آيه مباهله‏ | کتابخانه مجازی الفبا

[1] آل عمران( 3)، آيه 61. [2] مجمع البيان، ج 2، ص 308. [3] آل عمران( 3)، آيه 61. [4] دعاى شريف ندبه و .... [5] زيارت جامعه كبيره. [6] مائده( 5)، آيه 3. [7] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى‏طالب، مطبعة الحيدريه فى النجف، 1376 ق، ج 3، ص 105؛ محمدبن‏يوسف زرندى الحنفى، نظم درر السمطين، نجف: مطبعة الامام الميرالمؤمنين، ص 179. [8] عليرضا مستشارى، دفتر سى و ششم(تفسير آيات برگزيده-جلد 1) پرسش ها و پاسخ هاى دانشجويى، 1جلد، دفتر نشر معارف - قم، چاپ: پنجم، 1390.

 (فَمَنْ
حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ
أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ
أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ)[1]؛

«پس هركس در اين [باره‏] پس از دانشى كه تو را [حاصل‏] آمده، با تو محاجه كند، بگو:
بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خويشان نزديك و شما خويشان
نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ‏گويان قرار دهيم».
آيه
مباهله، آيه بسيار مهم و جالبى است كه جواب چندين سؤال را با هم داده است.
درباره شأن
نزول اين آيه، چنين آمده است: گروهى از مسيحيان در منطقه مرزى حجاز و يمن به نام
«نجران» ساكن بودند.[2]
پيامبر (ص) وقتى به مدينه آمد و حكومت اسلامى رشد پيدا كرد، يهوديان اطراف مدينه در
برابر پيامبر (ص) توطئه كردند و گروهى از مسيحيان نجران نيز براى آن كه از رسالت
محمد (ص) مطمئن شوند، به مدينه آمدند. عالمان آنان به بحث و گفت‏وگو با پيامبر (ص)
پرداختند و بر اعتقاد خود درباره حضرت مسيح (ع) كه فرزند خداست، اصرار مى‏ورزيدند.
در اين هنگام آيه مباهله نازل شد كه نشان مى‏دهد در جايى كه بحث علمى، ثمره و
فايده‏اى ندارد، بايد از راه ديگرى وارد شد و اين راه، همان مباهله، به معناى نفرين
بود كه در ميان مسيحيان نيز پذيرفته شده بود؛ پس به آنها اعلام شد:
(فَقُل تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ
أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ...)[3]؛
«اى پيامبر! به آنان بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم؛ شما هم فرزندان خود
را؛ ما زنان خويش را و شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را بياوريم شما هم نفوس خود
را؛ سپس طرفين را نفرين كنيم و بگوييم خدا لعنت كند هر كسى را كه دروغ مى‏گويد»؛
يعنى مى‏داند حق چيست؛ اما به زبان دروغ مى‏گويد.
به
دنبال اين توافق، روز مباهله (24 ذى‏الحجة) مشخص شد. مسيحيان نجران ديدند كه پيامبر
با چهار نفر آمدند؛ على (ع)، زهراى اطهر (س)، امام حسن و
امام حسين (ع)،
كه با شخص پيامبر، يك هيئت پنج‏نفره را تشكيل مى‏دادند. طبق نقل شيعه و سنى، آنها
وقتى اين‏گونه آمدن پيامبر (ص) را ديدند، عقب‏نشينى كردند و به اطرافيان خود گفتند:
اگر پيامبر اسلام (ص) به گفته خودش اطمينان نداشت، نزديك‏ترين افراد خاندانش را
نمى‏آورد. به همين جهت، مسيحيان نجران گفتند: ما راضى هستيم جزيه (ماليات) بدهيم و
زير چتر حكومت اسلامى زندگى كنيم. پيامبر (ص) هم پذيرفت و ديگر نفرين نكردند.
اين
آيه، هم نشانه فضيلت اهل‏بيت: است و هم نشانه آشكارى است كه پيامبر رحمةللعالمين
است. امام زمان (عج) هم رحمةللعالمين است و اين كه مى‏گويند امام زمان (عج) مى‏آيد
