در روايت از امام صادق (ع ) آمده است : اول چيزي كه در قيامت مي پرسند نماز است , اگر قبول شد ساير عبادات نيز مقبول است , (محاسن برقي , ج 1, ص 81)
نيز امام صادق (ع ) فرمودند: ((شفاعت ما به كسي كه نماز را سبك بشمارد نمي رسد)), (همان , ص 80) بنابراين كسي كه نماز نخواند هيچ عمل مقبولي ندارد و از شفاعت نيز بهره اي نمي برد و جايگاه او در سخت ترين عذاب ها يعني ((سقر)) مي باشد. قرآن مجيد مي فرمايد ملكه دوزخ از جهنميان مي پرسد ((چه چيز شما را به سقر انداخت ؟ گويند: ما نمازگزار نبوده ايم )), (مدثر, آيه 42).
مقصود از سبك شمردن نماز، اهميت ندادن به آن است. يكى از مصاديق سبك شمردن نماز اين است كه شخص گاهى نماز را ترك مىكند و يا با نداشتن عذر شرعى، نماز را از اول وقت به تأخير مىاندازد هم چنين با سرعت زياد خواندن، ركوع و سجود را صحيح و درست انجام ندادن، قرائت و اذكار را بدون توجه و غلط خواندن، شرايط نماز (مثل طهارت، قبله شناختن، وقت و ساتر داشتن و ...) را رعايت نكردن، با بودن مسجد و جماعت نماز را فرادا خواندن و ... همه اينها از مصاديق سبك شمردن نماز است.
براى اينكه نيكو شمردن و بزرگداشت نماز از سبك شمردن آن متمايز شود توجه به روايتى از امام صادق(ع) راهگشا و رهنماى ارزشمندى است، قال الصادق(ع):
«اوّل ما يحاسب به العبد الصّلوة، فان قبلت قبل سائر عمله و ان ردّت عليه، ردّ عليه سائر عمله؛ اولين چيزى كه مورد سؤال قيامت واقع مىشود، نماز است اگر نماز قبول شد، ساير اعمال نيز به تبع آن پذيرفته مىشود و گرنه ساير اعمال نيز مردود مىشود». اولين چيز درباره نماز بررسى شرايط اصلى نماز شامل طهارت بدن و لباس و حلال بودن جامه و مكان، حلال بودن خوراك و نظاير آن است و اين مربوط به ظاهر امر نماز است اما حفظ همين شرايط ظاهرى مورد تأكيد شريعت مقدس مىباشد بطورى كه براى آن هزاران حكم شرعى وضع شده است. شما براى آشنايى با احكام و شرايط نماز حتما به رساله توضيح المسائل فقهاى عظيمالشّأن مراجعه نمائيد. عدم توجه به هر يك از اين شرايط ظاهرى از قبيل طهارت تن و جامه و... استخفاف امر نماز مىباشد. اما درباره باطن نماز، اولين صفت مؤمن، خشوع و خضوع در حال نماز است:
«قد افلح المؤمنون الّذين هم فى صلاتهم خاشعون؛ به راستى مؤمنان رستگار شدند، آنها در نمازشان خشوع دارند». و خشوع آن رفتار و حالتى است كه بنده در مقابل مولا از خود بروز مىدهد. گوئى تمام وجودش، از پا تا سرش به احترام و ادب مولا، حاضرند و آماده، هيبت مولا هوش از سرش برده، هر لحظه انتظار مىكشد، بيمناك است كه مبادا در بندگى و خدمت كوتاهى كرده و مشمول قهر مولا شود.
پس مباش از جمله كسانى كه خداوند در حقشان فرمود:
«و اذا قاموا الى الصّلوة قاموا كسالى؛ و با سنگينى و سستى به نماز بر مىخيزند»و نيز خشوع و خضوع حالاتى قلبىاند كه از قلب به اعضاء سرايت نموده و اعضاء را در حفظ ادب، آرامش، وقار و حفظ حرمت تابع خود مىسازند. هر گونه كوتاهى در اين زمينه نيز استخفاف امر نماز است. صفت ديگر براى نمازگزار حالتى است كه چون به نماز ايستد و تكبيرةالاحرام گويد عالم را جملگى وداع گويد و درون و برونش را متوجه خدا نمايد. روا نباشد كه تمامى هستى به تسبيح و تنزيه و تكبير و تقديس حق مشغول باشند و تو چون به نماز ايستى، بدنبال غير خدا و مشغول نعمت يا مخلوق او باشى!
