چرا یی امامت در اصول دين | کتابخانه مجازی الفبا

چرا امامت جزء اصول دين است؟ يعني چرا متکلمان شيعه امامت را در رديف توحيد، نبوت و معاد قرار داده اند؟(ضرورت امامت مد نظر نيست.)

عالمان شيعه، از ديرباز، پنج اصل را به عنوان اصول اعتقادات شيعه، معرفى كرده‌اند كه عبارت است از توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد.به طور معمول گفته مى‌شود كه پنج اصل ياد شده اصول دين و ساير مسايل از فروع دين به شمار مى‌آيد كه در پى آن ممكن است اين پرسش پيش آيد كه اگر مقصود از اصول دين، اصولى است كه ايمان و اعتقاد بدان، شرط مسلمان بودن است، پس نمى‌توان بيش از دو اصل توحيد و نبوت را اصول دين دانست، زيرا مفاد شهادتين ـ كه اقرار بدان شرط مسلمانى به شمار مى‌آيد ـ چيزى افزون بر اين دو اصل نيست در حالى كه بايد به ديگر صفات الهى همچون قدرت، حكمت، حيات و... نيز ايمان داشت.حقيقت اين است كه اصول پنجگانه ياد شده از آن جهت به عنوان اصول مذهب انتخاب شده كه از سويى بيانگر اصولى باشد كه از نظر اسلام، بايد بدان اعتقاد و ايمان داشت و از سوى ديگر، معرّف و مشخص كننده شاخصه‌هاى مكتب باشد. بنابراين، سه اصل توحيد، نبوت و معاد، جزو اهداف اسلام است و اصل عدل، معرف مكتب تشيع و ويژه آن است. اصل عدل، گرچه جزو هدف‌هاى ايمانى اسلام نيست، يعنى با اصل علم، حيات و قدرت حضرت حق، هيچ گونه تفاوتى ندارد، ولى جزو اصولى است كه ديدگاه خاص مذهب تشيع را نسبت به اسلام نشان مى‌دهد.اصل امامت نيز از ديدگاه شيعه، داراى هر دو جنبه است، يعنى هم داخل حوزه ايمانى است و هم معرّف و مشخص مذهب تشيع است، به عبارت ديگر افزون بر آن كه اعتقاد و ايمان بدان لازم است، معرف و مشخص كنند شاخصه مذهب است.البته ممكن است برخى بگويند: ايمان به فرشتگان نيز به نص قرآن، لازم و ضرورى است، پس چرا به عنوان اصل ششم از آن ياد نشده است؟ كه در پاسخ بايد گفت اصول ايمانى فوق، جزو اصول و هدف‌هاى اسلام است، يعنى: پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله مردم را به ايمان به آنها دعوت كرده است. به بيان ديگر رسالت پيامبر صلى الله عليه وآله مقدمه‌اى براى ايمان به اين اصول بوده است. و اما ايمان به فرشتگان و نيز ايمان به همه ضروريات دين مثل نماز و روزه جزو اهداف رسالت نيست، بلكه لازمه رسالت است و به عبارت ديگر بايد گفت: اعتقاد به اين امور، از لوازم ايمان به نبوت است و نه از اصول و اهداف آن.به طور خلاصه مى توان گفت سبب اصلى اين كه در مذهب تشيع، عدل از اصول دين شمرده شده، اين است كه، اختلاف شديدى بين ديدگاه مذهب در مسأله عدل وجود دارد به گونه‌اى كه اعتقاد به عدل و امامت همراه با هم علامت تشيع و عدم اعتقاد به عدل ـ به معنايى كه مورد بحث است ـ نشانه اشاعره شمرده مى شود. به همين سبب از ديرباز گفته شده است اصول دين اسلام سه اصل است و اصول مذهب شيعه علاوه بر سه اصل ياد شده شامل اصل عدل و اصل امامت نيز مى شود.در ميان اهل سنت، معتزله، عدل را از اصول دين شمرده اند چنان كه شهرستانى در ملل و نحل مى نويسد: «الْمُعتزِلةُ و يُسَّمُون اصحابَ العدلِ و التوحيدِ و يُلَقَّبُونَ بالقدريةِ و العدلية» (معتزله كه اصحاب عدل و توحيد ناميده مى شوند به قدريه و عدليه معروف شده اند.)اما اشاعره، عدل و امامت، را از اصول دين به شمار نمى‌آورند، چنانكه شرح مواقف مى‌نويسد: «الامامةُ ليستْ مِنْ اُصول الدياناتِ و العقائدِ خلافِاً للشيعةِ بلْ هِى (عندنا مِن الفُروعِ)»; (امامت از اصول دين و اعتقادات نيست; بر خلاف آنچه شيعه بدان معتقد است. بلكه امامت نزد ما از فروع دين به شمار مى‌آيد...)