صفات الهی | کتابخانه مجازی الفبا

متكبر : از ماده تكبر به دو معنى آمده است: يكى ممدوح كه در مورد خداوند به كار مى‏رود، و آن دارا بودن بزرگى و كارهاى نيك و صفات پسنديده فراوان است، و ديگرى نكوهيده و مذموم كه در مورد غير خدا به كار مى‏رود و آن اين است كه افراد كوچك و كم مقدار ادعاى بزرگى كنند، و صفاتى را كه ندارند به خود نسبت دهند، و از آنجا كه عظمت و بزرگى تنها شايسته مقام خدا است اين واژه به معنى ممدوحش تنها در باره او به كار مى‏رود و هر گاه در غير مورد او به كار رود به معنى مذموم است

(الْجَبَّارُ) : اين واژه كه از ماده جبر گرفته شده، گاه به معنى قهر و غلبه و نفوذ اراده مى‏آيد، و گاه به معنى جبران و اصلاح، و راغب در مفردات هر دو معنى را به هم آميخته، مى‏گويد: اصل جبر اصلاح كردن چيزى است با غلبه و قدرت اين واژه هنگامى كه در مورد خداوند به كار رود بيانگر يكى از صفات بزرگ او است كه با نفوذ اراده و كمال قدرت به اصلاح هر فسادى مى‏پردازد، و هر گاه در مورد غير او به كار رود معنى مذمت را دارد، و به گفته راغب به كسى گفته مى‏شود كه مى‏خواهد نقصان و كمبود خود را با ادعاى مقاماتى كه شايسته آن نيست جبران كند، اين واژه در قرآن مجيد در ده مورد به كار رفته كه نه مورد آن در باره افراد ظالم و گردنكش و مفسد است، و تنها يك مورد آن در باره خداوند قادر متعال (آيه مورد بحث) مى‏باشد. تفسير نمونه، ج‏23، ص: 554
بنا بر اين منظور از آيه مور
هُوَ اللَّهُ الَّذِي لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ
23- او خدايى است كه معبودى جز او نيست، حاكم و مالك اصلى او است، از هر عيب منزه است، به كسى ستم نمى‏كند، به مؤمنان امنيت مى‏بخشد، و مراقب همه چيز است، او قدرتمندى است شكست ناپذير كه با اراده نافذ خود هر امرى را اصلاح مى‏كند، او شايسته بزرگى است. خداوند منزه است از آنچه شريك براى او قرار مى‏دهند.
متكبر : از ماده تكبر به دو معنى آمده است: يكى ممدوح كه در مورد خداوند به كار مى‏رود، و آن دارا بودن بزرگى و كارهاى نيك و صفات پسنديده فراوان است، و ديگرى نكوهيده و مذموم كه در مورد غير خدا به كار مى‏رود و آن اين است كه افراد كوچك و كم مقدار ادعاى بزرگى كنند، و صفاتى را كه ندارند به خود نسبت دهند، و از آنجا كه عظمت و بزرگى تنها شايسته مقام خدا است اين واژه به معنى ممدوحش تنها در باره او به كار مى‏رود و هر گاه در غير مورد او به كار رود به معنى مذموم است

