جهان بي‏نهايت | کتابخانه مجازی الفبا

ذات اقدس حق تعالي حد و مرز ندارد، بي نهايت است،‌ لذا جهان هستي كه مخلوق و فيض لطف حق است، به تبع، بي نهايت است، آيا امكان دارد تصوير روشن و قابل دركي از جهان بي نهايت! جهاني كه به هيچ حدي، محدود او به هيج قيدي، مقيد نيست! براي بنده و امثال بنده، ارائه بفرمائيد.

اولا لازم به توجه است که کلمه «بي نهايت» و «نامحدود» به يک معني نيستنداگر چه گاه مسامحةً به جای هم استعمال می شوند. مراد از حد شيء، ما به الامتياز شيء از ديگر اشياء است. به عبارت ديگر حد يک شيء عبارت از آن چيزي است که به واسطه آن چيز، اين شيء از اشياء ديگر بازشناخته مي شود. اين معني از حد، اعم از حد اصطلاحي در منطق و فلسفه است که به معني ماهيت شيء است. اما کلمه «نهايت و بی نهایت» در ماهيات بکار مي روند؛ گاه به معني حد ماهوي و گاه به معني انتها و آخر. مثلا وقتي گفته مي شود عدد بي نهايت است مقصود این است که عدد آخر ندارد ؛ نه اينکه عدد حد ندارد. چرا که عدد در عين اينکه بي نهايت است، محدود است چون عدد کمّ است و کمّ، ماهيت است و ماهيت، حد شيء است.
وقتي گفته مي شود که خدا حد ندارد، معني اعم آن لحاظ مي شود يعني خدا وجه تمايز با شئ ديگر ندارد چون خدا صرف الوجود است و مقابلي ندارد تا در مقايسه با آن، وجه تمايز داشته باشد. خداوند متعال وجودي است مطلق که حتي از همين مطلق بودن نيز رهاست. يعني همين مطلق بودن و قيد نداشتن نيز قيد او نيست؛ وغير خدا هر چه هست همه تعیّنات آن وجود صرف هستند؛ ظهور کمالات اويند نه وجودي در مقابل او. - اگر وجود را با صفاتش لحاظ کنيم مي شود تعینات وجود، که از آن تعبير مي شود به اسم - اولين تعيّن آن حقيقت صرف‌، را صادر اول يا وحدت حقيقیّه گويند که او نيز وجود مطلق است لکن، اين مطلق بودن قيد اوست، صادراوّل، منزه از ماهيت و کثرت است و در واقع اولين اسم خداست،‌ که از آن تعبير مي شود به حقيقت محمديه. اين حقيقت دو چهره دارد،‌ يک چهره رو به بطون(رو به ذات خداوند که منزه از اسم و رسم است) و يک چهره رو به ظهور. از چهره بطون آن تعبير مي شود به مقام احديت و از چهره ظهور آن تعبير مي شود به مقام واحديت و مقام واحديت، منشأ کثرت اسمائي است و اسماء خدا از آن منشعب مي شوند و مادون مقام اسماء، مقام اعيان ثابته است که در آن حقايق موجودات به نحو علمي موجودند. اين مرتبه همانا مرتبه علم خداست. تا اينجا هنوز خبري از مخلوق نيست. اولين تعين خلقي حضرت حق، که از مقام اعيان ثابته نازل مي شود و ماهيت مي گيرد عقل اوست که ازاو تعبير مي شود به مخلوق اول . عقل اول، جامع جميع کمالات مخلوقات عالم است و ساير عقول از او صادر مي شوند و آخرين عقل را عقل فعال گويند که مادون آن عالم مثال يا عالم برزخ است و عالم برزخ خود مراتبي کثير دارد و مادون آن عالم طبيعت است که از عالم مثال صادر مي شود. « و ان من شيء الا عند خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم»(حجر/21)(وهیچ چیزی نیست مگر اینکه خزائن آن در نزد ماست وما آن را نازل نمی کنیم مگر به اندازه ی معلوم ومعین )
رابطه اين عوالم، رابطه طولي و علّي و معلولي است؛ به عبارت ديگر هر عالمي تنزّل يافته ی عالم بالاتر از خود است. حضور عالم ماده در محضر عالم مثال نظير حضور صور جسماني (صور محسوسه ) درمحضر قوه خيال است و احاطه عالم عقل بر عالم مثال نظير احاطه عقل بر قوه خيال است و احاطه عالم ربوبي بر عالم عقل و مثال و طبيعت نظير احاطه روح بر عقل و خيال و حس است؛و احاطه خداوند متعال بر اين عوالم، نظير احاطه «من» بر روح و تمام قواي روحي است.
از نظر حکماي اسلام عالم ماده ازحیث امتداد بي نهايت است یعنی از حيث مکانیابتدا وانتهابرایش متصورنیست .

پرسمان دانشجویی