تبعيض بين بندگان | کتابخانه مجازی الفبا

آيا خداوند بين بندگانش تبعيض قائل مي شود؟

عدالت خدا
خداى متعال، بالاترين مراتب قدرت و اختيار را دارد و هر كار ممكنى را مى‏تواند انجام دهد يا ندهد؛ بدون اين كه تحت تأثير هيچ نيروى مجبوركننده و مقهوركننده‏اى قرار بگيرد. البته همه آنچه را مى‏تواند انجام نمى‏دهد؛ بلكه آنچه را كه مقتضاى صفات كماليّه‏اش باشد، اراده مى‏كند. از آنجايى خداى متعال، كمال محض است، اراده او اصالةً به عدالت و به جهت كمال و خير مخلوقات، تعلّق مى‏گيرد. اما لازمه عدالت و عدم تبعيض تساوي مطلق نيست و اگر لازمه وجود مخلوقى، پيدايش تفاوتها و يا شرور و نقايصى در جهان باشد، جهت شرّ آن، مقصود بالتَبَع خواهد بود؛ يعنى، چون لازمه انفكاك‏ناپذير خير بيشترى است؛ به تبَع آن خير غالب، مورد اراده الهى واقع مى‏شود. پس مقتضاى صفات كماليّه الهى، اين است كه جهان به گونه‏اى آفريده شود كه مجموعاً داراى بيشترين كمال و خير ممكن‏الحصول باشد و از اينجا، صفت حكمت براى خداى متعال، ثابت مى‏گردد. در چنين نظامي وجود تفاوتها حتمي و اجتناب ناپذير است , اما تبعيض در آفرينش راه ندارد.تفاوت آري تبعيض هرگزتبعيض يعني اينكه دو شي كه براي هر دوي آنها امكاناتي وجود داشته باشد، اين امكان را به يكي بدهند و به ديگري ندهند؛ چنين چيزي [در خلقت] نيست. هر موجودي در هر مرتبه اي كه هست، در هر حدي كه براي آن ممكن است خير از ناحيه ي پروردگار [به او] برسد، مي رسد اگر اختلافي در ميان اشياء هست، اختلافي است كه از ناحيه امكانات ذاتي خود اشياء است، تفاوتهاي ذاتي خود اشياء است، تفاوتهاي ذاتي خود اشيا كه امكان ندارد آن در جايي كه هست بيش از آنچه دارد داشته باشد و اين در جايي كه هست بيش از آنچه دارد داشته باشد. مجموعه آثار شهيد مطهري ج4 - توحيد،شهيد مطهريراز تفاوتهادرباره علل تفاوت ها در بين افراد بشر بايد دانست تفاوت در كيفيت خلقت انسان ها نتيجه و لازمه حتمي نظام مندي و قانونمندي جهان هستي است . يعني : 1) نظام خلقت نظام علت و معلول است . هيچ معلولي بدون علت به وجود نمي آيد و تخلف هيچ معلولي از علت تامه اش ممكن نيست (اصل ضرورت علي ). 2 ) رابطه علت و معلول داراي قوانين و قواعد معين است ; يعني چنان نيست كه از هر علتي , هر معلولي قابل ايجاد باشد. به تعبير ديگر هر علت معيني معلول معيني دارد; مثلا از علف خوردن گوسفند, بوعلي سينا درست نمي شود و آمريكايي ها به خاطر خوردن قهوه , به كره ماه نرفتند (اصل سنخيت علت و معلول ).
اگر دو اصل فوق با ژرفكاوي دقيق فلسفي مورد بررسي قرار گيرد, مشخص خواهد شد بينا يا نابينا تولد يافتن يك فرد لازمه حتمي مجموعه عللي است كه در به وجود آوردن وي مؤثر بوده اند.
