شفاعت و عدل | کتابخانه مجازی الفبا

آیا با عدل خداوند سازگار است که شفاعت وجود داشته باشد یعنی بعد کلی کار بد یکی از معصومین آن دنیا ما را شفاعت می کنند چون شیعه هستیم؟

بررسى همه جانبه و نگاه به تمام ابعاد مسأله شفاعت ما را به حقايقى رهنمون مى‏كند كه پاسخ سؤال را به خوبى تبيين مى‏كند. بدين جهت توجه به نكات ذيل، ضرورى و بايسته است:يك. استحقاق شفاعت
شفاعت يكى از مظاهر رحمت گسترده الهى است و به اراده خدا و رضايت او، شفيعان اجازه شفاعت دارند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى است كه شخص مجرم واسطه‏اى پيدا مى‏كند و از طريق پول و قدرت، او را وادار مى‏كند تا بر قاضى و حاكم تأثير بگذارد. در شفاعت، همه چيز تنها و تنها برخاسته از اراده حكيمانه خداوند است و او به شفيع اجازه مى‏دهد تا بر اساس اراده و خواست الهى، در مورد برخى بندگان - كه استحقاق عفو الهى را دارند - شفاعت كنند. شفاعت اولياى الهى، بى حساب و گزاف نيست. تأمّل و درنگ در شرايط شفاعت و شفاعت شوندگان، آشكار مى‏سازد كه شفاعت در حقيقت، پاداش و جايزه الهى به كسانى است كه در دنيا اهل ايمان و عمل صالح بوده‏اند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى - كه امرى ناروا و ناحق است و بر پايه استحقاق افراد نيست - شفاعت بر مبناى استحقاق و قابليت افراد استوار است. آنان اين قابليت را به واسطه عقيده و عمل خويش در دنيا، تحصيل كرده‏اند.
دو. قانون شفاعت‏
شفاعت قانونى حكيمانه و بر اساس رحمت و فضل الهى است و مقدم بر قانون كيفر و عذاب مجرمان است. به عنوان مثال در قوانين كشورها، طبق يك ماده قانونى، كسى كه مرتكب جرم خاصى شود، بايد پنج سال زندانى بكشد و طبق ماده قانونى ديگر هر مجرمى كه واجد شرايط عفو باشد، قبل از تحمل دوره كامل حبس، مورد عفو قرار گرفته و آزاد مى‏شود. عفو چنين مجرمى، نه تبعيض است و نه نقض قانون؛ بلكه بر اساس قانون ديگرى است كه مقدم و حاكم بر قانون اوليه كيفر مجرمان و برخاسته از قابليت شخص مجرم است. سه. عدم تبعيض در شفاعت‏
خداوند با هيچ كس رابطه قوم و خويشى ندارد و بين بندگان در امكان بهره‏مندى از قانون شفاعت، تبعيضى قائل نمى‏شود. هر انسانى قادر است با تحصيل شرايط، از شفاعت بهره‏مند شود و خود را در معرض بخشش و عفو اخروى قرار دهد؛ يعنى، شفاعت، قانونى عام و فراگير و با اعلام قبلى است؛ بر خلاف پارتى‏بازى كه به صورت گزينشى، فردى، غيرفراگير و نامبتنى بر پايه استحقاق است.[انتخابي از كد26623]«شفاعت» در لغت در معانى گوناگونى به كار رفته است؛ همچون: دعا براى مؤمنان، قاموس اللغة؛ به نقل از سيد اسماعيل، طبرسى نورى، كفاية الموحدين، ج 4، ص 341. صلح ميان دو نفر،همان. زوج،همان. زياد كردن،همان. يارى كردن كسى كه خواستار چيزى باشد وتقى الدين ابن تيميه، السياسة الشرعية، ص 62. منضم شدن كسى به ديگرى براى يارى دادن و برآوردن خواسته‏ها.راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، ماده شفع. «شفاعت» در محاورات عرفى، به اين معنا است كه شخص آبرومندى از بزرگى بخواهد كه از كيفر و مجازات مجرمى در گذرد و يا بر پاداش خدمت‏گزارى بيفزايد.آموزش عقايد، ج 3، ص 167؛ سيد محمود طالقانى، پرتوى از قرآن، ج 1، ص 149.در اصطلاح نيز براى «شفاعت» معانى گوناگونى گزارش شده است، همچون: ظهور هر تأثير خيرى در انسان توسط شخص ديگر،آموزش عقايد، ج 3، ص 169.وساطت در رسانيدن نفع و دفع ضرر نسبت به كسى كه لايق و قابل اين واسطه‏گرى باشد.طيّب عبدالحسين، كلم الطيب، ص 808.و... . شفاعت كلّى به معناى «وساطت يك موجود ميان خداوند متعال و موجود ديگر است» و يا به بيان ديگر به معناى «وساطت يك مخلوق ميان مخلوق ديگر است؛ چه در اين دنيا و چه در قيامت چه در اصل وجود، چه در برگشت وجود». با اين تحليل مى‏توان گفت در حقيقت، شفاعت از مصاديق سببيّت است كه ميان سبب اول و مسبّب واسطه مى‏شود. از اين‏رو مى‏توان «شفاعت» را به دو نوع كلى تقسيم كرد: 1. شفاعت تكوينى؛ 2. شفاعت تشريعى.
