تحجر و جمود فکری | کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کانال ارتباطی از طریق پست الکترونیک :
support@alefbalib.com
نام :
*
*
نام خانوادگی :
*
*
پست الکترونیک :
*
*
*
تلفن :
دورنگار :
آدرس :
بخش :
مدیریت کتابخانه
روابط عمومی
پشتیبانی و فنی
نظرات و پیشنهادات /شکایات
پیغام :
*
*
حروف تصویر :
*
*
ارسال
انصراف
از :
{0}
پست الکترونیک :
{1}
تلفن :
{2}
دورنگار :
{3}
Aaddress :
{4}
متن :
{5}
فارسی |
العربیه |
English
ورود
ثبت نام
در تلگرام به ما بپیوندید
پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی
جستجو بر اساس ...
همه موارد
عنوان
موضوع
پدید آور
جستجو در متن
: جستجو در الفبا
در گوگل
...جستجوی هوشمند
صفحه اصلی کتابخانه
پورتال جامع الفبا
مرور منابع
مرور الفبایی منابع
مرور کل منابع
مرور نوع منبع
آثار پر استناد
متون مرجع
مرور موضوعی
مرور نمودار درختی موضوعات
فهرست گزیده موضوعات
کلام اسلامی
امامت
توحید
نبوت
اسماء الهی
انسان شناسی
علم کلام
جبر و اختیار
خداشناسی
عدل الهی
فرق کلامی
معاد
علم نفس
وحی
براهین خدا شناسی
حیات اخروی
صفات الهی
معجزات
مسائل جدید کلامی
عقل و دین
زبان دین
عقل و ایمان
برهان تجربه دینی
علم و دین
تعلیم آموزه های دینی
معرفت شناسی
کثرت گرایی دینی
شرور(مسأله شر)
سایر موضوعات
اخلاق اسلامی
اخلاق دینی
تاریخ اسلام
تعلیم و تربیت
تفسیر قرآن
حدیث
دفاعیه، ردیه و پاسخ به شبهات
سیره ائمه اطهار علیهم السلام
شیعه-شناسی
عرفان
فلسفه اسلامی
مرور اشخاص
مرور پدیدآورندگان
مرور اعلام
مرور آثار مرتبط با شخصیت ها
فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی
مرور مجلات
مرور الفبایی مجلات
مرور کل مجلات
مرور وضعیت انتشار
مرور درجه علمی
مرور زبان اصلی
مرور محل نشر
مرور دوره انتشار
گالری
عکس
فیلم
صوت
متن
چندرسانه ای
جستجو
جستجوی هوشمند در الفبا
جستجو در سایر پایگاهها
جستجو در کتابخانه دیجیتالی تبیان
جستجو در کتابخانه دیجیتالی قائمیه
جستجو در کنسرسیوم محتوای ملی
کتابخانه مجازی ادبیات
کتابخانه مجازی حکمت عرفانی
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
کتابخانه تخصصی ادبیات
کتابخانه الکترونیکی شیعه
علم نت
کتابخانه شخصی
مدیریت علاقه مندیها
ارسال اثر
دانشنامه
راهنما
راهنما
تحجر و جمود فکری
کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا
فارسی
کتاب الکترونیکی
میانگین امتیازات:
امتیاز شما :
تعداد امتیازات :
0
تحجر و جمود فکری
ویرایش اثر
کلید واژه اصلی :
تقویت عقل (سلوک عقلانی)
سوال:
يك طلبه و روحاني براي گرفتار نشدن در دام (( تحجر )) و (( جمود فكري )) چه بايد بكند ؟
پاسخ تفصیلی:
در اينجا مطالبي را از تعاريف تحجر و ويژگي هاي متحجر بيان مي كنيم تا از اين راه به مقايسه خويشتن بپردازيم و در نتيجه به پاسخ مطلوب برسيم.
