صفات برتر خدا | کتابخانه مجازی الفبا

چرا براي خدا صفات برتر به کار مي بريم؟ با وجود اينکه خدا واحد است مثلا مي گوييم احسن يا ارحم و ... اگر خداوند واحد است پس بحث مقايسه وجود ندارد!

برای مقایسه کردن لزومی ندارد که دوطرف از هر جهت مساوی باشند ، یعنی لازم نیست که حتما دو خدا باشد تا بینشان مقایسه شود و یکی را بر دیگری از حیث رحمانیت و خالقیت تفضیل دهیم ، بلکه اگر تنها بتوان دو موجود را فرض کرد ، و لو یک طرف آن از هر جهت ناقص و ضعیف بوده باشد و در مقابل دیگری به حساب نیاید ، باز مقایسه صحیح است یعنی مثلا می توان آب یک جوی کوچک را با اقیانوس مقایسه نمود و گفت اقیانوس پر آب تر است ، ولو این جوی به قدری کوچک و ناچیز باشد که ارزش مقایسه را نداشته باشد و ... . پس می توان خالقیّت خدا را در مقایسه با خالقیّت محدود برخی مخلوقات و رحمانیّت خدا را در مقایسه با رحمت محدود برخی مخلوقات در نظر گرفته و خدا را احسن الخالقین و ارحم الرّاحمین گفت. مثل اینکه ما یک انسان را با فعل او مقایسه نموده صفاتی را برای او اثبات می کنیم. مثلاً می گوییم: کامپیوتر با این همه پیچیدگی ، محصول مغز آدمی است ؛ پس مغز انسان پیچیده تر از کامپوتر است. یا می گوییم: بدن آدمی با این همه توان ، بند به روح اوست ؛ پس روح آدمی توانمندتر از بدن اوست. رحمت بندگان نیز از خداست ؛ پس خدا ارحم الرّاحمین می باشد. خلّاقیّت و سازندگی انسانها نیز از طرف خداست ؛ لذا او احسن الخالقین می باشد. خداوند متعال به انسانها امکان حکم و قضاوت داده ؛ لکن قضاوت و حکم قطعی برای اوست ؛ لذا او احکم الحاکمین می باشد.اما تطبیق این مطالب با فرض سوال ، باید گفت با اینکه خداوند فاعل کل است و علت تمام افعال می باشد ، با این حال قرآن كريم افعال طبيعى هر موجودى را به خود آن موجود نسبت ميدهد و فاعل‏هاى طبيعى را فاعل ميداند.و در آيات بسيارى افعال اختيارى انسانها را بخود آنان نسبت ميدهد و در عين حال همه آن فاعلها و افعالشان را بدون استثناء به خداى سبحان نسبت ميدهد، و مى‏فرمايد: «اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ، اللَّه آفريدگار هر چيزى است( زمر- 62)»، و نيز مى‏فرمايد: «ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ، خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ، با شما هستم، اللَّه پروردگار شما است كه آفريدگار هر چيز است، معبودى جز او نيست( انعام- 102)»، و نيز فرموده: «لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ، آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آن او است (شورى- 4)»، پس هر موجودى كه كلمه (چيز- شى‏ء) بر آن صادق باشد، مخلوق خدا و منسوب به او است، البته به نسبتى كه لايق ساحت قدس و كمالش باشد.اينها آياتى بود كه تمام موجودات و آثار و افعال موجودات را به عبارت (هر چيز) به خدا نسبت ميداد، آيات ديگرى هم هست كه در آن هر دو نسبت هست يعنى هم آثار و افعال موجودات را به خود آنها نسبت ميدهد و هم به خدا، مانند آيه: «وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ، وَ ما تَعْمَلُونَ، و خدا شما را و آنچه شما مى‏كنيد آفريده است (صافات- 96)»، كه ملاحظه مى‏فرمائيد، هم اعمال ما را ، اعمال ما دانسته و هم خود ما و اعمالمان را مخلوق خدا، و آيه: «وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ، وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‏، تو سنگريزه نينداختى وقتى مى‏انداختى، بلكه خدا انداخت»، (انفال- 17) كه سنگريزه انداختن را هم به رسول خدا (ص) نسبت مى‏دهد و هم اين نسبت را از او نفى ميكند و به خدا نسبت ميدهد و آياتى ديگر نظير اينها.