1. شفاعت تكوينى:
معنايى عام داشته و شامل تمام موجودات مى‏گردد؛ يعنى، همه مخلوقات واسطه رحمت خدا براى انسان‏ها هستند. زمين، آسمان، كوه، دريا، باد، گل و گياه، همه واسطه فيض و كمك كننده بشر براى رسيدن به مقصدش به حساب مى‏آيند. در ديدگاهى كلى‏تر، مى‏توان گفت: شفاعت تكوينى، وساطت علل و اسباب ميان خداوند و مسببات در تدبير امور، تنظيم وجود و بقاى مسبّبات است.همان، ص 160.آيات 255 سوره «بقره» و آيه سوم سوره «يونس» به اين نوع شفاعت اشاره دارد: «آنچه در آسمان‏ها و آنچه در زمين است، از آن تو است، كيست آن كس كه جز به اذن او در پيشگاهش شفاعت كند؟» و «كار [ آفرينش‏] را تدبير مى‏كند، شفاعت گرى جز پس از اذن او نيست».
زآنك بى حاجت خداوند عزيز
مى‏نبخشد هيچ كس را هيچ چيز
گر نبودى حاجت عالم زمين
نآفريدى هيچ رب‏العالمين‏
وين زمين مضطرب محتاج كو
گر نبودى تا آفريدى پر شكوه‏
ور نبودى حاجت افلاك هم
هفت گردن نآفريدى از عدم
آفتاب و ماه و اين استارگان
جز به حاجت كى پديد آمد عيان‏
مثنوى معنوى، دفتر دوم، ابيات 3274 - 3278.
2. شفاعت تشريعى:
هر واسطه‏اى كه آدمى را به صراط مستقيم و شريعت حقى كه خداوند متعال براى هدايت آدمى تشريع كرده است، رهنمون گردد و در اين رهيابى مددكارش باشد، در اين شفاعت جاى خواهد گرفت. «هدايت تشريعى» به يك نظر دو قسم است: 1 - شفاعت رهبرى وقتى انسانى سبب هدايت يك انسان ديگر مى‏شود، رابطه رهبرى و پيروى در ميان آنان با صورتى بالاتر و كامل‏تر و متناسب با احكام و سنن عالم «حشر» در رستاخيز جلوه مى‏كند و هدايت كننده به عنوان «پيشوا» و هدايت يافته به صورت «پيرو» ظاهر مى‏شود. از اين رو رسول خدا(ص) و امامان معصوم (ع) به سوى بهشت و بهشت‏ها و لقاى حضرت حق با اسماى رحمت، شفاعت مى‏كنند. گفتنى است به دليل انشعابات گوناگون رهبرى‏هاى حق، در عالم قيامت هم تقسيمات متفاوتى خواهد بود و هر كس در راهى كه پيروى كرد، قرار خواهد گرفت؛ پيامبر(ص) شفيع على بن ابى‏طالب(ع) و هر امامى شفيع امام ديگر و هر آموزگارى شفيع شاگردان خويش و... . به همين جهت است كه دانشمندان از دانشجويان خويش شفاعت مى‏كنند؛ گويا يك سلسله مرتبط و پر انشعابى به وجود مى‏آيد كه گروه‏هاى كوچك به گروه‏هاى بزرگ‏تر مى‏پيوندند.در اين باب نك: مرتضى مطهرى، عدل الهى، صص 268 - 272
3. شفاعت مغفرت‏
اين نوع شفاعت به معناى وساطت در مغفرت است و از آنجا كه غفران مفهوم اعمى از «عفو» دارد، اين قسم از شفاعت، هم به معناى وساطت در بخشش گناهان، آلودگى‏ها و ناپاكى‏ها است و هم به معناى وساطت در از ميان بردن دلبستگى‏ها و وابستگى‏ها. به بيان ديگر «شفاعتِ مغفرت»، هم گناهان را محو مى‏سازد و هم فيوضات الهى را مددكار انسان در طى مدارج عالى مى‏كند. اين نوع شفاعت، ارتباط تنگاتنگى با مغفرت الهى دارد؛ چرا كه مغفرت الهى مانند هر رحمت ديگر، نظام و قانون دارد. از اين رو مغفرت پروردگار، نيز از طريق نفوس انسان‏هاى كامل و ارواح بزرگ پيامبران و اوليا، به گناه‏كاران مى‏رسد و شامل حال آنان مى‏گردد. اين اصل لازمه نظم جهان است؛ بنابراين، وقتى فردى وجود مغفرت خدا را بپذيرد، مبانى محكم عقلى او را ناچار مى‏سازد كه معتقد باشد جريان مغفرت، از مجراى يك عاقل كلى يا نفس كلى (بر عقل و نفسى كه داراى مقام ولايت كليه الهى است) نيز صورت مى‏پذيرد و اين وسايل و مجراها، پيامبران، امامان و اولياى الهى‏ اند.همان، صص 275- 279

پرسمان دانشجویی