دیه در قران وروایات | کتابخانه مجازی الفبا

گاهى اين سؤال به طور جدّى مطرح مى شود كه چرا براى قطع سه انگشت زن، به اندازه سه انگشت مرد، ديه تعيين شده است ولى براى چهار انگشت، ديه آن برابر با قطع دو انگشت مرد مى شود، از اين رو «ابان بن تغلب» كه از فقهاء مطرح و پُرآوازه و راوى اين روايت است تعجّب كرده، اظهار مى دارد در كوفه اين حكم را براى ما نقل كردند ما آن را نپذيرفتيم و حكمى شيطانى مى پنداشتيم. امام صادق عليه السلام فرمودند: «مهلاً يا ابان» أبان بن تغلب اين قدر تند نرو، كمى تأمل كن، احكام الهى تعبدى است كه با عقل بشرى به خاطر محدوديت هاى آن نمى توان به همه ابعاد و زوايا و عمق مصالح نهفته در آن پى برد. اگر ديه فقط به لحاظ خسارت بود، بين انگشت هاى زن و مرد تفاوتى نبود اما ماهيت ديه چنين نيست. بلكه كاركردها و جهت دهى هاى ديگرى در آن نهفته است. براى آگاهى بيشتر ر.ك: روابط متكامل زن و مرد، على صفايى، صص 31-33 ؛ تحولات حقوقى جهان اسلام، نورمن اندرسون، ترجمه: فخرالدين اصغرى، جليل قنواتى و مصطفى فضايلى، ص 40-15؛ الميزان فى تفسير القرآن، محمدحسين طباطبايى، ج 4، ص 315 ؛ نقش عقل در استنباط قواعد و مقررات حقوقى از ديدگاه اسلام، سيد ابراهيم حسينى منتشر شده در مجله معرفت شماره 61 (سال 1381) و مجله پرسمان شماره 11 (مرداد 82)؛ حكمت هاى تفاوت قصاص زن و مرد، محمد فلاح، منتشرشده در مجله معرفت، شماره 85. امام صادق عليه السلام براى آگاهى ابوحنيفه از بطلان قياس به او فرمود: «واى برتو! نخستين كسى كه عمل به قياس كرد شيطان بود هنگامى كه خدا به او فرمان سجود به آدم داد او گفت: مرا از آتش و او را از خاك آفريدى». آثار الصادقين، صادق احسان بخش، ج 18، ص 292. حضرت در روايت ديگر مى فرمايد: «راستى كه سنّت قياس بردار نيست. آيا نمى بينى كه زن روزه هاى خود را قضا مى كند ولى قضاى نماز بر عهده او نيست (در حالى كه هر دو در ايام حيض ترك شده و ارزش نماز به جهت ستون دين بودن برتر از روزه است) اگر قياس در سنّت راه يابد دين نابود مى شود» وسايل الشيعه، ج 17، ص 25.. در جاى ديگر امام عليه السلام خطاب به ابوحنيفه فرمودند: «جرم زنا مهمتر است يا قتل نفس؟ عرض كرد قتل نفس. آن حضرت فرمود اين درحالى است كه اجراى حد زنا احتياج به 4 شاهد دارد و اما در قتل نفس دو شاهد كفايت مى كند». علل الشرايع، شيخ صدوق، ج 1، ص 87. موارد ديگرى كه در سخنان معصومين عليهم السلام براى آشكار نمودن بطلان قياس بيان شده به دست مى آيد كه قياس از جهت شرعى نمى تواند مبناى حكم قرار گيرد. هم چنين در تمام احكام و مسائل شرعى يا غالب آن ها دانش تجربى قادر به پى بردن به فلسفه احكام نيست و قضاوت انسان بيش از حدس و گمان نيست. علم به احكام را بايد به اهلش واگذار كنيم. انسان به دليل محدوديت هايى كه در حوزه شناخت دارد از معرفت بسيارى از امور باز مى ماند و اين حقيقتى است كه قرآن مجيد به آن اشاره كرده است: «... وَ ما أُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَليلاً»؛ اسراء (17)، آيه 85.؛ «به شما از علم جز اندك نداده ايم».

پرسمان دانشجویی