كه نه مورد آن در باره افراد ظالم و گردنكش و مفسد است، و تنها يك مورد آن در باره خداوند قادر متعال (آيه مورد بحث) مى‏باشد. تفسير نمونه، ج‏23، ص: 554
خیر الماکرین : مكر در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن مى‏فهميم تفاوت بسيار دارد در فارسى امروز مكر به نقشه‏هاى شيطانى و زيان بخش گفته مى‏شود، در حالى كه در لغت عرب هر نوع چاره‏انديشى را مكر مى‏گويند كه گاهى خوب و گاهى زيان‏آور است.
در كتاب مفردات راغب مى‏خوانيم: المكر صرف الغير عما يقصده: مكر اين است كه كسى را از منظورش باز دارند (اعم از اينكه منظورش خوب باشد يا بد).
در قرآن مجيد نيز گاهى ماكر با كلمه خير ذكر شده مانند: وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ (خداوند بهترين چاره‏جويان است) و گاهى مكر با كلمه سيئ آمده‏ است مانند: وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ (نقشه و انديشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد كرد) .
بنا بر اين منظور از آيه مورد بحث و آيات متعدد ديگرى كه مكر را به خدا نسبت مى‏دهد اين است كه دشمنان مسيح با طرح هاى شيطانى خود مى‏خواستند جلو اين دعوت الهى را بگيرند اما خداوند براى حفظ جان پيامبر خود و پيشرفت آيينش تدبير كرد و نقشه‏هاى آنها نقش بر آب شد و هم چنين در موارد ديگر.
(تفسير نمونه، ج‏2، ص: 567 )
منان : از ماده من به معنى وزنه مخصوصى است كه با آن وزن مى‏كنند، سپس به هر نعمت سنگين و گرانقدرى اطلاق شده، منت بر دو گونه است اگر جنبه عملى داشته باشد (به معنى بخشش نعمت گرانقدر) ممدوح است، و منت‏هاى الهى از اين قبيل است، ولى اگر جنبه لفظى داشته باشد مانند منت بسيارى از انسان ها عملى است زشت و ناپسند. منان صیغه مبالغه و به معنای بسیار نعمت بخش و نعمت دهنده است .
تفسير نمونه، ج‏5، ص: 176
قهر و غلبه گرچه يك معنى را مى‏رسانند ولى از نظر ريشه لغوى با هم تفاوت دارند، قهر و قاهريت به آن نوع غلبه و پيروزى گفته مى‏شود كه طرف هيچ گونه مقاومتى نتواند از خود نشان دهد. ولى در كلمه غلبه اين مفهوم وجود ندارد و ممكن است بعد از مقاومتهايى برطرف، پيروز گردد، به تعبير ديگر شخص قاهر به كسى مى‏گويند كه برطرف مقابل آن چنان تسلط و برترى داشته باشد كه مجال مقاومت به او ندهد، درست مانند ظرف آبى كه بر شعله كوچك آتشى ريخته شود كه در دم آن را خاموش كند.
بعضى از مفسران معتقدند كه قاهريت معمولا در جايى به كار برده مى‏شود كه طرف مقابل موجود عاقلى باشد ولى غلبه اعم است و پيروزي هاى بر موجودات غير عاقل را نيز شامل مى‏شود. تفسير نمونه، ج‏5، ص: 176
قهر و غلبه گرچه يك معنى را مى‏رسانند ولى از نظر ريشه لغوى با هم تفاوت دارند، قهر و قاهريت به آن نوع غلبه و پيروزى گفته مى‏شود كه طرف هيچ گونه مقاومتى نتواند از خود نشان دهد. ولى در كلمه غلبه اين مفهوم وجود ندارد و ممكن است بعد از مقاومتهايى برطرف، پيروز گردد، به تعبير ديگر شخص قاهر به كسى مى‏گويند كه برطرف مقابل آن چنان تسلط و برترى داشته باشد كه مجال مقاومت به او ندهد، درست مانند ظرف آبى كه بر شعله كوچك آتشى ريخته شود كه در دم آن را خاموش كند.
بعضى از مفسران معتقدند كه قاهريت معمولا در جايى به كار برده مى‏شود كه طرف مقابل موجود عاقلى باشد ولى غلبه اعم است و پيروزيهاى بر موجودات غير عاقل را نيز شامل مى‏شود قهر و غلبه گرچه يك معنى را مى‏رسانند ولى از نظر ريشه لغوى با هم تفاوت دارند، قهر و قاهريت به آن نوع غلبه و پيروزى گفته مى‏شود كه طرف هيچ گونه مقاومتى نتواند از خود نشان دهد. ولى در كلمه غلبه اين مفهوم وجود ندارد و ممكن است بعد از مقاومتهايى برطرف، پيروز گردد، به تعبير ديگر شخص قاهر به كسى مى‏گويند كه برطرف مقابل آن چنان تسلط و برترى داشته باشد كه مجال مقاومت به او ندهد، درست مانند ظرف آبى كه بر شعله كوچك آتشى ريخته شود كه در دم آن را خاموش كند.
بعضى از مفسران معتقدند كه قاهريت معمولا در جايى به كار برده مى‏شود كه طرف مقابل موجود عاقلى باشد ولى غلبه اعم است و پيروزي هاى بر موجودات غير عاقل را نيز شامل مى‏شود . قهار صیغه مبالغه است و به معنای بسیار غالب و چیره است . تفسير نمونه، ج‏5 ، ص : 176
شهید در لغت ، صفت مشبه به معنای حاضر و گواه و شاهد است و هر چند به گفته برخی بزرگان در قرآن به معنای مقتول درجبهه و میدان جنگ به کار نرفته ولی در احادیث در این معنا به کار رفته است . در بیان علت این نامگذاری گفته شده که چون فرشتگان بر بالین و در کنار او حاضر می شوند شهید یعنی مشهود نامیده شده است . برخی گفته علت این است که خداوند و فرشتگان در بهشت شاهد و گواه او می باشند . و برخی گفته اند علت آن است که او نمرده بلکه شاهد و حاضر است . شهید از اسمای الهی است و معنایش آن است که چیزی از او پنهان و غایب نمی باشد . ( مجمع البحرین ، ماده شهد ) .
وهاب صیغه مبالغه به معنای بسیار بخشنده و عطا کننده است .



__________________________________________________ (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 3/100105446)

پرسمان دانشجویی