توصیه به صبر در قران | کتابخانه مجازی الفبا

هر كسي در اين جهان براي خود آرزو و آمالي دارد و مي‏كوشد كه به مقصد و مرام نهائي خود برسد، يكي عاشق علم و دانش، ديگري خواهان مال و ثروت، سومي‏دلباخته مقام و منصب است و… نيل به اين مقاصد معنوي و مادي در گرو صبر و شكيبايي و بهره‏گيري از نيروي استقامت و بردباري است.

تا دانشجو شب و روز رنج تحصيل را بر خود هموار نكند، و با نيروي استقامت مشكلات فرا گرفتن علم و دانش را حل ننمايد، هرگز به آرزوي خود نخواهد رسيد. ميگويند: اديسون به قدري در تحصيل علم و گشودن رازهاي جهان، استقامت داشت كه گاهي غذا خوردن را فراموش مي‏كرد، دانشمندان بزرگ جهان، پايه گذاران علوم در سايه استقامت و بردباري به مقامات بلندي از علم و دانش رسيده‏اند. و گرنه با خيابان گردي و شب نشيني، هرگز به مقام بلندي از علم و دانش نمي‏توان رسيد.

بازرگان ثروت اندوز براي يك هدف بزرگ، براي بالا بردن سطح زندگي تا رنج سفر را بر خود هموار نكند و مسافرتهاي دريايي و هوايي را ناچيز نشمرد، هرگز به آرمان نخواهد رسيد. يك فرد با ايمان كه راستي خواهان رضاي خدا و تحصيل خشنودي او است بدون نيروي استقامت هيچ معصيتي را نمي‏تواند ترك كند، و مشقت هيچ طاعت و عبادتي را مانند نماز و روزه و ... نمي‏تواند متحمل شود. روي اين بيان صبر و استقامت پايه و اساس هر كمال، و شالوده هر آرمان و آرزويي است كه انسان در مغز خود مي‏پروراند.

در اينجاست كه عظمت گفتار امير مؤمنان كه پيرامون صبر و استقامت ايراد فرموده‏اند روشن مي‏گردد، وي مي‏فرمايد: يكي از صفات برجسته انساني صبر و استقامت است، ايمان بي صبر و استقامت، بسان تن بي سر است كه بصورت يك لاشه غير مفيد در مي‏آيد. اينك عين جمله‎اي كه آن حضرت بيان كرده است: «وَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَاِنَّ البصر مِنَ الاِيمانِ كَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ وَلا خَيْرٍ في جَسَدٍ لا رَأسَ مَعَهُ وَلا في ايمانٍ لا صَبْرَ مَعَهُ»؛(نهج البلاغه3/168 /ط عبده) راستي صبر و استقامت رمز موفقيت، و اساس ترقي و تكامل و شالوده نيل به هدف است مثلا سرباز بي استقامت در جبهه جنگ خود را تسليم دشمن مي‏كند و سلاح و سنگر را در اختيار دشمن مي‏گذارد. هر فرد با ايماني مي‏تواند در سايه شكيبايي و استقامت، فرائض الهي را كه بي رنج و مشقت نيست، انجام دهد و از معاصي و گناهان چشم بپوشد، عظمت و عزت و ترقي و تعالي از آن مخترع و مهندسي است كه با نيروي استقامت پنجه جهل و ناداني را بشكند. فتح و پيروزي براي آن ارتشي است كه با نيروي استقامت مجهز باشد و هكذا ... . قرآن مي‏گويد: بيست سرباز با صبر و استقامت بر دويست تن غالب و پيروز مي‏گردد، چنانكه مي‏فرمايد: «اِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْروُنَ صابِروُنَ يَغْلِبوُا مَا تَيْنِ؛ انفال/65 بيست تن صبور شما، بر دويست تن پيروز مي‏گردد». قرآن مجيد مي‏فرمايد: درجات روز باز پسين در سايه صبر نصيب افراد مي‏گردد. «سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَي الدّارِ؛ رعد/24 سلام بر شما اي بهشتيان كه در اثر صبر و كوشش و بردباري و استقامت در اقامه واجبات و ترك محرمات به اين مقامات نائل شده ايد». مرزباني يكي از وظايف بزرگ ارتش اسلام است، و بدون صبر و استقامت حفظ مرزهاي اسلام امكان پذير نيست ـ از اين نظرـ در قرآن با امر به صبر در يكجا ذكر شده است. «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنوُا اصْبِروُا وَ صابِروُا و رابِطوُا؛ آل عمران/200 اي مردان با ايمان صبر و مرابطه (مرزداري) را پيشه خود سازيد». در قرآن صبر و استقامت، متجاوز از صد مرتبه وارد شده و آثار مخصوصي براي آن بيان شده است و هدف بيشتر آيه‏ها اين است كه در ساية صبر و استقامت مردان و زنان مي‏توانند مشكلات را از هم بگشايند. آية الله جعفر سبحاني،مربي نمونه به نقل از سايت تبيان