تحجّر و جمود يعني مثل سنگ بودن؛ يعني بر باوري تعصّب جاهلانه داشتن و گوش به استدلال ديگران ندادن. مقابل آن، پويايي عقيده است؛ به اين معني كه شخص همواره تابع بهترين دليل مي باشد؛ و اگر بعد از عمري برايش ثابت شود كه عقيده اش غلط است، از آن دست برداشته عقيده ي درست را انتخاب مي كند. چنين كسي صرفاً از يك عقيده دفاع نمي كند، بلكه همواره مقيّد است كه عقيده درست و مدلّل دفاع كند.
ما بايد به اين توجه داشته باشيم كه دين اسلام آخرين دين است و براي تمامي دوران آمده است. در دين اسلام دو نوع حكم داريم يكي ثابت و جهان شمول كه هميشه و در همه حال وجود دارد و تغيير نمي كند مانند نماز خمس زكات و اصل حجاب و يكي احكام متغير كه با توجه به تغييرات و شرايط، طبق ضوابط مشخصي قابل تغيير است و اين براي اين است كه نياز انسان را در همه شرايط برآورده سازد.
تحجر عبارت است از جمود، ايستايي و گريز از هر چيزي كه تازه و نو باشد. تحجر اساساً با روحيه تحول طلبي و نوگرايي انسان، سازگار نيست و بنابراين هيچ كسي اين عنوان را براي افكار و رفتار خود نميپذيرد به همين جهت برچسب تحجر به راحتي ميتواند مورد سوء استفاده قرار گيرد و تا وقتي شاخصها و عملكردهاي روشني براي آن تعريف نشود، هر كسي ميتواند هر كس ديگر را متهم به تحجر نمايد.
اساساً اين مشكل نيز در مباحث اجتماعي دامنگير ماست كه بدون تحليل و تعريف دقيق از اصطلاحات و واژهها، به كاربرد آنها ميپردازيم و فضاي ذهني جامعه را دستخوش تزلزل و ابهام ميسازيم. آيا هرگونه پايبندي به افكار، رفتارها و ارزشهاي معقول و منطقي، كه از گذشته جامعه به ارث رسيده است تحجر به شمار ميآيد؟ آيا صرف اينكه چيزي از گذشته به ما رسيده است آن را بي ارزش ميسازد؟ در اين صورت هيچ جامعهاي نميتواند به فرهنگ خود پايبند باشد و بدان افتخار كند! اسلام ـ به عنوان خاتم اديان و دين كامل و جامع ـ سرمايه معنوي و ارزشمند جامعه ما است كه البته در چهارده قرن قبل ريشه دارد. آيا شايسته است كه اين سرمايه را به اين علت كه در گذشته ريشه دارد از زندگي امروزمان حذف كنيم؟! در اسلام، اجتهاد پيش بيني شده تا در چارچوب اصول و ارزشهاي ثابتي كه گذر زمان اعتبار آن را مخدوش نميكند، بتوان روشهاي نو آمد را به كار گرفت و از تحول و نوگرائي براي پيشرفت و تكامل بهره برد. اجتهاد، استنباط و دريافت روشمندانه احكام الهي است كه علاوه بر استفاده از قرآن و سنت پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت، عقل را نيز به عنوان يكي از منابع ديني، معتبر ميشمارد. اعتبار عنصر عقل و نقش زمان و مكان در اجتهاد، اساساً اجازه نميدهد كه فرد مسلمان آشنا به مباني اجتهاد و فكر در دام تحجّر فر غلتد.
بخش اول:
به گواهي تاريخ و اذعان و تصريح مصلحان و احياگران تفكر و انديشة ديني خطري عظيم تر از «تحجر»، موجوديت جوامع ديني را تهديد نكرده و نمي كند. شايد عظمت اين خطر از آن جهت باشد كه چنانچه اشاره خواهد گرديد «تحجر» خاستگاهي دروني داشته و اصولاً زمينه رشد و فراگيري مناسبتر از جوامع ديني براي خود پيدا نميكند. قهراً نتيجه ابتلاي جوامع به تحجر، سكون و توقف و بازماندن از حركت و پيشروي و اعراض و رويگرداني آن جامعه از ديانت است.
