حديث هفتاد و سه فرقه | کتابخانه مجازی الفبا

در صورت امکان فقط نام 72 ملت (مذهب) را بنويسيد؟

فرقه هاي اساسي شيعه د رمورد تعداد فرقه هاي اساسي شيعه چند قول است- بعضي آنها را سه فرقه دانسته اند: 1. زيديه 2. کيسانيه 3. اماميه؛ بعضي 4غلات را نيز مطرح کرده اند ولي چون آنان از اسلام خارج شده اند از فرقه هاي اسلامي به شمار نمي آيند. 5. اسماعيليه(انشعابات کيسانيه) 6. مختاريه 7. حارثيه 8. عباسيه 9. ناووسيه 10. قطحيه 11. سميطيه 12. موسويه 13. مبارکيه 14. فرمطيه 15. فاطميه(فاطميان) 16. انشعاباتي در زيديه 17. جاروديه 18. سليمانيه يا جريريه 19. صالحيه و ابتريهفرقه اهل سنت20. حنبلي 21. مالکي 22. شافعي 23. حنفي 24. قدريه 25. معتزله 26. اشاعره فرقه هاي خوارجبعضي اين فرقه ها را تا بيست شمرده اند و شهرستاني بزرگترين فرقه هاي خوارج را هشت فرقه و بقيه را فروع دانسته است.فرقه هاي هشتگانه خوارج27. محکمه يا حروريه 28. ازارقه 29. نجدات 30. بيرسيه 31. عجارده 23. تعاليه 33. صفريه 34. اباضيه35. جهميه 36. نزايه 37. نجاريه 38. کراميه فرقه هاي غلات بعضي بيست فرقه را نقل کرده اند که همه منقرض شده اند.39. دروزيه(منشعب از اسماعيليه) 40. سلفيه 41. وهابيه(به نوعي مذهب سلفي است.) 42. طحاويهبا در نظر گرفتن زير مجموعه هاي خوارج و غلات و بعضي ديگر از فرقه ها، تعداد مجموع به حدود 73 مي رسد.جهت آگاهي کامل از فرق و مذاهب اسلامي زير شاخه هاي آن ر.ک: علي رباني گلپايگاني، فرق و مذاهب اسلامي کلامي، انتشارات مرکز جهاني علوم اسلاميحديث هفتاد و سه فرقه در کتب حديث از طريق شيعه و اهل سنت روايت شده است که امت موسي پس از او به هفتاد و يک فرقه و امت عيسي پس از وي به هفتاد و دو فرقه تقسيم شدند و پس از من امتم به هفتاد و سه فرقه تقسيم خواهد شد که تنها يک فرقه اهل نجات خواهد بود، چنانکه از فرقه هاي هر يک از دو امت موسي و عيسي نيز تنها يک فرقه اهل نجات بود.(جهت آگاهي از مصادر حديث به کتاب: بحوث في الملل و النحل، آيه الله جعفر سبحاني، ج1، ص21-24 و 38-39 رجوع شود.1.سند حديث عده اي از محققان اسلامي حديث مزبور را از نظر سند قابل اعتماد ندانسته و آن را نپذيرفته اند، که ابن حزم از آن جمله است. عده اي از آنان نيز آن را مسکوت گذاشته و نفيا و اثباتا درباره آن سخني نگفته اند که ابوالحسن اشعري و فخرالدين رازي از اين دسته اند. و گروه سوم کساني اند که آن را پذيرفته و در صدد شمارش فرقه هاي هفتاد و سه گناه و تعيين فرقه ناجيه برآمده اند.(الفرق بين الفرق، ص6، مقدمه محمد محي الدين(محقق کتاب).با اين حال شايد بتوان کثرت نقل و استفاضه حديث در کتب شيعه و اهل سنت را دليل بر درستي حديث از نظر سند دانست،(بحوث في الملل و النحل، ج1، ص23) بدين جهت بايد به بررسي مفاد و مدلول آن پرداخت که با دو بحث بعدي روشن خواهد شد.2. کدام فرقه ها و در چه وقت؟نخستين سؤالي که در مورد مدلول حديث مزبور مطرح مي شود اين است که مثصود از فرق هفتاد و سه گانه کدام يک از فرقه هاي اسلامي است؟ اگر مقصود فرق اصلي و محوري است، تعداد آنها کمتر از هفتاد و سه فرقه است، و اگر مقصود انشعابات و شاخه هايي است که از هر يک از فرق محوري پديد آمده است، تعداد آنها بيش از هفتاد و سه فرقه است. به اين پرسش، پاسخ هاي گوناگوني داده شده است که دو نمونه را يادآور مي شويم:الف- مقصود از رقم هفتاد و سه، تعدا حقيقي فرث اسلامي نيست، بلکه اين رقم کنايه از فزوني فرقه هايي است که پس از پيامبر اکرم(ص) در جهان اسلام پديد آمده است. همان گونه که مقصود از رقم هفتاد در آيه 80 سوره توبه(إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ) اين است که منافقان هرگز مورد مغفرت الهي قرار نخواهد گرفت، و معني حقيقي آن مقصود نيست.ولي سياق روايت که نخست تعداد فرقه هاي يهود و نصاري را با رقم هاي 71 و 72 نام مي برد، آنگاه رقم 73 را درباره فرقه هاي امت اسلامي يادآور مي شود، با چنين توجيهي سازگار نيست.