حلم و بردباري يکي از شاخصه هاي پيامبر اکرم(ص) بود که قرآن مي فرمايد همين نرم خويي، لطافت برخورد و گشاده رو بودن ايشان راعامل اساسي گرويدن مردم به او و دين مبين اسلام معرفي مي کند و در ادامه مي فرمايد اگر عصباني و تندخو بوديد مردم به دور تو جمع نمي شدند بلکه از اطراف تو پراکنده مي شدند و در يک جمله او را چنين توصيف مي کند که: «انک لعلي خلق عظيم».
شکي نيست حلم و بردباري صفت پسنديده اي است که بايد براي رسيدن به آن زحمت زياد کشيد.
براى تقويت حلم و بردبارى، بايد طبق برنامه‏اى جدى به تقويت اراده خود بكوشيد و همواره سعى كنيد برخود مسلط باشيد، در اين رابطه راه‏هاى مختلفى وجود دارد؛ ولى مهم آن است كه در راه درمان آن كاملا جدى باشيد و مطالب پيشنهادى را بدون كمترين كاستى به اجرا گذاريد:
1. كاملا به خود مطمئن باشيد كه مى‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد؛ ولى براى نتيجه گيرى عجول نباشيد؛ بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل يك‏سال بر روى رفتارهاى خود كار كنيد و اگر چنين نموديد، حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهيد شد.
2. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
3. همواره در هر مساله‏اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين مساله باعث مى‏شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
4. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى برخورد تند نداشته باشيد و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - كه اگر بر سر كسى فرياد زديد، فلان مبلغ را صدقه بدهيد، يا نماز شب بخوانيد و يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدين سان تمرين عملى و خودسازى نموده‏اند.
5. از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو و پياده‏روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
6. در تصميم‏گيرى‏ها، حتى‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
7. بيشتر با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد.
8. از موقعيت‏هاى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است، اجتناب كنيد و در موقعيت‏هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آنجا ديده نمى‏شود و از موقعيت‏هاى كه شما را به تندى نمودن دعوت مى‏كند، دور شويد.
9. قبل از هر عملى، در مورد پيامد آن تفكّر و انديشه كنيد و آن‏گاه اقدام نماييد و با تمرين اين راه‏كار و به كارگيرى آن در مورد تمام رفتارها، اندك اندك كنترل خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
10. به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر مى‏زند. و شما را به عصبانيت دعوت مى‏كند، توجه نكنيد؛ مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد، از شنيدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد و حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد. ديگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نكرده و آنها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد و راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكر از زشتى، ناپسند بودن، غيرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد؛ مثلاً روايات، آيات و داستان‏هايى را كه در مورد اين نوع رفتارها و آثار آنها نوشته شده، مطالعه كنيد و بعد در مورد آنها فكر كنيد. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى كه خود مرتكب آن شده‏ايد، توجه نموده و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور كنيد؛ به گونه‏اى كه به يك حالت خود هشدارى از درون دست يابيد و آثار فردى و اجتماعى و پيامدهاى حيثيتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور نموده و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
12. به هنگام بروز عصبانيت و تندخويى سريع، حالات خود را تغيير دهيد؛ مثلاً اگر ايستاده‏ايد، بنشينيد و اگر نشسته‏ايد، دراز بكشيد و صورت خود را با آب سرد بشويد و يك ليوان آب خنك بياشاميد و خود را از موقعيت دور سازيد.
13. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت‏هاى متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزيد؛ چه قرآن تأثير عظيم در رسيدن به حالت سكينه و آرامش درونى دارد. همين طور عبادت‏هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل به جا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از درون به سكوى آرامش مى‏سپارد.
14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزك با آب سرد بشوييد.
15. ديگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نيز با تسلط كامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهيد و آنها را آرام آرام تعقيب كنيد تا نرم‏خويى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاكميت پيدا كند.
16. چند لحظه دراز بكشيد و چشمان خود را ببنديد و همه ماهيچه‏هاى خود را شل كنيد تا آرامش عضلانى پيدا كنيد و فكر خود را از آنچه موجب عصبانيت شما شده است منصرف كنيد و به عضلات بدن خود تمركز يابيد.
17. به خودتان تلقين كنيد كه اتفاق خاصى نيفتاده است؛ مگر آسمان به زمين آمده؟ بقيه در چنين مواردى چه مى‏كنند؟ آيا همه عزا مى‏گيرند؟ هر كسى به كارى مشغول مى‏شود و اعتنايى به اين گونه موارد نمى‏كند.
18. اگر برخى موارد سريع سخن گفتيد و عجولانه تصميم گرفتيد و رفتار نابجا از شما سرزد سريع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشيمانى نماييد و وعده‏ها و قولى كه با خود داشتيد را در ذهن خويش حاضر سازيد.
19. از خود ارزندگيهاى نابجا و شخصيت قائل شدن بيش از اندازه براى خود اجتناب ورزيد و تنها هنجارها را رعايت كنيد و لذا به سراغ رفتارهاى متواضعانه همانند تقدم در سلام، همنشينى مناسب با افراد پايين‏تر، ابراز ارادت به كوچكترها، مصافحه و احوالپرسى با ديگران به خصوص طبقه پايين‏تر، تفريح و صحبت با ديگران اقدام كنيد.
20. ذكر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره والعصر را زياد بخوانيد و تكرار اذكار: «استغفرالله ربى و اتوب اليه» و «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم».
21. وقتى كه با امور عصبانيت آفرين مواجه هستيد براى مدتى (حدود 10تا 15 دقيقه) راه دريافتهاى حسى خود را سد سازيد مثلاً جلوى گوش خود را بگيريد و چشمان خود را ببنديد و سر خود را پايين اندازيد تا دريافت‏هاى عصبانيت را تحت كنترل شما در آيند و موجب تحريك بيشتر شما نشوند.
22. اگر رفتار و يا صفتى كه در شخصى هست موجب عصبانيت شما شده است آن رفتار را شوخى تلقى كرده و به شكلى خود را از تيررس آنها دور در نظر بگيريد يعنى به گونه‏اى از مخاطب در نظر گرفتن خويش در برابر رفتارهاى ديگران پرهيز كنيد مثلاً از مشاهده كسى كه فحش مى‏دهد با خود بگوييد مخاطب او من نيستم و در اين هنگام از صحنه دور شده و راه دريافت‏هاى حسى را سد سازيد تا بيشتر مورد هجوم قرار نگيريد.
23. براى توجيه رفتارهاى خلاف انتظارى كه از ديگران سر مى‏زند توجيه مناسب داشته باشيد و آنها را مقصر تلقى نكنيد تا موجب شود به خود اجازه عكس العمل بدهيد مثلاً بگوييد خودم از اين فرد بدتر رفتار مى‏كنم او اشتباه گرفته مقصر نيست اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است.
24. به نظرات و عقايد ديگران احترام قائل شويد و به ديده احترام به آنها بنگريد و حتى محترمانه با آنها رفتار كنيد.
25. هميشه خودتان و رفتارتان را درست و صحيح تلقى نكنيد و احتمال خطا در كارهاى خود را بدهيد.
26. سعى كنيد به عنوان تمرين گاهگاهى با افرادى كه سليقه آنها را نمى‏پسنديد برخورد كوتاه مدت داشته باشيد و با صاحبان ديگر انتظار مراوده كوتاه مدت داشته باشيد.
شرح موارد فوق را در جدولى بنويسيد و موارد انجام شده و يا تخلف از آن را يادداشت كنيد و همواره سعى كنيد موارد تخلف را كاهش داده و بيش از پيش خود را به انجام آنها مقيد سازيد و حتى قبل از بروز آن موقعيت‏ها و به صورت مستمر، راه‏كارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهيد. و از آن به بعد، بايد ميزان موارد پرخاشگرى شما كاهش يابد. آنها را نيز يادداشت كنيد و كم كم از ميزان آنها در طول روز، هفته و... بكاهيد و خود تنبيهى را به كار بگيريد.
مطالعه كتاب معراج السعاده، مقام سوم، بحث مربوط به غضب و حلم را توصيه مى‏كنم. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 1/100114876)

پرسمان دانشجویی