تحجر يعني درآمدن به حالت حجر و رفتن به سوي ويژگي و خاصيت سنگ كه همان «جمود و سكون و انعطاف ناپذيري» است.
«تحجر» كه از آن به «مقدس مآبي» خشكه مقدسى، واپسگرايي و قشري گري نيز تعبير ميشود، عبارت است از جمود و انعطاف ناپذيري متعصبانه و جاهلانه بر يك اعتقاد و استنباط و برداشت خاص از مكتب (دين) كه به موجب آن هر فكر و انديشه نو و حركت و پديده جديد، نوعي «بدعت» به شمار آمده، در مقابل آن جبهه گيري ميشود. امروز تفكّر وهّابي، نمود بارز اين نحوه دينداري است.
متحجر، هر «بديعي» را «بدعت» به حساب آورده و با آن مبارزه ميكند و به اقتضاي كوري ناشي از جمود خويش «هسته» را از «پوسته» و «وسيله» را از «هدف» تشخيص نميدهد. او دين و در نتيجه متدين را مأمور كهنه ستايي و تازه ستيزي ميداند. از نظر او رسالت دين مبارزه با همه ي پديدههاي نوظهور است.
عناصر عمده ي شخصيت انسان متحجر، جمود، تعصب، تفريط و جهالت است. سه عنصر اول _ جمود، تعصب و تفريط _ به مراتب از عنصر چهارم يعني جهالت بدترند. جمود، روحيه ضد تحقيق و تعصب، سد راه آگاهي و تفريط، واپسگرايي احمقانه است.
نمونه شناسي تحجر
خوارج صدر اسلام كه در اثر كوته بيني و كج فهمى، فريب سياست قرآن بر سر نيزه بستن عمرو عاص را خورده و بزرگترين خطرات را براي اسلام و اميرالمؤمنين(ع) به وجود آوردند، اولين مظهر تحجر به حساب مي آيند.
و نيز اخباري گري و انسداد باب اجتهاد و ضديت با فلسفه و به طور كلي نهضتهاي ضد عقل از مصاديق بارز تحجر نظري و عقيدتي در تاريخ مذاهب اسلامي است كه خود به خود به تحجر عملي منجر مي گردد.
در ابتداي ورود اسلام به ايران ترجمة متون ديني بالاخص قرآن ضروريترين و حياتي ترين نياز جامعة نوپاي اسلامي بود. اما مگر همين متحجرين خشكه مقدس مي گذاشتند كه با ترجمه قرآن شيفتگان معارف الهي از سرچشمه زلال انديشة ديني (وحي) سيراب گردند؟!
اينان ترجمة قرآن را تحريم كرده و با سنگ تكفير، تفسيق و اتهام بي ديني، به كسي اجازه ترجمة قرآن را نمي دادند. چرا صاحبان كهن ترين ترجمه هاي قرآن ناشناخته مانده اند؟! چون از ترس اين قشر، جرأت معرّفي خود را نداشتند.
همچنين در مورد ياران امام حسين(ع) كه در منزل زَباله از لشكر آن حضرت جدا شدند بايد گفت:
كساني كه امام را ترك كردند، اعرابي بودند كه به خيال آنكه امام به شهري آرام و آماده اطاعت مي رود و در آنجا حكومت خود را به راه مي اندازد، به دنبال آن حضرت به راه افتاده بودند.
خاستگاه تحجر
بي شك خاستگاه تحجر ديني افراد، ناشي از عدم بصيرت كافي و جهل نسبت به حقيقت و روح دين و مرض وسواس و حماقت در جوامع ديني است.
