فسادآدم در زمین | کتابخانه مجازی الفبا

«وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ» بقره (2)، آيه 30.؛ «و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در زمين جانشينى خواهم گماشت، (-(فرشتگان)-) گفتند: «آيا در آن كسى را مى‏گمارى كه در آن فساد كند و خون‏ها بريزد و حال آن كه ما با ستايش تو، (-(تو را)-) تنزيه مى‏كنيم و به تقديست مى‏پردازيم. فرمود: من چيزى مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد».در پاسخ به اين سؤال، ابتدا چند نظريه معروف و مشهور زير را مطرح مى‏نماييم:

1. عده‏اى بر اين باورند كه خداوند، آينده انسان را براى فرشتگان بيان كرده بود. مجلسى، بحارالانوار، ج 11، ص 145، ح 15.

2. برخى مى‏گويند: ملائكه خودشان از عبارت «فى الارض» فهميدند كه آدمى بر روى زمين فساد مى‏كند؛ زيرا خصوصيت زمين، محدوديت و تزاحم و نزاع است و طبيعت آدمى نيز از اين قاعده جدا نيست.

مرحوم علامه طباطبايى در اين باره مى‏فرمايد: مطلبى را كه ملائكه از مقام مقدس خداوند پرسيده‏اند، از جمله «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» فهميده بودند؛ زيرا آنها دانستند كه موجود زمينى، قطعاً مادى و مركب از قواى غضب و شهوت است و زندگى آنها، داراى تزاحم و محدوديت است و بايد بر پايه تعاون و اجتماع باشد. از اين رو، چنين زندگانى‏اى، خالى از مفاسد و خون‏ريزى‏ها نخواهد بود و از طرف ديگر مى‏ديدند كه «خلافت» و جانشينى كسى كه داراى چنين مفاسد و نواقصى است، نمى‏تواند حاكى از وجود خداوند بزرگى كه داراى اسماى حسنى و جامع تمام صفات كمال و منزه از هرگونه عيب و نقص است، باشد. طباطبايى، تفسير الميزان،، ترجمه: سيد محمدباقر موسوى، ج 1، ص 148.

3. ملائكه قبلاً مخلوقات ديگر و انسان‏هايى را كه قبل از آدم مى‏زيسته‏اند، ديدند و پيشينه آنها را مى‏دانستند. بنا بر آن چه تفسير نمونه بيان كرده، به نظر مى‏رسد كه همه نظريات مطرح شده مى‏توانند صحيح باشند و نمى‏توان يكى از آنها را مردود دانست؛ زيرا همه اينها در مورد انسان، واقعيت دارند و در عين حال، منافاتى با هم ندارند.

پيشينه انسان‏

علامه طباطبايى در ذيل آيه اول سوره نساء ؛«يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثِيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»؛ «اى مردم! از پروردگارتان كه شما را از نفس واحدى آفريد و جفتش را (-(نيز)-) از او آفريد و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد، پروا داريد و از خدايى كه به (-(نام)-) او از همديگر درخواست مى‏كنيد، پروا نماييد و زنهار از خويشاوندان مَبُريد، كه خدا همواره بر شما نگهبان است». مى‏فرمايد: مراد از «نفس واحده»، آدم و مراد از «زوجها»، حوا مى‏باشد كه پدر و مادر نسل انسانند و ما نيز از نسل آنها هستيم و از آيه شريفه روشن مى‏شود كه نسل موجود از انسان، تنها به آدم و همسرش منتهى مى‏شود و جز اين دو نفر، هيچ كس ديگرى در انتشار اين نسل، دخالت نداشته است.

آيا قبل از حضرت آدم، انسان‏هايى بر روى كره زمين بوده‏اند؟

در اين بحث، به محاسبه‏اى ساده مى‏پردازيم؛ تا بدانيم كه بنا بر شواهد تاريخى و اسلامى، از عمر انسان كنونى كه از نسل آدم است، چه مدت مى‏گذرد. بنا بر برخى شواهد، طوفان نوح در حدود 3200 سال پيش از ميلاد مسيح به وقوع پيوست و آن طوفان، در سن 950 سالگى حضرت نوح اتفاق افتاد و بنا بر نقل بحارالانوار، بين نوح و آدم، 1500 سال فاصله بوده است و حضرت آدم، 936 سال عمر كرده است. با محاسبه ارقام فوق، مى‏توان تخمين زد كه خلقت آدم در كمتر از 9 هزار سال پيش اتفاق افتاده است؛ يعنى آدم ابوالبشر در عصر جديد كه از هزاره هشتم قبل از ميلاد شروع مى‏شود، خلق شده و بر روى زمين، زندگى كرده است.

