطالعه کنيد.
به خصوص انجام تکاليف ديني مثل نماز اول وقت، رعايت آداب و مستحبات، روزه‌هاي مستحبي در حد امکان، در تقويت اراده بسيار مؤثر است، هرگاه صداي اذان را شنيديد، حتماً نماز را بر امور ديگر مقدم بداريد. با اين کار، بعد از مدت کوتاهي، اراده شما قوي مي‌شود.
قرآن کريم مي‌فرمايد: «وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»( سوره بقره، 45)؛ مستحباتي را که در حد توان شماست انتخاب کنيد و به انجام آن‌ها مقيد شويد؛ براي مثال قبل از خوردن غذا، دست‌هاي خود را بشوييد. اول هر کار بسم الله بگوييد و مسواک بزنيد و …7- انجام وظايف الهى:
يکى از عوامل مهم تقويت اراده، انجام وظايف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه‏هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعايت نمودن، دوري از گناه، هر کدام مهم‏ترين عامل تقويت اراده به شمار مى‏آيد. کسى که روزه مى‏گيرد، با تمام هوس‏ها و رذايل اخلاقى مبارزه مى‏کند. کسى که به عبادت خداوند مى‏پردازد، آرامش روانى پيدا مى‏کند. آرامش روانى مؤثرترين عامل تقويت اراده است.
راه تقويت اراده از اين منظر, حاکم ساختن اراده و خواست الهي بر اراده و خواست خود است. انسان در طول زندگي خود با انجام دستورات ديني همواره در مسير تقويت اراده قدم برداشته و اين مساله را تمرين مي نمايد .
لذا بهترين راهکار عملي تقويت اراده, انجام وظايف ديني اعم از عمل به واجبات و ترک حرام است. به خصوص ترک گناه در اين زمينه بسيار موثر است. بعد از انجام واجبات و ترک حرام، انجام مستحبات مانند روزه گرفتن و انجام نوافل و ترک مکروهات تاثير نهايي بر اراده انسان خواهد داشت.
تقويت اراده همان مقام فنايي است که عارف و سالک در پي آن است و از اين منظر حتي مي توان گفت: تمام سلوک عرفاني چيزي جز حرکت در مسير اراده و تقويت اراده نيست. سالک با تقويت اراده به جايي مي رسد که اراده او مظهر اراده خداي متعال مي شود و به مقام همت و کن فيکون مي رسد و قادر مي شود که کارهاي خارق العاده انجام دهد و کرامت از او ظهور مي کند.8- بهره‏گيرى از سرگذشت انسان‏هاى با اراده:
خواندن سرگذشت انسان‏هاى با اراده، عامل تعيين کننده‏اى در تقويت اراده است. خواندن زندگينامه انسان‏هاى با اراده موجب مى‏شود که آدمي در برابر عواملى که موجب ضعف اراده مى‏شود، مقاومت نموده و عوامل تقويت اراده را تجربه کند، مثلاً يکى از عوامل موفقيت «پشتکار» است.
علامه امينى (ره) صاحب کتاب ارزشمند الغدير جهت تدوين اين کتاب به کشورهاى مختلف سفر کرد. يکى از سفرهاى وى به هندوستان حدود شش ماه طول کشيد. پس از بازگشت از هند پرسيدند: هواى هندوستان چگونه بود؟ وى پس از اندکى تفکر پاسخ داد: به دليل اين که همواره سرگرم مطالعه بودم، نفهميدم هواى آن جا در اين مدّت چگونه بود!
مفسر کبير قرآن، علامه طباطبايى، نمونه‏اى از افراد با اراده و مصمم است. او در پنج سالگى مادر و در نه سالگى، پدرشان را از دست مى‏دهند و راه معاش ايشان و برادرشان از کودکى، منحصر به زمين زراعتى در قريه شادآباد تبريز بوده است.
علامه طباطبايى به علت تنگدستى ناچار مى‏شود از نجف اشرف به ايران مراجعت نمايند و ده سال در همان قريه به کشاورزى اشتغال ورزند.( علامه حسينى تهرانى، ص تابان، ص 39.) با اين وصف ايشان با تلاش پيگير توانست تفسيرى به رشته تحرير درآورد که به جامعيت آن، تفسيرى يافت نمى‏شود.