در اين امور عوامل بسيار متعددي دخيل اند, حتي كيفيت آميزش والدين , زمان , مكان , روحيات و حالات رواني , وضعيت جسمي , نوع و مقدار غذاهايي كه مصرف كرده اند و ... هر يك به سهم خود نقشي در كيفيت تكوين جنين ايفا مي كنند. در اين جا ممكن است سوال شود كه آيا خداوند نمي تواند با تفاوت چشمگيري كه همه اين عوامل دارند, ولي تأثير همه را يكسان سازد؟ پاسخ آن است كه چنين چيزي سر از تناقض درمي آورد, زيرا لازمه آن اين است كه علت پديده اي محقق باشد, ولي تأثير نكند و علت بودن و تاثير نكردن تناقض آميز است . و يا معلولي بدون علت پديد آيد, كه لازمه آن اين است كه كل طرح نظام آفرينش به هم بخورد, زيرا در اين صورت پديد آمدن هر چيز از هر امر نامربوطي محتمل مي شود و آن گاه است كه از علف خوردن گوسفند بايد ابوعلي سينا پديد آيد! در قيامت نيز خداوندئ هر کس را به اندازه نعمتي که به او داده بازخواست مي کند. از اين رو عدالت خداوند هم در دنيا و هم در آخرت تجلي مي کند.
براي مطالعه بيشتر ر.ك: - عدل الهي, شهيد مطهري, بحث راز تفاوت هانكته ديگر اينكه يكى از امتيازات اصلى انسان، اختيار و اراده آزاد است و بى‏شك، داشتن نيروى اختيار امتيازات اصلى انسان، اختيار و اراده آزاد است و داشتن نيروى اختيار و انتخاب، يكى از كمالات وجودى به شمار مى‏رود. موجودى كه واجد آن باشد، كامل‏تر از موجود فاقد آن، محسوب مى‏شود. امّا لازمه مختار بودن انسان، اين است كه هم بتواند كارهاى خوب و شايسته انجام دهد و به سوى كمال نهايى و ابدى، گام بردارد و هم بتواند، مرتكب كارهاى زشت و ناپسند گردد و به سوى خسران و شقاوت جاودانى، سقوط كند. البتّه آنچه اصالةً مورد اراده الهى قرار مى‏گيرد، همان تكامل او است؛ ولى چون لازمه تكامل اختيار انسان، امكان تنزّل و سقوط هم هست - كه در اثر پيروى از هواهاى نفسانى و انگيزه‏هاى شيطانى حاصل مى‏شود - چنين سقوط اختيارى هم به تَبَع مورد اراده الهى واقع خواهد شد. انتخاب آگاهانه، نيازمند به شناخت صحيح راه‏هاى خير و شرّ است؛ از اين رو خداى متعال، انسان را به آنچه موجب خير و مصلحت او است، امر فرموده و از آنچه موجب فساد و سقوط او است، نهى كرده است تا وسيله حركت تكاملى او فراهم گردد و چون تكاليف الهى به منظور رسيدن انسان به نتايج عمل به آنها وضع شده و نفعى براى خداى متعال در برندارد؛ از اين رو، حكمت الهى اقتضا دارد كه اين تكاليف، متناسب با توانايى‏هاى مكلّفان باشد؛ زيرا تكليفى كه امكان اطاعت نداشته باشد، لغو و بيهوده خواهد بود. بدين ترتيب، نخستين مرحله عدل (عدالت در مقام تكليف) به اين دليل ثابت مى‏شود كه اگر خداى متعال، تكليفى فوق طاعت بندگان، تعيين كند، امكان عمل نخواهد داشت و كار بيهوده‏اى خواهد بود. عدالت در مقام قضاوت بين بندگان، با توجّه به اين نكته ثابت مى‏شود كه اين كار، به منظور مشخص شدن استحقاق افراد براى انواع پاداش و كيفر، انجام مى‏گيرد و اگر بر خلاف قسط و عدل باشد، نقض غرض خواهد شد.
سرانجام عدالت در مقام دادن پاداش و كيفر با توجه به هدف نهايى آفرينش، ثابت مى‏گردد؛ زيرا كسى كه انسان را براى رسيدن به نتايج كارهاى خوب و بدش آفريده است، اگر او را بر خلاف اقتضاى آنها، پاداش يا كيفر دهد، به هدف خودش نخواهد رسيد. پس دليل عدل الهى - به معانى صحيح و در همه مظاهرش - اين است كه صفات ذاتيّه او، موجب رفتار حكيمانه و عادلانه مى‏باشد و هيچ صفتى كه اقتضاى ظلم و ستم يا لغو و عبث را داشته باشد، در او وجود ندارد. آموزش عقائد، ج 1، صص 162 - 164

پرسمان دانشجویی