و خون‏ريزى مى‏كند، حتماً باطل است.
امام
زمان، جانشين پيغمبرى است كه رحمةللعالمين است.
حضرت
امير در نهج‏البلاغه مى‏فرمايد: «وقتى حضرت مى‏آيد، عقول مردم را كامل مى‏كند» و
مردم ايمان مى‏آورند. تعدادى از لشكر سفيانى و دجال در جنگ كشته مى‏شوند كه آن هم
قبل از ظهور حضرت است؛ اما وقتى حضرت بيايد، يك حكومت عدل جهانى ايجاد مى‏كند و
حكومت‏هاى ديگر هم با رضايت و از روى رغبت، ايمان مى‏آورند.
در هر
صورت، با توجه به اين آيه شريفه، پيغمبر مأمور است سه گروه را بياورد. اگر گروه
چهارمى را بياورد، پيغمبر گناه كرده و از فرمان خدا، سرپيچى كرده است و اگر كمتر هم
ببرد، باز هم سرپيچى از فرمان خدا كرده، حال بايد ديد كه حضرت چه كسانى را براى
مباهله برده بود؟
1.
(فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ)؛
از فرزندان، پيامبر (ص)، امام حسن و امام حسين: را با خود بُرد.
براساس
اين كه حسنين: به دستور پيامبر در آن واقعه حضور داشتند و قرآن تعبير نموده است كه
پيامبر فرزندان خود را ببرد، جواب آن سؤال معلوم مى‏شود كه نوه دخترى هم فرزند
پدربزرگ است و الا پيامبر بايد مى‏گفت: من بچه ندارم و اينها مال داماد من هستند.
بنابراين، همان‏طور كه به سيدهايى كه از طريق پدر به پيامبر مى‏رسند، به عنوان
فرزندان و نسل پيامبر (ص) احترام گذاشته مى‏شود، لازم است به كسانى كه مادرشان سيد
است نيز احترام گذاشت؛ اگرچه از نظر فقهى، به آنها خمس تعلّق نگيرد. در نتيجه در
محرم بودن و انتساب نوادگان به يك شخص فرقى بين نوه دخترى و پسرى وجود ندارد.
همانگونه كه نوه پسرى به انسان محرم است و از نسل وى محسوب مى‏گردد نوه دخترى نيز
چنين است، بايد توجه داشت كه همه امامان: نوه دخترى پيامبر هستند و با وجودى كه
امام حسن و امام حسين: نوه دخترى رسول خدا بودند در آيه مورد بحث از واژه «ابناء»
استفاده گشت كه به معناى پسران است.
2.
(وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ)؛
پيغمبر علاوه بر دختران و ديگر زنان خويشاوند خود، نُه زن داشت. در قرآن نيز لفظ
جمع آمده است و اين نشان مى‏دهد كه از ميان زنان، هر كدام شرايط را داشته باشد،
بايد او را ببرد و اگر صد زن هم از اهل‏بيت او حساب مى‏شدند، بايد آنها را ببرد.
[اين جمع آوردن نكته دارد].
با وجود
اين كه در آيه لفظ جمع آمده، اما پيغمبر فقط زهرا (س) را برده، يا بايد بگوييم
پيغمبر خلاف امر خدا كاركرده (نعوذ باللَّه) كه خداوند جمع خواسته و گفته زنهايت را
بايد ببرى، ولى پيغمبر سرپيچى كرد و يكى را برد كه اين اصلًا در شأن پيغمبر نيست يا
اين كه بگوييم مراد آيه زنانى بود كه از اهل‏بيت: بودند و زن شخصيت حقوقى پيامبر به
حساب مى‏آمدند.
از اين
رو، پيغمبر فقط زهرا را برد چون فقط او جزء اهل‏بيتش حساب مى‏شد و حتى اگر خديجه هم
با آن همه مقام و منزلت كه ام‏المؤمنين است، زنده بود، او را با خودش نمى‏برد؟
پس
عبارت‏
«نساءونا»،
به صورت جمع است؛ اما پيامبر (ص) تنها يك نفر و آن هم حضرت فاطمه (س) را براى
مباهله همراه برد و اين نشان مى‏دهد كه از ميان خويشاوندان پيامبر (ص) از جنس زن،
تنها يك زن بود كه جزء اهل‏بيت پيامبر (ص) بود و اگر ديگرى هم بود، به مقتضاى لفظ
جمع، بايد پيامبر (ص) او را با خودش مى‏برد و به عبارت ديگر، اين عمل پيامبر (ص)
نشان مى‏دهد كه زنان پيامبر، جزء اهل‏البيت نمى‏باشند.

