کسب کمالات از طریق جسم | کتابخانه مجازی الفبا

کسب برخي کمالات خاص از طريق بقاء جسد را توضيح فرمائيد به علاوه اين نکته چگونه در رابطه با ائمه معصومين عليه السلام قابل توجيه است؟ در حالي که حضرات عليهم السلام داراي نفوس کاملند و براي طي مراحل کمال به دنيا نيامده اند بکله واسطه فيض الهي و هادي بشريتند.

کمالات بشری بر دو گونه اند ؛ برخی از این کمالات از طریق افعال اختیاری حاصل می شوند ؛ و برخی دیگر به طور طبیعی و در اثر حرکت جوهری بدن به دست می آیند. برای مثال وقتی کودکی بزرگ می شود ، اوصافی که قبلاً نداشت برای او حاصل می گردد ؛ امّا نه از راه اختیار بلکه به نحو طبیعی. روشن است که بعد از مرگ ، امکان کسب کمالات اختیاری وجود ندارد ؛ امّا اگر بدن شخص ، نصیبی از یک نحوه حیات داشته باشد ، در اثر حرکت جوهری آن ، کمالاتی طبیعی برای صاحب بدن حاصل خواهد شد. مثلاً افرادی که دچار حالات کما یا مرگ مغزی می شوند ، حرکت ارادی ندارند ؛ امّا بدنشان در حدّ نباتی زنده است. لذا بدن در همین حالت نیز به فعالیّت طبیعی خود ادامه می دهد ؛ و در اثر همین نوع فعالیّت ، کمالات طبیعی خاصّی برای شخص حاصل می شود. یا وجود ذرّی ما قبل از آنکه نطفه شویم ، در اصلاب پدران و رَحِم مادرانمان ـ از زمان آدم(ع) ـ می گشت و کسب کمالات طبیعی می نمود تا اینکه وارد آخرین صلب و آخرین رَحِم گشت و مسیر نطفه و علقه و مضغه و ... را طیّ نمود. لذا خداوند متعال فرمود: « هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ حينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذْكُوراً ؛ إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَليهِ فَجَعَلْناهُ سَميعاً بَصيراً ــــ آيا زمانى طولانى بر انسان گذشت كه چيز قابل ذكرى نبود؟ ما انسان را از نطفه مختلطى آفريديم، و او را مى‏آزماييم؛ (بدين جهت) او را شنوا و بينا قرار داديم» (الإنسان:1،2)پس ما قبل از نطفگی نیز مراحلی را سپری نموده ایم که در آن حالت اسم و رسم مشخّصی نداشتیم تا ذکر شویم. این همان دوران ذرّی ما بوده که با خلقت حضرت آدم (ع) آغاز می شود تا به هنگام تولّد.خداوند متعال در سوره اعراف آیه 172می فرماید: « وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَني‏ آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلين‏ ــــــ و آن‏گاه كه پروردگار تو از پسران آدم، از پشت‏هايشان، ذرّیه ی آنها را برگرفت و آنها را بر خودشان گواه كرد كه: آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: چرا! گواهى داديم. تا در روز رستاخيز نگوييد ما از آن غافل بوديم. » پس معلوم می شود که تک تک فرزندان حضرت آدم (ع) تا روز قیامت ، از زمان خود آن حضرت وجود داشته اند ، لکن در پشت حضرت آدم و پشت پدران خود بوده اند و به نوبت و به مرور زمان تبدیل به اسپرم شده به رحم مادران منتقل گشته و به صورت جنین در آمده و متولّد شده اند. ظاهراً آیه ی اوّل سوره مبارکه دهر نیز به همین حقیقت اشاره دارد که انسان زمانی طولانی وجود داشته ولی به صورت ذرّاتی بوده و نسل به نسل می گشته تا در نهایت به صلب پدر خود رسیده ، وارد رحم مادر خویش شود و در آنجا صورت نطفه به خود گرفته رشد بشری خویش را آغاز نماید. در روایات اهل بیت (ع) نیز به این حقیقت شگفت اشاره شده است. « سُئِلَ النَّبِيُّ ص أَيْنَ كُنْتَ وَ آدَمُ فِي الْجَنَّةِ قَالَ كُنْتُ فِي صُلْبِهِ وَ هُبِطَ بِي إِلَى الْأَرْضِ فِي صُلْبِهِ وَ رَكِبْتُ السَّفِينَةَ فِي صُلْبِ نُوحٍ وَ قُذِفَ بِي فِي النَّارِ فِي صُلْبِ أَبِي إِبْرَاهِيمَ لَمْ يَلْتَقِ لِي أَبَوَانِ عَلَى سِفَاحٍ قَطُّ وَ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَنْقُلُنِي فِي الْأَصْلَابِ الطَّيِّبَةِ إِلَى الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ هَادِياً مَهْدِيّاً حَتَّى أَخَذَ اللَّهُ بِالنُّبُوَّةِ عَهْدِي وَ بِالْإِسْلَامِ مِيثَاقِي وَ بَيَّنَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ مِنْ صِفَتِي وَ أَثْبَتَ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ ذِكْرِي وَ رَقَانِي إِلَى سَمَائِهِ وَ شَقَّ لِيَ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى أُمَّتِي الْحَمَّادُونَ فَذُو الْعَرْشِ مَحْمُودٌ وَ أَنَا مُحَمَّد ـــــ از پيغمبر (ص) سؤال شد شما كجا بوديد آنگاه که آدم در بهشت بود؟ فرمود در پشت او بودم و مرا به زمين فرود آورد و در پشت نوح بر كشتى سوار شدم و در پشت ابراهيم به آتش افكنده شدم و هيچ پدر و مادرى بر من هرگز به زنا ملاقات نكردند و هميشه خدا مرا از اصلاب پاك به ارحام پاك نقل كرد، در طريق هدايت ، تا به نبوّت از من تعهد گرفت و پيمان اسلام از من ستاند و همه ی صفات مرا بيان كرد و در تورات و انجيل مرا ياد كرد و به آسمانش بالا برد و اسمی برایم برگرفت از اسماء حسنای خویش ؛ امّتم حمّادند (بسیار حمد کننده اند) و پروردگار عرش ، محمود است و من محمّدم.» ( أمالي الصدوق ،ص624 ) در زیارت اربعین نیز مشابه همین تعابیر در مورد امام حسین (ع) وارد شده است.« بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلَابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْكَ الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِيَابِهَا » (تهذيب‏الأحكام ،ج6 ،ص113 ) همچنین امام حسین (ع) در دعایی فرمودند: « ابْتَدَأْتَنِي بِنِعْمَتِكَ قَبْلَ أَنْ أَكُونَ شَيْئاً مَذْكُوراً وَ خَلَقْتَنِي مِنَ التُّرَابِ ثُمَّ أَسْكَنْتَنِي الْأَصْلَابَ أَمْناً لِرَيْبِ الْمَنُونِ وَ اخْتِلَافِ الدُّهُورِ فَلَمْ أَزَلْ ظَاعِناً مِنْ صُلْبٍ إِلَى رَحِمٍ فِي تَقَادُمِ الْأَيَّامِ الْمَاضِيَةِ وَ الْقُرُونِ الْخَالِيَةِ لَمْ تُخْرِجْنِي لِرَأْفَتِكَ بِي وَ لُطْفِكَ لِي وَ إِحْسَانِكَ إِلَيَّ فِي دَوْلَةِ أَيَّامِ الْكَفَرَةِ الَّذِينَ نَقَضُوا عَهْدَكَ وَ كَذَّبُوا رُسُلَكَ لَكِنَّكَ أَخْرَجْتَنِي رَأْفَةً مِنْكَ وَ تَحَنُّناً عَلَيَّ لِلَّذِي سَبَقَ لِي مِنَ الْهُدَى الَّذِي يَسَّرْتَنِي وَ فِيهِ أَنْشَأْتَنِي وَ مِنْ قَبْلِ ذَلِكَ رَؤُفْتَ بِي بِجَمِيلِ صُنْعِكَ وَ سَوَابِغِ نِعْمَتِكَ فَابْتَدَعْتَ خَلْقِي مِنْ مَنِيٍّ يُمْنى‏ ثُمَّ أَسْكَنْتَنِي فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ بَيْنَ لَحْمٍ وَ جِلْدٍ وَ دَمٍ لَمْ تُشَهِّرْنِي بِخَلْقِي وَ لَمْ تَجْعَلْ إِلَيَّ شَيْئاً مِنْ أَمْرِي ثُمَّ أَخْرَجْتَنِي إِلَى الدُّنْيَا تَامّاً سَوِيّاً وَ حَفِظْتَنِي فِي الْمَهْدِ طِفْلًا صَبِيّاً وَ رَزَقْتَنِي مِنَ الْغِذَاءِ لَبَناً مَرِيئاً و ... ــــــــ آغاز آفرينشم كردى به نعمت خود پيش از آنکه شیء قابل ذکری باشم ، مرا از خاك آفريدى و در پشت پدرها جا دادى آسوده از مرگ و مير و پيوسته از صلبى به رحمى كوچيدم در روزگاران گذشته، از مهر و لطف و احسانت به من ، در دولت كافرانم بيرون نياوردى كه عهد تو را شكستند و رسولانت را دروغ شمردند، و از