از نوع قربانى هابيل و قابيل كه شترى سرخ‏رو يا گوسفندى بود و همچنين گندم زرد رنگ، مى‏توان حدس زد كه در آن زمان، اهلى كردن حيوانات و همچنين كشاورزى، رواج داشته است و اين نيز از مهم‏ترين شواهدى است كه بر خلقت آدم در عصر حجر صحه مى‏گذارد؛ زيرا كه مشخصه عصر حجر جديد، اهلى كردن حيوانات وحشى و رواج كشاورزى است و از اين جا فهميده مى‏شود كه از عمر حضرت آدم، چند هزار سال بيشتر نگذشته بود.

از كشفيات و آثارى كه از انسان ماقبل تاريخ به دست آمده و با تحقيق زمين‏شناسان كه عمر نوع بشر را بيش از صدها هزار سال دانسته‏اند و براى اين گفتار خود از سنگواره‏ها و اسكلت‏هاى سنگ شده و انسان‏هاى قديم دلايلى آورده‏اند كه عمر نوع بشر بيش از پانصدهزار سال است، آشكار مى‏شود كه قبل از آدم ابوالبشر، موجوداتى (انسان‏هايى) در زمين زندگى كرده و سپس منقرض شده‏اند و اين پيدايش و انقراضشان، بارها تكرار شد و پس از چند دوره، نوبت به نسل حاضر رسيده است. از اين رو، برخى اين مطلب را دليلى دانسته‏اند كه ملائكه از فساد و خون‏ريزى‏هاى انسان‏هاى قبلى، مطلع بودند.

از برخى روايات امامان معصوم‏عليهم السلام نيز بر مى‏آيد كه سابقه خلقت بشر، قبل از دوره حاضر بوده است و ما به نقل سه حديث زير اكتفا مى‏كنيم:

الف) در كتاب توحيد شيخ صدوق، التوحيد. از امام صادق‏عليه السلام اين‏گونه نقل شده است: «شايد شما گمان مى‏كنيد كه خداى عز و جل غير از شما هيچ بشر ديگرى نيافريده است؛ نه، چنين نيست؛ بلكه قبل از شما هزار هزار آدم آفريده كه شما از نسل آخرين آنها هستيد». التوحيد، ج 2، ص 27.

ب) در كتاب خصال از امام باقرعليه السلام چنين نقل شده است: «خداى عز و جل از روزى كه زمين را آفريد، هفت عالم را در آن خلق، سپس منقرض كرد و هيچ يك از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده‏اند و خداى متعال، همه آنها را از پوسته روى زمين (خاك) آفريد و نسلى را بعد از نسل ديگر ايجاد كرد و براى هر يك، عالمى را بعد از عالم ديگر پديد آورد؛ تا سرانجام، آدم ابوالبشر را آفريد و ذريه‏اش را از او منشعب ساخت» صدوق، الخصال، ج 2، ص 652..