اما جواب سؤال ديگر:
بديهى
است كه مقام پيامبر اسلام (ص) برتر از تمامى پيامبران گذشته است؛ زيرا او خاتم
انبيا و سيد مرسلين است، پيامبر اكرم (ص)، حضرت على (ع) را با خود به مباهله برد در
حالى كه او نه جزء فرزندان پيامبر (ص) است و نه جزء نساء پيامبر؛ پس ناگزير بايد
پيامبر (ص) او را جزء نفس خويش (انفسنا) حساب كرده باشد؛ يعنى على، نفس و جان
پيامبر (ص) است و مقام پيامبر از همه انبيا بالاتر است؛ پس مقام حضرت على (ع) نيز
از همه انبيا بالاتر مى‏باشد.
در
روايات درباره امام على (ع) آمده است كه پيامبر به او فرمود:
«لحمك من
لحمى و دمك من دمى و الايمان مخالط لحمك و دمك كما خالط لحمى و دمى»[4]
و
پيغمبر (ص) به او فرمود: تنها فرقى كه من و تو داريم، اين است كه من پيغمبرم و تو
پيغمبر نيستى. اگر چه خلقت جسمى امامان: بعد از پيامبران بوده، اما خلقت نور
آنها
قبل از آفرينش پيامبران بوده است؛
«خلقكم
اللَّه انواراً و جعلكم بعرشه محدقين»[5].
اول و
آخر و وسط عالم، اهل‏بيت عصمت و طهارت: بوده‏اند.
يكى از
دلايل اين كه مقام پيامبر از انبياى ديگر بالاتر است، اين است كه زحمات همه را
تكميل كرد و دليل اين كه اين قدر ولايت مهم است، اين است كه زحمت پيغمبر (ص) را على
(ع) تكميل كرد؛
(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي)[6].

آيا مقام حضرت زهرا از مقام حضرت مريم نيز بالاتر است؟
بدون شك
چنين است. در روايتى از پيامبر اكرم (ص) خطاب به حضرت زهرا (س) مى‏خوانيم:
«يا
بُنَيَّةَ الا ترَضينَ ان تكونى سيدة نساء العالمين؟ قالت: يا ابة فاينَ مريم بنتُ
عمران؟ قال (ص): تلك سيدة نساء عالمها ...»[7]
آيا
راضى هستى كه سيده زنان جهانيان باشى؟ حضرت فاطمه عرض كرد: اى پدر! پس مريم چه؟
حضرت فرمود: او سيده زنان زمان خود بود ...».
بايد
توجه داشت كه عالمين، جمع است (نه مفرد و نه تثنيه)؛ پس شامل همه جهان‏هاى قبل از
ما و بعد از ما و شامل جهان مادى، برزخى و آخرت مى‏شود. اگر فضيلت ذاتى حضرت مريم
اين بود كه مادر حضرت عيسى (ع) شد، فضيلت ذاتى حضرت زهرا اين است كه هم دختر نبوت
بود و هم همسر ولايت و هم مادر امامان. اگر فضيلت عرضى مريم اين بود كه در راه دين
حضرت عيسى (ع) زحمت كشيد، فضيلت عرضى حضرت زهرا (س) دفاع از دين‏
خاتم انبيا و
دفاع از ولايت و آيه‏
(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ)
است؛ تا جايى كه در راه اين دفاع، به مقام شهادت نائل گشت. در اين موضوع، بحث
فراوان است و آن را به مقام خود وامى‏گذاريم.[8]
(به نقل از: نرم افزار پرسش ها و پاسخ های
دانشجویی، دفتر سی و ششم - تفسیر آیات برگزیده، ج1)

پرسمان دانشجویی