مهربانى و توجّه خودت مرا در دوران هدايتى كه آماده كردى به دنيا آوردى، و از آن پيش با من خوبی كردى و نعمت دادى و از منىّ ريخته شده [از صلب پدر ] خلقت مرا شروع كردى و مرا در سه ظلمت ، ميان گوشت و پوست و خون نهادى ، و مرا به آفرينشم انگشت نما نكردى و كارم را به خودم وانگذاردى و مرا با خلقت کامل به دنيا آوردى و در گهواره كه كودكى خرد بودم نگه داشتى، شير گوارا به من روزى دادى، و ... .» (بحار الأنوار ، ج‏57 ،ص372)2ـ از نظر برخی حکما ، و طبق ادلّه ای که دارند ، ائمه (ع) از زمانی که متولّد می شوند و بلکه از بدو خلقت ذرّی خودشان ، تمام کمالات اختیاری را به نحو بالفعل دارا می باشند ؛ لذا ایشان (ع) فاعل بالتّجلی هستند نه فاعل بالقصد ؛ یعنی کمالات موجود خود را اظهار می کنند ؛ نه اینکه از راه فعل ، کسب کمال نمایند. امّا باید دانست که این نظریّه منافاتی با این ندارد که ائمه (ع) کمالات طبیعی خود را به مرور زمان به دست آورند. مثلاً ائمه (ع) نیز زمانی نوزاد بوده اند و سپس کودک ، خرد سال ، نوجوان ، جوان و میان سال شده اند ؛ و برخی به پیری نیز رسیده اند. این همان کمال طبیعی است که به تدریج برای آن بزرگواران حاصل گشته است. پس اگر بدن شریف امام (ع)بعد از رحلت سالم باقی بماند و یک نحوه ارتباط بین آن بدن شریف و نفس امام (ع) موجود باشد ، همچنان امکان ادامه ی تکامل طبیعی وجود خواهد داشت. حتّی برخی حکما پا را فراتر از این گذاشته و گفته اند: حتّی نفس ارتباط خود را با ذرّات بدن پوسیده نیز کاملاًَ قطع نمی کند بلکه همواره یک نحوه ارتباط بین نفس و جسد متلاشی نیز وجود دارد. پس یقیناً این ارتباط در جسد سالم مانده بیشتر خواهد بود. این ارتباط به اندازه ای است که مانع از متلاشی بدن می شود.3ـ واسطه ی فیض بودن آن بزرگواران نیز منافاتی با این معنا ندارد ؛ چون آنچه واسطه ی فیض است روح قدسی امام می باشد نه نفس جزئی او که تعلّق خاصّ با بدن مادّی دارد. توضیح آنکه نفس را مراتبی است که اوج مرتبه ی آن را روح القدس گویند. لذا بدن امام و نفس جزئی او در مراتب مادون وجود قرار دارند ؛ و خود دو مرتبه ، به وساطت روح قدسی ، که حامل مقام ولایت است ، محتاج می باشند. پس تکامل پذیر بودن نفس جزئی امام ـ بخصوص از نوع تکامل طبیعی ـ منافاتی با واجد کمالات بودن امام ندارد. شاید از همین باب باشد که حضرت فاطمه زهرا (س) را امّ ابیها خوانده اند. چرا که حضرتش ظهور دنیایی نفس کلّی است ؛ پس نفس کلّی آن بزرگوار نقش مادری دارد نسبت به نفس جزئی و بدن شریف رسول خدا (ص). کما اینکه نفس کلّی حضرتش مادر تمام انسانهاست و از جمله مادر صورت دنیایی خود فاطمه زهرا (س). سخن آخر:الف ـ از آنجا که سوالات عزیزان به گروههای مختلف فرستاده می شوند، لذا ممکن است برخی از سوالات شما ، که مرتبط به هم هستند ، به خاطر اینکه بحث حدیثی دارند به گروه قرآن و حدیث فرستاده شوند. پس اگر می خواهید سوالاتتان دین پژوهانه پاسخ داده شوند ، حتماً هنگام ارسال ، گروه دین پژوهی را انتخاب نمایید و چه بسا بهتر باشد که در ابتدای سوال ذکر نمایید که سوالتان در گروه دین پژوهی جواب داده شود. البته اگر سوالتان مربوط به کلام یا فلسفه یا عرفان نظری یا رابطه علم و دین باشد.ب ـ اگر سوالی مشتملّ بر چند سوال باشد ؛ بخصوص اگر هر سوالی به گروه خاصّی مربوط باشد ، سوالات تفکیک شده و جداگانه پاسخ داده می شوند. لذا سعی فرمایید که در هر ارسال تنها یک سوال یا چند سوال مرتبط به هم را جای دهید.

پرسمان دانشجویی