توحيد در قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

توحيد خداوند را با آيات اثبات کنيد.

توحید را نمی توان با دلیل نقلی (آیه و روایت) اثبات نمود. چرا که تا توحید اثبات نشده اساساً نوبت به نبوّت و قرآن نمی رسد. لذا اثبات توحید با نقل شرعی ، مستلزم دور می باشد. البته در آیات و روایات براهین عقلی متعدّدی در باب توحید موجودند که می توان به آنها تمسّک جست ؛ لکن نه از آن جهت که آیه و روایت می باشند ؛ بلکه از آن جهت که برهان عقلی هستند. ذیلاً به چند نمونه از این براهین قرآنی اشاره می کنیم
توحید را نمی توان با دلیل نقلی (آیه و روایت) اثبات نمود. چرا که تا توحید اثبات نشده اساساً نوبت به نبوّت و قرآن نمی رسد. لذا اثبات توحید با نقل شرعی ، مستلزم دور می باشد. البته در آیات و روایات براهین عقلی متعدّدی در باب توحید موجودند که می توان به آنها تمسّک جست ؛ لکن نه از آن جهت که آیه و روایت می باشند ؛ بلکه از آن جهت که برهان عقلی هستند. ذیلاً به چند نمونه از این براهین قرآنی اشاره می کنیم.

1ـ برهان عدم برهان بر وجود بيش از يك خدا
وقتي وجود خدا با برهان اثبات شد ، وجود حداقل يك خدا ثابت شده است. بنابراين اگر كسي مدعي است كه خداي دومي وجود دارد بايد وجود خداي دوم يا بيشتر را با برهان اثبات نمايد. لكن هيچ برهاني بر اين امر وجود ندارد. پس یقین داریم که یک خدا وجود دارد و شکّ داریم که آیا بیش از یکی نیز وجود دارد یا نه؟ لذا تا بر وجود دای دوم اقامه ی برهان نشده نمی توان خدا را بیش از یکی دانست. اين برهان را خداوند متعال چنين بيان نمود: «وَ مَنْ يَدْعُ مَعَ اللّهِ إِلهًا آخَرَ لا بُرْهانَ لَهُ بِهِ ...؛ و هر كس معبود ديگري را با خدا بخواند بر وجود آن معبود ديگر برهاني ندارد.»(المؤمنون:117) همچنين فرمود: «أَ إِلهٌ مَعَ اللّهِ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ ـــ آيا با الله، معبود ديگري هست؟! بگو اگر راست مي گوييد برهان بياوريد.»(النمل:64)
پس به کسانی که وجود خدا را قبول داشته ولی آن را بیش از یکی می دانند می گوییم: در وجود یک خدا اتّفاق نظر داریم ، پس شما برای بیش از یکی که اعتقاد دارید برهان بیاورید.
2ـ برهان تمانع
امام صادق(ع) به زنديق فرمودند: «و اگر بگويي خدا دوتاست، آن دو خدا خالي از دو وجه نيستند يا هر دو از همه جهت با هم یکسانند یا هر دو از همه جهت از هم جدا هستند. پس زمانيكه خلق را منظم و كشتي را در حركت مي بينيم و اختلاف شب و روز و خورشيد و ماه را مشاهده مي كنيم، درستي امر و تدبير و به هم پيوستگي امور دلالت مي كند بر اينكه مدبر عالم يكي است.» (الكافي ،ج‏1 ،ص81 )
خلاصه اين برهان چنين است:
اگر خدا دو تا باشد، آن دو خداي فرضي از سه حالت بيرون نيستند، يا از هر جهت مثل همند كه در آن صورت دوگانگي آن دو توهم است. چون دوگانگي مستلزم حداقل يك تفاوت است. يا از هر جهت با هم تفاوت دارند كه در آن صورت هر كدام علت و مدبر مستقل خواهند بود. در نتيجه هر كدام دست به تدبير عالم خواهد زد كه نتيجه ی آن به هم ريختن عالم خواهد شد. اگر يكي از آنها به نفع ديگري كنار بكشد، معلوم مي شود كه او علت و مدبر نيست پس خدا هم نيست، همكاري بين دو موجود كاملا متمايز از هم نيز عقلا محال است. حالت سوم اين است كه آن دو در برخي وجوه با هم شريك باشند كه در آن صورت نيز خدا نخواهند بود چون لازمه ی اين امر تركيب از جزء مشترك و جزء غيرمشترك است و هيچ مركبي واجب الوجود نيست. امام(ع) اين فرض سوم را در كلامشان مطرح نكردند چون بطلان آن واضح بود.
خداوند متعال برهان تمانع را چنين بيان نموده است: «لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتا ــ اگر در آسمان و زمين بيش از يك خدا بود، آن دو(آسمان و زمين) فاسد مي شدند(ويران مي شدند.)».(الانبياء:22)