در کتاب رمز پيروزى مردان بزرگ از آيت‏الله جعفر سبحانى و سيماى فرزانگان از رضا مختارى داستان‏هاى زيادى از بزرگان نقل شده است.9- مثبت انديشي
يکي از موانع شکل‌گيري اراده‌هاي بزرگ، روحيه يأس و نااميدي و توجه بيش از حد به مشکلات و کم‌توجهي به داشته‌ها و توانايي‌ها است، خداوند با قدرت بي‌انتهاي خود، فرموده است: «هر کس بر من توکل کند، او را کفايت مي‌کنم»(طلاق۳٫) و نيز: «ما انسان‌ها را در رسيدن به مقاصد خود ياري مي‌کنيم»( سوره اسراء: ۲۰)، همچنين فرموده است: «من نزد گمان بنده مؤمن به خود هستم، اگر او به من خوش گمان باشد که کمکش مي‌کنم؛ پس ياري‌اش مي‌کنم و اگر او گمانش اين باشد که کمکش نمي‌کنم، پس من هم او را رها مي‌کنم»( کافي، کليني، تهران، دارالکتب الاسلاميه، ۱۳۶۵ ش، ج ۲، ص ۷۲٫)
با وجود قدرت و لطف بي‌منتهاي خداوند و حقايقي که عرض شد، جا دارد انسان‌ها عينک سياه به چشم نزنند و به موفقيت خود اميدوار باشند و خداوند و همه خلقت را پشتيبان خود بدانند.10- رعايت نظم و انضباط
نفس آدمي، راحت طلب و قالب گريز و خواهان بي‌قيدي است. هر چه انسان بتواند نفس را در قالب و محدوده‌هاي معقول مورد تأييد عقل و شرع قرار دهد، کم کم نفس قوت مي‌يابد. حضرت نبي اکرم صلي الله عليه وآله و سلم مي‌فرمايد: «الشديد من غلب نفسه»؛ «قوي، کسي است که بر نفس خود غلبه کند»، (شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، مؤسسه النشر الاسلامي، قم، 1413 ه.ق ، ج 4 ،ص 378) لذا براي هر روز خود برنامه منظم و جامع و کاملي داشته باشيد. نيازهاي متعدد خود را در نظر بگيريد و در برنامه خود براي پاسخ گويي به آن‌ها برنامه داشته باشيد.11- جلوگيري از افراط در تأمين نيازها
يکي از اموري که اراده انسان را ضعيف کرده و سستي و تنبلي را بر انسان غالب مي‌کند، زياده‌روي در تأمين نيازها است. پرخوابي، پرخوري، زياده‌روي در شهوات هر چند حلال باشد، نشست و برخاست‌هاي طولاني و بي‌فايده، استفاده زياد از رسانه‌ها و … همه اين‌ها آدمي را سست و غافل کرده و جديت را از انسان دور مي‌کند؛ لذا با جلوگيري از اين امور، موانع موفقيت خود را برطرف کنيد.
حضرت علي عليه‌السلام مي‌فرمايد: «لَا تَجْتَمِعُ عَزِيمَةٌ وَ وَلِيمَةٌ مَا أَنْقَضَ النَّوْمَ لِعَزَائِمِ الْيوْمِ وَ أَمْحَى الظُّلَمَ لِتَذَاکِيرِ الْهِمَمِ»( نهج البلاغه، ص ۳۵۸، کلام ۲۴۱)؛ «عزم و تصميم براي رسيدن به کمالات، با سورچراني و راحت‌طلبي سازگار نيست، چه بسيار خواب‌هايي که تصميمات روز را بر هم مي‌زند و چه بسيار تاريکي‌هايي که ياد همت‌هاي بلند را از خاطره‌ها زدوده است.12- رفاقت با انسان‌هاي با اراده و مصمم
انسان، ناخودآگاه از افرادي که با آن‌ها رفاقت و همنشيني دارد، رنگ مي‌پذيرد؛ لذا هر چه دوستان و همنشينان ما افراد با اراده، منظم، معقول، جدي و مصمم باشند، ما هم به همين حالات نزديک مي‌شويم. از طرف ديگر، اگر همنشينان و دوستان ما اهل بطالت و اتلاف وقت، سستي و بي‌برنامگي باشند، ناخودآگاه ما هم به همين خصلت‌ها دچار مي‌شويم.
حضرت رسول اکرم صلي الله عليه وآله وسلم مي‌فرمايد: «المرء علي دين خليله و قرينه»( کافي، ج ۲، ص ۳۷۵)؛ «انسان، بر دين و مرام دوستان و نزديکانش است».
13- ورزش و فعاليت جسمي مناسب
همان گونه که قبلاً اشاره کرديم، نفس انسان به دنبال راحتي است. هر چيزي که باعث شود انسان مقداري سختي بکشد و نفس را به تحمل وادارد، باعث قوت نفس و اراده مي‌شود. فعاليت ورزشي مناسبي که موجب عرق ريختن و تحرک شود در اين راستا تأثير بسزايي دارد. پس از کم تحرکي و گوشه‌نشيني پرهيز کنيد و حتماً ساعتي را در روز به ورزش و فعاليت جسمي حتي در حد پياده‌روي ساده بپردازيد. بهترين نوع ورزش که تأثير بهتري در تقويت اراده دارد، کوهنوردي است که طي آن، در هر قدمي که انسان برمي‌دارد و بالاتر مي‌رود، اراده‌اش تقويت مي‌شود.