تحجر و جمودگرايي مولود جهل مركب متدينين است. مرحوم شهيد علامه مطهري در كتاب « سيري در سيرة ائمة اطهار» مينويسد:
«... يكي از پديده هاي اجتماعي كه در دنياي اسلام رخ داد اين بود كه طبقه اي در اجتماع اسلامي پيدا شد كه به اسلام علاقه مند بود... اما فقط ظاهر اسلام را مي شناخت، با روح اسلام آشنا نبود... يك طبقة مقدس مآب و متنسك و زاهد مسلك در دنياي اسلام به وجود آمد كه پيشانيهاي اينها از كثرت سجود، پينه بسته بود. يك چنين طبقه اي كه با روح اسلام آشنا نيست، ولي به پوسته اسلام محكم چسبيده است.»
خطر متحجرين
مصلحان ديني بيشترين خطري را كه براي جامعة اسلامي احساس ميكرده اند از دو ناحيه بوده و هست. نخست از سوي متحجرين و دوم از سوي سنّت ستيزان؛ كه درست در نقطه ي مقابل تحجّر قرار دارد. آنها با هر نويي مخالفند و اينها با هر كهنه اي؛ حال آنكه نه نو بودن لزوماً دليل بر ضدّ دين بودن است، نه قديمي بودن دليل بر باطل بودن است. قيافة حق به جانبي كه متحجرين مقدس مآب در اثر تمسك جاهلانه و متعصبانه به ظاهر و پوستة دين به خود مي گيرند. مشكل رويارويي و مبارزة با آنان را مضاعف ميسازد. در پيام حضرت امام (ره) آمده است:
« خطر تحجرگرايان و مقدس نمايان احمق در حوزههاي علميه كم نيست. طلاب عزيز لحظه اي از فكر اين مارهاي خوش خط و خال كوتاهي نكنند. خون دلي كه اين پدر پيرتان از اين دسته متحجر خورده است، هرگز از فشارها و سختيهاي ديگران نخورده است.»
شاگرد برجسته امام، علامه مطهري در مقام تحليل اين خطر گفته است:
« در اين طبقه علاوه بر اينكه عواطف انساني شان تحت الشعاع عاطفة ديني قرار گرفته و از تأثير مستقل افتاده، نيروي دين به حكم اينكه منحرف شده اثر خود را نمي بخشد و از آن طرف چون زائل نشده و به صورت انحرافي كار ميكند به همان قدر كه مقتضاي نيروي دين است فعال است. اينها ديگر از هر سبعي خطرناكتر و وحشتناكترند. تاريخ نشان ميدهد كه بي رحمانه ترين جنگها، كشتارها، زجر و شكنجه ها به وسيلة خشكه مقدسان صورت گرفته است.»
و بالاخره در عظمت خطر متحجران همين بس كه حضرت علي(ع) علاوه بر اين كه راه آنان را بدترين راه معرفي نموده، آنان را به سگهايي تشبيه كرده كه بيماري هاري در آنان شدت گرفته و با هر كس تماس گيرند،هاري خود را به او منتقل ميكنند. و هاري اينان همان «جمود» و «تحجر» و حماقت است.
تحجر نمرده است
در نهج البلاغه آمده است كه وقتي خوارج نهراون كشته شدند شخصي به اميرالمؤمنين(ع) گفت: «هلك القوم باجمعهم» يعني اين قوم همه به هلاكت رسيدند. آن حضرت در پاسخ فرمودند:
« كلا والله، انهم نطف في اصلاب الرجال و قرارات النساء»؛ نه ،هرگز، به خدا سوگند، اينان نطفه هايي در صلبهاي مردان و رحمهاي زنانند.