ج) از امام باقرعليه السلام از پدرانش نقل شده كه حضرت على‏عليه السلام فرمود: «خداوند تبارك و تعالى، پس از آن كه هفت هزار سال از زندگى همزمان جن و نَسناس بر روى زمين گذشته بود، اراده كرد تا مخلوقى را با دست خويش بيافريند كه در شأن او باشد؛ از اين رو، آدم را خلق كرد و پرده از طبقات آسمان برداشت و به ملائكه گفت: بر اهل زمين و از جمله جن و نسناس، نظر بيفكنيد. پس هنگامى كه ملائكه معصيت و فساد و خون‏ريزى روى زمين را مشاهده كردند، بر آنها گران آمد و بر اهل زمين تأسف خوردند و گفتند: خداوندا تو بزرگ، توانا، جبار، قاهر و عظيم‏الشأنى و اين مخلوقات ضعيف و ذليل، در دست قدرت تو هستند و با روزى تو زندگى مى‏كنند و از نعمت سلامتى كه تو به آنها داده‏اى، بهره‏مندند و در عين حال، چنين گناهانى را مرتكب مى‏شوند و تو بر آنها خشم و انتقام نمى‏گيرى. اين مسئله، بر ما گران و مايه تعجب ماست. هنگامى كه خداوند، اين سخنان را شنيد، گفت: من اراده كرده‏ام كه خليفه‏اى در روى زمين قرار دهم؛ تا بر روى زمين حجتى از جانب من بر خلقم باشد. ملائكه گفتند: شايسته است آن خليفه را از ما قرار دهى؛ زيرا ما فساد نمى‏كنيم و همواره تو را تقديس و سپاس مى‏گوييم. خداوند جل و علا گفت: آن چه را من مى‏دانم، شما نمى‏دانيد. من اراده كرده‏ام كه خلقى را با دست خويش بيافرينم و از فرزندان او، انبيا و مرسلين و بندگان صالح و پيشوايان هدايت‏گر را قرار دهم و آنان را به عنوان جانشينان خلقم بر روى زمين قرار دهم؛ تا آنان را از معصيت من باز دارند و از عذاب من بيم دهند و به اطاعت از من، هدايت كنند و به سوى من بياورند. من نسناس را از روى زمين بر مى‏افكنم و زمين را از وجودشان پاك مى‏گردانم و جن‏هاى عاصى را دور مى‏افكنم و در مكان‏هاى دور دست در آسمان‏ها و زمين اسكان مى‏دهم؛ پس در مجاورت خلق من قرار نمى‏گيرند و بين جن و خلقم، پرده‏اى قرار مى‏دهم و بدين ترتيب، نسل خلق شده، جن را نمى‏بينند و با آنها نشست و برخاست نمى‏كنند و با آنان معاشرت نمى‏كنند. پس هرگاه هر يك از افراد اين نسل كه آنها را برگزيده‏ام، از فرمان من سرپيچى كنند، آنان را در جايگاه گنهكاران اسكان مى‏دهم و در جاهايى كه آنان را وارد مى‏كنم، اينان را نيز وارد مى‏كنم و باكى ندارم؛ سپس ملائكه گفتند: پروردگارا! هر آن چه تو مى‏خواهى، انجام بده كه ما به جز آن چه تو به ما آموخته‏اى، از پيش خود، چيزى نمى‏دانيم و تو داناى حكيمى» بقره (2)، آيه 30..

نكات قابل توجه در اين روايت عبارتند از:

1. محاوره خداوند با ملائكه، پس از هزاران سال زندگى مشترك جنيان و نسناس‏ها بر روى زمين بوده است.

2. خلقت جن‏ها و نسناس‏ها مى‏تواند مقدم باشد و خلقتشان يكى پس از ديگرى واقع شده باشد.

3. خلقت آدم به عنوان خليفه، با اراده خاص خداوند صورت گرفته است و امتياز خاصى نسبت به موجودات ديگر دارد.

4. جن به معناى پنهان است و چون خداوند اراده كرده كه از معاشرت و اختلاط ظاهرى با انسان‏ها محروم باشد، بدين نام ملقب شده است.

لازم به ذكر است كه در برخى منابع و دائرةالمعارف‏ها، درباره ويژگى‏هاى نسناس و انسان‏هاى ماقبل حضرت آدم، مانند انسان نئاندرتال و كرمانيون، مطالبى گفته شده كه به دليل حدسى بودن، از نقل آنها خوددارى مى‏كنيم. ر.ك: عبدالحسين سعيديان، دائرة المعارف، ج 2، ح 1401.

نتيجه‏گيرى‏

1. سرسلسله افراد بشر كنونى، حضرت آدم ابوالبشرعليه السلام و حضرت حوا بوده‏اند و حضرت آدم‏عليه السلام بدون پدر و مادر بوده است و از عناصر خاكى و روح مقدس، پديد آمده است.

2. فرضيه‏هاى باستان‏شناسى ثابت مى‏كنند كه قبل از حضرت آدم‏عليه السلام، موجوداتى، شبيه انسان وجود داشته و بر زمين، زندگى مى‏كرده‏اند كه اين موضوع، شواهدى از روايات را نيز به همراه دارد و ملائكه با ديدن آنها، علم پيدا كرده بودند كه انسان بر زمين، خون‏ريزى و فساد مى‏كند.پرسش‏ها و پاسخ‏هاى قرآنى- جلد36(تفسير آيات برگزيده) - نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها - اداره مشاوره و پاسخ

پرسمان دانشجویی