امامت و خلافت | کتابخانه مجازی الفبا

فرق بين امامت و خلافت را روشن نموده و توضيح دهيد كه اين دو چه نسبتى با يكديگر دارند؟ آيا مقابل هم مى‏باشند؟

اگر معناى لغوى «امامت» و «خلافت» را در نظر بگيريم، بين آن دو تقابل نيست و خليفه، «امام» نيز خوانده مى‏شود؛ ليكن اگر محتواى دو جريان و دو گونه رهبرى را، ناظر به دو مكتب پديد آمده در جامعه اسلامى در نظر گيريم و آن دو را با معيارهاى تعيين شده در نصوص دينى بسنجيم؛ به روشنى در مى‏يابيم كه حكومت مورد تأييد دين، همان نظام «امامت و ولايت» است. اين مطلب دلايل فراوانى دارد؛ از جمله:

يكم. دلايل قرآنى مبتنى بر اينكه امامت، عهدى الهى است و تنها به اشخاصى كه داراى صلاحيت و شايستگى‏هاى ويژه‏اى باشند، مى‏رسد: (وَ اِذِ ابْتَلى اِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنّى‏ جاعِلُكَ لِلنَّاسِ اِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَتى‏ قالَ لايَنالُ عَهْدِى الظالِمينَ)بقره (2)، آيه 124.«[به خاطر آوريد] هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود و او به خوبى از عهده اين آزمايش‏ها برآمد؛ خداوند به او فرمود: من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم؛ ابراهيم عرض كرد: از دودمان من [نيز امامانى قرار بده‏]، خداوند فرمود: پيمان من، به ستمكاران نمى‏رسد [و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شايسته اين مقام‏اند]». اين آيه نشان مى‏دهد:

1. امامت عهد و پيمانى خدايى است و از سوى خداوند وضع و اعتبار مى‏شود.

2. ستمكاران - چه ستم پيشگان عملى و چه اعتقادى - شايستگى اين منصب الهى را ندارند؛ هر چند از ذريه پيامبر بزرگى چون ابراهيم(ع) باشند.

دوّم. دلايل روايى مبتنى بر اينكه امامت و رهبرى مخصوص امامان اهل‏بيت عصمت و طهارت (ع) است.

اين دلايل بسيار و متواتر است. جالب اينكه بيشتر اين نصوص، در متون معتبر اهل سنت نيز يافت مى‏شود؛ از جمله:

پيامبر خدا(ص) فرمود: «لا تزال هذه الامة مستقيماً امرها، ظاهرة على عدوّها، حتى يمضى منهم اثنا عشر خليفة كلّهم من قريش» منتخب كنزالعمال، ج 5، ص 321؛ تاريخ ابن كثير، ج 6، ص 249؛ تاريخ‏الخلفاء سيوطى، ص 10؛ كنزالعمال، ج 13، ص 26؛ الصواعق المحرقة، ص 28. «كار اين امت بسامان است، تا وقتى كه دوازده خليفه بر آنان حكم رانند، كه همگى از قريش‏اند».

در روايت ديگرى آمده است: «كار اين امت تا هنگامى كه دوازده مرد بر آنان ولايت داشته باشند، در جريان است». نَدَوى، شرح صحيح مسلم، ج 12، ص 202؛ الصواعق المحرقة، ص 18؛ تاريخ الخلفاء سيوطى، ص 10.

مشابه اين روايات در متون شيعه و سنى، بسيار زياد است. احاديث ديگرى نيز در تفسير اين روايات وارد شده است؛ از جمله: امام جوينى (امام‏الحرمين) از عبداللَّه بن عباس روايت مى‏كند كه پيامبراكرم(ص) فرمود:

«انا سيدالنبيّين و على بن ابيطالب سيّد الوصيّين و ان اوصيائى بعدى اثناعشر، اولهم على‏بن ابى طالب و آخرهم المهدى»فرائدالسمطين، ش 1164.«من آقا و بزرگ پيامبرانم و على‏بن ابى‏طالب سَرْور اوصيا است. همانا اوصياى پس از من، دوازده نفرند كه نخستين آنان على‏بن ابى‏طالب و آخرينشان مهدى(عج) است». براى آگاهى بيشتر در اين زمينه ر.ك: عسكرى، علامه سيد مرتضى، امامان اين امت دوازده نفرند.

سوّم. دلايل مربوط به ولايت فقيه در عصر غيبت كه جداگانه قابل بررسى است.

پرسمان دانشجویی