«ألم تَر أن الله يُسبّح له من فى السموات و الارض و الطّير صافّاتٍ كلٌّ قد علم صلاته و تسبيحه و الله عليم بما يفعلون؛ آيا نديدى هر كه در آسمانها و زمين است، خدا را تسبيح مىكنند، و پرندگان بال گشايندهى در آسمان، همه نماز و تسبيح خود را مىدانند، و خدا بر آنچه مىكنيد داناست» قابل باور نيست آدمى چون به حضور يكى از خويشاوندان خود رسد، سرا پا حاضر باشد ولى چون به نماز ايستاد دم به دم حواسش و يادش، چون پرندهاى از شاخى به شاخى شود دمى نياسايد تا نماز را سلام دهد. آنگاه نماز به او خطاب كند، مرا ضايع كردى كه خدا ترا ضايع سازد. براى اينكه چيزى از بيرون حواس نمازگزار را به خود جلب نكند، در گذشته عده اي در منزل براى خود خلوتكدهاى اختصاص مىدادند و آن جايگاه را از ظواهر دنيوى تهى مىساختند، سخن دنيا در آن مكان به زبان نمىراندند و اهل منزل در آنجا نماز مىگذاردند، كم كم چنين جائى نورانيّت مسجد را مىيابد... منظور اينكه نمازگراز از هر حيث بايد آمادگى حضور به بارگاه خالق را مهيا نمايد سپس به نماز ايستد. ديگر از صفات نمازگذار اين استكه دل از محبت دنيا تهى كند و دلبران تفرقه افكن و اغيار و نامحرمان را از خود براند. چه خداوند قسم ياد كرده كه هر كس ذرّهاى محبت دنيا در دل داشته باشد، لذت عبادتش را نخواهد چشيد. مخصوصا علما، دانشمندان و دانشجويان و قشر تحصيل كرده اگر دلباخته دنيا باشند، حلاوت و شيرينى ياد خدا را نخواهند چشيد. صفت ديگر حفظ اوقات نماز است. خوب است نمازگذار قبل از دخول وقت در مسجد و محل نماز خود بنشيند و منتظر دخول وقت باشد، با وقار و آرامش بنشيند، نهانخانه را شستشو نموده، دست بر زانوان، رو به قبله، خود را از هر فكر خالى كنند؛ و با
جاروب «لا اله» همه افكار بيرون ريزد تا «الاّ الله» درآيد، سپس به نماز برخيزد. به تعبيرى با انتظار دخول وقت، اجازه ورود به نماز را از خداوند بگيرد. آنجا كه مؤذّن «حىّ على خيرالعمل» گويد هر كه به هر چه مشغول است همان «خيرالعمل» اوست در خود نيك بنگر كه دراين اوقات با كهاى و با چه مشغولى؟! آيا مؤذن را لبّيك مىگويى و مهياى نماز مىشوى يا به بازيچههاى دنيوى وقت مىگذرانى؟
و بهترين نماز در حالى است كه انسان از خود هيچ نداشته باشد قيام و ركوع و سجودش را با خدا انجام دهد آن وقت معنى ذكر قيام «بحول الله و قوّته اقوم و أقعد» را بيابد. هر چه نمازگذار بيشتر احساس مسكنت و ضعف نمايد، عظمت خداوند را بيشتر دريابد. احوال اولياء خدا را بهنگام رسيدن وقت نماز، يا در نماز بنگر! در نماز تير از پاى امام على(ع) كشيدند و حضرت ملتفت نشد يا امام باقر(ع) مىفرمايد: «حضرت على بن الحسين(ع) چون به نماز مىايستاد رنگش متغير مىگرديد و سر از سجده بر نمىداشت جز اينكه عرق از چهرهاش سرازير بود».
| چون دست و روى بشويى و در نماز شوى | دل از دو كون بشو تا محل راز شوى |
| ز فَرعها كه در اين بوستان گُلى دارند | بدوز چشم نظر تا به اصل باز شوى |
| اگر نياز به حضرت برى به يك نظرت | چنان كند كه ز كونين بىنياز شوى |
اهميت نماز: نماز اولاً، نياز روحى و روانى هر انسانى است زيرا آدمى بدون ياد خدا گم گشتهاى حيران در ظلمت سراى جهان است:
«الا بذكر اللّه تطمئن القلوب»؛
(رعد، آيه 28) بالاخره رابطه اين انسان با آفرينش چيست. آيا مىتواند در قبال آن بىتفاوت باشد، نماز پاسخى به اين نياز فكرى و اين سئوال اساسى انسان است.