و از همين باب است آياتى كه بطور عموم ميان دو اثبات جمع ميكند، مانند آيه: «وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ، فَقَدَّرَهُ تَقْدِيراً، هر چيزى را بيافريد و آن را به نوعى تقدير كرد» (فرقان- 2) سخن كوتاه اينكه اساس اثبات وجود خدای واحد و یگانه در قرآن كريم، اثبات عليت و معلوليت درميان تمامى اجزاء عالم و سپس استناد همه بخداى فاطر و صانع همه عالم است و در اين معنا جاى هيچ شك و ترديدى نيست.( ر.ک ترجمه الميزان، ج‏1، ص: 606)از اینجا می توان و جه تعبیر به احسن و ارحم را در آیات قرآن دانست .توضیح اینکه:تعبير به أَحْسَنُ الْخالِقِينَ (بهترين آفرينندگان) برای خداوند ،یعنی كه خلقت تنها مختص به او نيست و همين طور هم هست، چون ، خالق از ماده خلق است ، و خلق در اصل به معنى اندازه‏گيرى است، هنگامى كه يك قطعه چرم را براى بريدن، اندازه‏گيرى مى‏كنند، عرب واژه خلق در باره آن به كار مى‏برد، و از آنجا كه در آفرينش مساله اندازه‏گيرى بيش از همه چيز اهميت دارد ، اين كلمه خلق در باره آن به كار رفته است . نتیجه اینکه چون خلقت به معناى تقدير است و تقدير يعنى مقايسه چيزى با چيز ديگر ،پس خلقت اختصاص به خداى تعالى ندارد.علاوه بر اين، در كلام خود خداى عز و جل خلقت به غير خدا هم نسبت داده شده، آنجا كه فرموده:« وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ(حضرت عیسی ) خلق کرد از گل به صورت پرنده » (ر. ک ترجمه الميزان، ج‏15، ص: 27)البته خلق خدا با خلق غير او از جهات گوناگونى متفاوت است:- خداوند ماده و صورت اشياء را مى‏آفريند، در حالى كه اگر انسان بخواهد چيزى ايجاد كند تنها مى‏تواند با استفاده از مواد موجود اين جهان صورت تازه‏اى به آن ببخشد مثلا از مصالح ساختمانى خانه‏اى بسازد، يا از آهن و فولاد، اتومبيل يا كارخانه‏اى اختراع كند.- از سويى ديگر خلقت و آفرينش خداوند، نامحدود است و او آفريدگار همه چيز است اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ (سوره رعد آيه 16) در حالى انسان موجودات بسيار محدودى را مى‏تواند ابداع كند، و گاه توأم با انواع ضعفها و نقصها است كه در جريان عمل بايد آنها را تكميل كند، اما خلق و ابداع پروردگار خالى از هر گونه عيب و نقص است.- از سوى سوم در آنجا كه انسان توانايى بر اين امر پيدا مى‏كند، آن نيز به اذن و فرمان خدا است كه بى اذن او در عالم حتى برگى بر درختى نمى‏جنبد چنان كه در باره حضرت مسيح ع در سوره مائده آيه 110 مى‏خوانيم وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي: در آن هنگام كه تو از گل، صورتى همچون صورت پرنده به اذن من خلق مى‏كردى. (ر.ک تفسير نمونه، ج‏14، ص: 210)نتیجه اینکه نسبت ارحم و احسن دادن از این جهت است که برای مخلوقات خلق کردن و ترحم اعتبار شده است ، و خداوند در مقایسه با خلقت و ترحم بندگانش احسن الخالقین و ارحم الراحمین است .

پرسمان دانشجویی