(بحوث في الملل و النحل، ج1، ص35)ب- آنچه مؤلفان ملل و نحل را در تطبيق اين حديث بر فرق اسلامي دچار اشکال کرده اين است که آنان خواسته اند حديث را بر فرقه هايي که قبل از آنان، يعني حدود سه قرن اول اسلامي سخن مي گويد، و زمان آن را تعيين نکرده است. بنابراين ممکن است رقم يادشده در حديث در طول حيات امت اسلامي تحقق يابد، بدين صورت که در هر قرن يا عصري فرقه اي ظاهر گردد، آنگاه در همان فرقه دسته بندي ها و انشعاباتي پديد آيد، و در نتيجه 73 فرقه اصلي و محوري پديدار گردد، و هر يک داراي شاخهايي باشد؛ زيرا هر گاه حديث از نظر سند پذيرفته شود و از پيامبر اکرم(ص) صادر شده باشد، قطعا واقع خواهد شد و فرضيه مزبور مي تواند توجيه معقولي براي آن به شمار آيد، هر جند تعين مصداق و بازشناسي فرقه هاي اصلي از متفرعات و شاخه هاي آنها به صورت قطعي امکان پذير است نباشد.(الفرق بين الفرق، مقدمه، ص7)الف) الجماعه: مقصود از کلمه جماعت، يا جميع مسلمانان است(چنان که شهرستاني جماعت را به «اتفاق مردم بر شريعت و سنت» تفسير کرده است؛ ر.ک: ملل و نحل، ج1، ص38-39) در مقابل يهود و نصاري و مذاهب غير اسلامي، و يا اکثريت مسلمانان است در مقابل اقليت، ولي هيچ يک از آن دو پذيرفتني نيست؛ زيرا لازمه فرض نخست اين است که همه مسلماناناهل نجاندف و اين مطلب با متن حديث تعارض دارد. و فرض دوم نيز صحيح نيست، زيرا اکثريت به خودي خود دليل بر حانقيت نخواهد بود، بلکه در طول تاريخ پيوسته جريان بر عکس بوده است يعني مخالفان پيامبران اکثريت را تشکيل مي داده اند. چنان که قرآن کريم نيز اکثريت افراد را گرفتار انحراف مي داند و خطاب به پيامبر اکرم مي فرمايد: « وَ ما أَكْثَرُ النّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنينَ»(يوسف/103)و باز مي فرمايد:« وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ»(يوسف/106)و عبارت هاي «وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النّاسِ لا يَعْلَمُونَ»(يوسف/21) و « قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ»(سبأ/13) و نظاير آن نيز گوياي اين مدعاست. گذشته از اين، مقياس اکثريت،‌ در عمل نيز با مشکل مواجه خواهد بود زيرا در طول تاريخ مذاهب و فرق، اکثريت و اقليت داراي نوسان بوده است. ب) ما أنا و اصحابي: اين تعبير بر چيزي جز آيين و شريعت اسلامي دلالت نمي کند؛ در اين صورت نمي تواند مقياس شناخت فرقه ناجيه باشد، زيرا هر فرقه اي روش خود را مطابق شريعت اسلام و سنت پيامبر گرامي(ص) مي داند. چنان که صاحب المنار مي گويد: « تا کنون فرقه ناجيه، يعني فرقه اي که بر روش پيامبر و اصحاب او عمل کند، روشن نشده است، زيرا هر يک از فرقه هاي اسلامي روش خود را مطابق روش پيامبر(ص) و اصحاب مي داند.»(المنار، ج8، ص221-222)از ابوذر روايت کرده است که - در حالي که دست در خانه کعبه آويخته بود- مي گفت: از پيامبر شنيدم که مي فرمود: « ان مثل اهل بيتي فيکم،‌ مثل سفينه نوح من قومه، من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق؛ موقعيت اهل بين من در ميان شما همانند موقعيت کشتي نوح در ميان قوم او است که هر کس بر آن سورا شد نجات يافت و هر کس از آن روي برتافت،‌ غرق گرديد.»ابن حجر در معناي حديث چنين گفته است:« وجه تشبيه اهل بيت پيامبر(ص) به کشتي نوح اين است که هر کس آنان را دوست بدارد و آنان را بزرگ شمارد و از هدايت دانشمندان اهل بيت بهره مند گردد،‌ از تاريکي مخالفت با حق نجات خواهد يافت و هر کس از آنان روي برتابد، در درياي کفران نعمت الهي غرق و در ورطه طغيان هلاک مي شود.»(الصواعق المحرقه، ص151، ط المحمديه، و ص9، ط الميمنيه بمصر؛ بحوث في الملل و النحل، ج1، ص32.)حديث ثقلين و طريق نجات(براي توضيحات بيشتر درباره متن و سند حديث ثقلين ر.ک: مجله تخصصي کلام اسلامي، سال چهارم، مسلسل 14، ص90-96)گذشته از حديث سفينه، حديث ثقلين نيز که از روايات متواتر اسلامي است، طريق نجات را روشن مي سازد، و آن پيروي از عترت و اهل بيت پيامبر اکرم(ص) است. و جالب اين است که يکي از علماي اهل سنت به نام الحافظ حسن بن محمد صمغاني(متوفاي 650ه.ق) در کتاب خود به نام «الشمس المنيره» پس از نقل حديث افتراق امت نقل کرده است که مسلمانان از پيامبر اکرم(ص) خواستند تا فرقه ناجيه را به آنان  معرفي کند تا ازآنها پيروي کنند. پيامبر(ص) فرمود: « اني تارک فيکم الثقلين ما إن تمسّکم به لن تضّلوا من بعدي ابدا، کتاب الله و عترتي اهل بيتي، ان اللطيف الخبير نبّأني أنهما لن يفترقا حتّي يردا عليّ الحوض»(بحوث في الملل و نحل، ح1، ص32-33).

پرسمان دانشجویی