ثانيا، نماز دعوت كننده انسان به خير است. نمازهاى پنجگانه همانند چراغهايى هستند كه در مسير طولانى و پيچ در پيچ و ظلمانى زندگى مسير انسان را مشخص مىسازند و او را به راه مىخوانند تا اسير ديو و دد نگردد و متاع خويش را به دزدان واننهد.
ثالثا، نماز زير بناى تشكيل جامعه اسلامى و تشكل آن است. هنگامى كه در ساعات معين همه مسلمانها رو به يك قبله مىايستند و با اذكار و حركاتى معين به درگاه خدا عبادت مىكنند. عالىترين هماهنگى عميق در پرتو عبادت الهى در مسلمانان شكل مىگيرد و....
نماز، عملى است كه در مجموعه عقيده توحيدى، داراى معنا و فلسفه است. پس در آغاز بايستى اين مجموعه شناخته شود تا نماز جايگاه خود را در ذهن و انديشه فرد باز نمايد.
در بينش توحيدى اسلام و ديگر اديان الهى، انسان موجودى است كه به سوى كمال و لقاى پروردگار در حركت است.
«انا للّه و انا اليه راجعون ؛ از خدائيم و به سوى او باز مىگرديم».
حال در اين مسير، ابزارهايى به مدد انسان مىآيد، تا او از فراموش كردن مسير و هدف باز دارد كه از مهمترين آنها «نماز» است.
«اقم الصلوة لذكرى ؛ نماز را براى ياد من بپا دار».
آدمى بدون نماز راه را گم خواهد كرد. نمازهاى پنج گانه همانند چراغهاى برق هستند كه مسيرى طولانى و پر خطر را روشن كردهاند تا كسى راه را گم نكند و به بيراهه و سقوط كشانده نشود.
آنچه كه موجب مىگردد و برخى از نماز، رويگردان باشند و يا نسبت به آن تساهل كنند، ندانستن فلسفه نماز و يا دركى غلط از آن است. برخى چنين مىپندارند كه نماز انسان، نيازى را از خداوند برطرف مىكند كه البته خيالى واهى است. خداوند نيازى به هيچ مخلوقى ندارد. ازاينرو آنچه كه به عنوان عبادات بر آن تأكيد شده، جملگى در جهت كمال انسان است. نماز داراى آثار و فلسفههاى متعدد ديگرى نيز هست كه به آن اشاره مىكنيم:
1ـ نماز، تقدير و سپاسگذارى از خداوند است.
2ـ موجب آرامش انسان است.
3ـ موجب ياد خداست.
4ـ نماز زمينه پرهيز از گناه را در انسان فراهم مىكند.
5ـ تأكيدى بر نظافت و سلامتى است.
6ـ موجب انضباط و وقتشناسى است.
7ـ داراى آثار وحدت بخش اجتماعى است.
درباره نماز، و اسرار و اهميت آن ر.ك:
1- اسرار الصلوة ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى
2- آداب الصلوة امام خمينى
3- راز نماز محسن قرائتى
4- 1001 نكته درباره نماز حسين ديلمى
5- 114 نكته درباره نماز محسن قرائتى
6- وصال دوست رحيم كارگر
7- آشنايى با نماز محمدتقى صرفى
8- از ژرفاى نماز خامنهاى
9- اسرار نماز علىاكبر مهدىپور
10- اسرار و شگفتيهاى نماز ايوب نظرى
11- تفسير نماز محسن قرائتى
12- چهل حديث پيرامون نماز صالح كلياتى
13- چهل حديث در اهل نماز نورى اشتهاردى
14- حلقههاى وصل دكتر علىاكبر افتخارى
15- راز نماز براى نوجوانان محسن قرائتى
16- روشهاى پرورش احساس مذهبى نماز در كودكان و نوجوانان دكتر غلامعلى افروز
17- سجده دل يا قلب نمازگزار افشان صالحى
18- سخنى درباره نماز سيدهاشم رسولى محلاتى
19- مىخواهم نماز بخوانم سپيده خليلى
20- نماز از ديدگاه دانشمندان رحيم كارگر
21- همراه با نماز محسن قرائتى
22- آرامش در پرتو نيايش رحيم كارگر
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 10/100107506)