14- نماز شب و تهجّد بهترين طريق تقويت اراده است
پيامبر اکرم«صلي الله عليه و آله و سلم» براي انجام مأموريت بسيار مهم خود، نيازمند اراده‌اي قوي و قاطعيت در گفتار بودند. بنابراين خداوند متعال در آيه‌اي ديگر مي‌فرمايد: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيلِ هِي أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلاً»؛ (مزمل، 6) يعني اگر ارادۀ قوي و تقويت اراده مي‌خواهي تا در کار خود موفّق باشي، اگر مي‌خواهي اين راه پرمشقّت و سختي که در پيش‌ داري، تو را از پا در نياورد، نماز شب و تهجّد بهترين طريق تقويت اراده است.
15- تحمل رياضت و سختي:
به چند مطلب اشاره مي کنيم که خيلي مهم است.
اول. سختي دو نوع است، سختي اضطراري و سختي اختياري. سختي اضطراري سختي هايي است که زندگي به انسان تحميل مي کند، مانند مصيبت ها و بيماري ها و نداري ها و کمبودها و از دست دادن ها و رنج ها و دردها. اين سختي ها تا حد زيادي سازنده است و به اقتضاي ربوبيت الهي عارض انسان مي شود و نوعي امتحان الهي محسوب مي گردد. نوع دوم. سختي هاي اختياري است، يعني سختي کشيدن و رياضت در راه خدا با آگاهي و اختيار. دين داري و خودسازي سختي هاي زيادي دارد که بايد به صورت اختياري تحمل کرد و قطعا براي انسان سازنده است. ما در بحث خودسازي از اين نوع سختي ها سخن مي گوييم.
دوم. توجه به يک قانون بسيار مهم در مورد سختي ها است. گفتيم که : به اقتضاي ربوبيت الهي کساني که در مسير بندگي قرار مي گيرند حتما بايد سختي بکشند تا ساخته شوند و صبرشان و مقاومتشان سنجيده شود و ايمانشان محک بخورد و امتحان بندگي بدهند. اصل بندگي و حقيقت خودسازي و مراقبه سختي کشيدن در راه خدا است.
منتهي قانون مهمي که اکثر مردم از آن غافل هستند اين است که اگر انساني که به خدا ايمان دارد، خودش براي خودش سختي هاي بندگي و اختياري را به جان نخرد، يعني سختي نماز و روزه و خمس و زکاه و شب زنده داري و انجام نوافل و مستحبات را تحمل نکند و در اين زمينه تنبلي و کاهلي نمايد، گرفتار سختي هاي اضطراري زندگي مي شود و خداي متعال ناچارا و باز به اقتضاي ربوبيت خود، به او سختي هاي زندگي را مي چشاند، او را با درد و رنج زندگي مي آزمايد، با دشواري ها و شکست هاي زندگي پرورش اش مي دهد، ايمان او را محک مي زند و توکل او را مي آزمايد.
اين قانون مهم زندگي است که اکثر ما از آن غافليم. و چون غافليم گرفتار سختي ها و رنج هاي اضطراري زندگي مي شويم. سختي هاي اضطراري زندگي آرامش و آسايش انسان را سلب مي کند و او را دچار رنج و تعب فراوان مي نمايد و تاثير مثبت آن نيز در قياس با سختي هاي اختياري بسيار کم تر است، در حالي که سختي هاي اختياري کاملا به نفع انسان است، به او آرامش مي دهد، موجب لذت و سعادت واقعي مي گردد و قرب خداوند را در پي دارد. سختي هاي اختياري است که انسان را آماده ورود به زندگي جاودان و لقاء الله مي کند. خودسازي يعني سختي کشيدن اختياري در راه خدا.
سوم. مطلب بعدي اين است که اصولا دنيا دار سختي است و خدا انسان را در تعب آفريده است، انسان در زندگي با سختي رشد مي کند و فلسفه زندگي و بندگي سختي کشيدن در راه خدا است. نبايد به زندگي به عنوان جايي براي راحت طلبي و لذت جويي و کاميابي نگريست. دنيا جاي آرامش و عيش و نوش و خوشگذراني نيست. کافر و سکولار چون به روح و زندگي پس از مرگ و معاد اعتقاد ندارد، زندگي را محل کاميابي و خوشگذراني مي داند و هدف زندگي را رسيدن به لذت برتر معرفي مي کند و تمام همت و کوشش خود را براي رسيدن به زندگي مرفه تر و راحت تر صرف مي کند و پيوسته در پي آسايش است، ولي آسايش و آرامشي که هرگز به آن نمي رسد.
اما انسان الهي دقيقا بر عکس او فکر مي کند و دنيا را محل کار و کوشش سخت و حرکت به سوي خدا و آماده شدن براي حيات پس از مرگ مي داند و معتقد است با زحمت زياد و تحمل رياضت و صبر در مقام بندگي بايد خود را آماده لقاي محبوب نمايد.

پرسمان دانشجویی