3ـ برهان خالق مطلق
خداوند متعال می فرماید: « وَ الَّذينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَخْلُقُونَ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ ـــ معبودهايى را كه غير از خدا مى‏خوانند، چيزى را خلق نمى‏كنند؛ بلكه خودشان هم مخلوقند » (النحل:20)
اگر دو خدا وجود داشته باشد ، هر دوی آنها باید خالق مطلق باشند ؛ چون اگر یکی خالق مطلق باشد و دیگری خالقیّت غیر مطلق داشته باشد ، آن دومی خدا نخواهد بود ؛ چرا که نسبت به اوّلی ناقص می باشد. و هیچ ناقصی خدا نتواند بود. چرا که هر ناقصی محتاج کامل است. و اگر هر دوی آنها خالق مطلق باشند ، لازم می آید که هر چه اوّلی آفریده دومی نیز دقیقاً همانها را آفریده باشد ؛ حال که آفریدن آنچه آفریده شده معنی ندارد. امّا اگر یکی عالمی بیافریند و دیگری عالمی دیگر ، پس هیچکدام خالق مطلق نخواهند بود. چون در این صورت ، اوّلی خالق مخلوقات دومی نخواهد بود ؛ و دومی نیز خالق مخلوقات اوّلی نخواهد بود. پس هر دوی آنها خالق مقیّد و در نتیجه ناقص و محتاج خواهند بود.
پس خدا یعنی خالق مطلق ؛ چرا که خالق مقیّد یعنی موجود محتاج. و فرض دو خالق مطلق مستلزم خالق مقیّد بودن آنهاست. لذا از فرض وجود دو خدا تناقض لازم می آید.
4ـ برهان مالک مطلق
خداوند متعال فرمود: « قُلِ ادْعُوا الَّذينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ مِثْقالَ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ ما لَهُمْ فيهِما مِنْ شِرْكٍ وَ ما لَهُ مِنْهُمْ مِنْ ظَهير ــــ بگو: كسانى را كه غير از خدا(معبود خود) مى‏پنداريد بخوانيد! آنها به اندازه ذرّه‏اى در آسمانها و زمين مالک نيستند، و نه در (خلقت و مالكيّت) آنها شريكند، و نه ياور او(در آفرينش) بودند » (سبأ:22)

خدا یقیناً باید مالک بالذّات باشد. پس فرض وجود دو خدا یعنی فرض وجود دو مالک بالذّات. از طرف دیگر هر خدایی باید مالک تمام موجودات عالم باشد ؛ چون در غیر این صورت نسبت به آن موجوداتی که مالک نیست ، ناتوان و غیر مالک خواهد بود. پس نسبت به آنها نوعی نقص در او وجود خواهد داشت. و روشن است که موجود ناقص نمی تواند خدا باشد. بنابر این از فرض وجود دو خدا (دو مالک بالذّات) لازم می آید که هیچکدام آنها خدا نباشند.
پس تنها یک خدا هست که مالک بالذّات تمام موجودات عالم می باشد و غیر از او هیچ موجودی حتّی مالک حقیقی یک ذرّه نیز نمی باشد.

5 ـ برهان عدم ظهور
خداوند متعال فرمود: « وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ ما لَيْسَ لَهُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ ما لِلظَّالِمينَ مِنْ نَصير ــــ آنها غير از خداوند، چيزهايى را مى‏پرستند كه او هيچ گونه دليلى بر آن نازل نكرده است، و چيزهايى را كه علم و آگاهى به آن ندارند! و براى ستمگران، ياور و راهنمايى نيست » (الحج:71)
خدایی اقتضای ظهور دارد. چرا که عدم ظهور نقص می باشد. پس اگر خدای دومی وجود داشت باید او نیز برای مخلوقات ظهوری داشت. پس باید او نیز انبیایی می فرستاد و کتبی ارسال می کرد و آیاتی انفسی و آفاقی نمودار می ساخت. امّا تا کنون هر چه پیامبر و کتاب آسمانی آمده تنها از سوی یک خدا بوده و تمام انبیاء تنها یک خدا را تبلیغ نموده اند. پس خدای دومی وجود ندارد ؛ و الّا آثار وجودی او نیز باید ظاهر می گشت و او نیز باید هدایتگری خود را نمودار می ساخت. امّا تا کنون هیچ صاحب معجزه ای ادّعا نکرده که از سوی خدای دوم آمده است.
نیز اگر خدای دومی وجود داشت ، خداوند متعال از وجود او نیز خبر می داد ؛ لکن نه تنها رسولان خداوند از وجود خدای دوم خبر نداده اند بلکه وجود چنان خدایی را انکار کرده اند. پس اگر خدای دومی وجود داشت ، او نیز رسولان خود را می فرستاد تا وجودش را اثبات کنند.
« ... قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِما لا يَعْلَمُ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ ـــ بگو: آيا خدا را به چيزى خبر مى‏دهيد كه در آسمانها و زمين سراغ ندارد؟! منزه است او، و برتر است از آن همتايانى كه قرار مى‏دهند » (يونس:18)
یعنی اگر خدای دومی وجود داشت خداوند از وجودش باخبر می شد. پس چگونه است که تاکنون تمام رسولان خدا از سوی او وجود خدای دوم را انکار کرده اند؟!
« قُلْ أَ رَأَيْتُمْ شُرَكاءَكُمُ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُوني‏ ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّماواتِ أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً فَهُمْ عَلى‏ بَيِّنَةٍ مِنْهُ بَلْ إِنْ يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً إِلاَّ غُرُورا ـــ بگو: اين معبودانى را كه جز خدا مى‏خوانيد به من نشان دهيد که چه چيزى از زمين را آفريده‏اند، يا اينكه شركتى در(آفرينش و مالكيّت) آسمانها دارند؟! يا به آنان كتابى(آسمانى) داده‏ايم و دليلى از آن براى(شرک) خود دارند؟!» نه هيچ يك از اينها نيست، ظالمان فقط وعده‏هاى دروغين به يكديگر مى‏دهند » (فاطر:40)
این آیه ی شریفه هر سه برهان اخیر را در خود جمع نموده است.

پرسمان دانشجویی