مشهود است كه روح و طرز تفكر اولين تحجر گرايان (خوارج) كه همان جمود فكري و انفكاك تعقل از تدين و انعطاف ناپذيري در مقابل انديشه ها و پديده هاي جديد است، در جوامع ديني رخنه كرده و اگر چه عنوان خوارج باقي نمانده اما اين مكتب اثر خود را باقي گذارده است. تحجر ستيز بزرگ معاصر، مرحوم شهيد مطهري در اين باره نوشته است:
« اين جريان هميشه در دنيا ادامه دارد. اين مشكل بزرگ علي(ع) هميشه در دنيا هست... هميشه ابن ملجم ها و خشكه مقدسها و تيرهايي كه ابزار دست شيطانها ميباشند هستند. هميشه آماده ها براي گول خوردنها و تهمت زدنها هستند كه مثل علي را بگويند كافر شده، مشرك شده!»
رهبر كبير انقلاب (ره) در پيام خود به روحانيون سراسر كشور كه منشور روحانيت نام گرفت، نوشته است:
« پروندة تفكر اين گروه همچنان باز است و شيوة مقدس مآبي و دين فروشي عوض شده است. ... ولايتيهاي ديروز كه در سكوت و تحجر خود، آبروي اسلام و مسلمين را ريخته اند و در عمل پشت پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت را شكسته اند و عنوان ولايت بر ايشان جز تكسب و تعيش نبوده است، امروز خود را باني و وارث ولايت نموده و حسرت ولايت دوران شاه را مي خورند.»
تجدد، مولود ناخواستة تحجر است
متحجر در حقيقت «واپسگرا» است و متجدد به ظاهر «ترقي خواه». اين كهنه ستيز است و آن كهنه پرست اين مُد را خدا ميداند و خود را معبود و آن مد را بت مي خواند و مبارزة با آن را بين خود و خدا معهود. اين تجاهر ميكند و آن تظاهر. اين مفتخر سنت شكني است و آن مدعي بدعت. اين مفرِط است و آن مفرَط. هم اين جاهل است و هم آن.
« لايكون الجاهل الا مفرطاً او مفرّطاً»
و در هر حال عكس العمل و بازتاب اثرات ارتجاع متحجرين، رونق بازار متجددين است. فلذا «تجدد» نيز فرزند ناخواستة تحجر است.
چگونه از خطر تحجّر در امان باشيم؟
راه در امان ماندن از اين بيماري، مسلّح گشتن به علوم عقلي از يك سو و افت و خيز فكري با اصحاب بصيرت از سوي ديگر است. و البته در اين زمان، اين هر دو را در يكجا به خوبي مي توان يافت؛ در آثار مجاهد بزرگ شهيد مرتضي مطهري. آثار اين مبارز نستوه دقيقاً براي مبارزه با متحجّران و فرزندان متجدّدشان طرّاحي شده است؛ و هر دو واكسن علم و بصيرت در خود دارند. لذا شايسته است كه جوان شيعه دائماً ملازم آثار ارزشمند اين شهيد راه حقيقت باشد.
صاحب محتوی:
پرسمان دانشجویی
زبان :
فارسی
منبع اصلی :
http://akhlagh.porsemani.ir/content/%D8%AA%D8%AD%D8%AC%D8%B1-%D9%88-%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%AF-%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C
جنس منبع:
متن
پایگاه :
پایگاه پرسش و پاسخ های اخلاق و عرفان سایت پرسمان
نوع منبع :
پرسش و پاسخ , کتابخانه عمومی
مخاطب :
بزرگسال
خروجی ها :
Mods
Doblin core
Marc xml
MarcIran xml
مشخصات کامل فراداده
مشخصات کامل اثر
منابع مرتبط :
ثبت نظر
ارسال
×
درخواست مدرک
کاربر گرامی : برای در خواست مدرک ابتدا باید وارد سایت شوید
چنانچه قبلا عضو سایت شدهاید
ورود به سایت
در غیر اینصورت
عضویت در سایت
را انتخاب نمایید
ورود به سایت
عضویت در سایت