پس اصول دين، از ديدگاه شيعه پنج اصل است; ولی شيعيان ـ هر چند عقيده ديگر مذاهب را در مسئله امامت و عدل نمي‌پذيرند ـ چون تمام فرق مسلمين را، مسلمان مي‌دانند و همچون يک برادر اسلامی به آنان نگاه مي‌کنند، اما اصول پنج گانه دين را به دو بخش تقسيم کرده سه اصل نخستين (توحيد، نبوت و معاد) را، اصول دين که انکار آنها موجب خروج از دين مي‌گردد و اعتقاد به امامت و مسأله عدل الهی را اصول مذهب مي‌دانند.امّا اين که گاهی به صورت جداگانه و مستقل از آنها نام برده مي‌شود، نه برای کم اهميت بودن يا کم توجهی به آن دو اصل است بلکه دلايل اعتقادی، اجتماعی و تاريخی خاصی دارد. براي توضيح بيشتر مطلب فوق و مطالبی را که در پرسش آمده، در سه بخش زير پی مي‌گيريم:الف ـ چرا عدل جزء اصول دين شمرده شده است؟عدل يکی از صفات فعل خداست، با اين وجود از نظر عدليه (اماميه و معتزله) اصول دين بوده و به چند دليل در رديف توحيد قرار گرفته است.1. مبحث عدل، در حل بسياری از بحثهای کلامی، نقش دارد و قسمت زيادی از مباحث علم «عقايد و مذاهب» بر اين اصل استوار است. ديگر اين که عدل و حکمت الهی پايه بسياری از عقايد «عدليه» را تشکيل مي‌دهند و همه مردم با مسايل آن درگير هستند. از اين جهت شايسته است که به صورت اصلی مستقل مورد بحث قرار گيرد. 2. اختلافی که از نخستين روزهای تدوين علم کلام، ميان مسلمانان پيرامون عدل الهی پديد آمد و گروهی به شدت آن را انکار کردند، سبب شد که گروه «عدليه» عدل الهی را شعار مکتب خويش قرار دهند و از اين راه از منکران لزوم عدل خدا، فاصله بگيرند.(راه خداشناسی و شناخت صفات او، آيت اللّه جعفر سبحانی، ص 494، مکتب الاسلام / عدل الهی، شهيد مطهری، ص 62، انتشارات صدرا.)ب ـ چرا امامت جزو اصول دين است؟ به اعتقاد شيعه منصب امامت، الهی است و بايد از طرف خدای متعال به کسانی که صلاحيت و شرايط آن را دارند داده شود. شرايط دوگانه، «علم خدادادی و عصمت» که در امام شرط است، از شرايطی است که جز خداوند از آن آگاهی ندارد، بنابر اين تعيين چنين فردی مثل خود پيامبر صلي الله عليه و آله تنها به دست خداست، از اين جهت امامت يک اصل بنيادی دينی است نه فرعی. ج ـ آيا در اصول دين تقليد پذيرفتنی است يا خير؟ چرا؟قرآن کريم، ايمان را برپايه تعقل و تفکر گذاشته است. قرآن همواره مي‌خواهد که مردم از انديشه‌ها به ايمان برسند. از اين رو در آنچه بايد مؤمن و معتقد بود و آن را شناخت، «تعبد» را کافی نمي‌داند. اصول دين نيز جزء معارف نظری اسلام بوده و در آن اعتقاد و يقين شرط است (آشنايی با علوم اسلامی، ج 2، شهيد مطهری، ص 18، انتشارات صدرا.) به همين جهت است که مراجع، برخی تقليد را به طور مطلق و برخی تقليد ظنی را در اصول دين جايز ندانسته‌اند; عقيده مسلمان به اصول دين بايد از روی دليل باشد و نمي‌تواند در اصول دين تقليد نمايد. (توضيح المسائل مراجع، تهيه و تنظيم; نبی هاشمی خمينی، ج 1، ص 13، جامعه مدرسين.) اما دراين که آيا پذيرش اصول دين از ديگران تقليد است يا خير؟ گفتنی است: آموختن مسايل دينی از پدر، مادر، دبيران، مربيان، علما و... يک امر طبيعی است. اين آموختن تقليد نيست; بلکه نوعی انتقال معلومات و آگاهی دينی و مذهبی است، حتی در مواردی اين کار ضروری مي‌شود; زيرا نسل جديد، در ابتدای آشنا شدن با عقايد و معارف دينی، با شيوه و روش استدلال آشنا نيستند و اين افراد مي‌توانند با استدلال مناسب آنها را آشنا کنند. مراجع عظام نيز اين نوع يقين را که از گفته ديگران به دست مي‌آيد در مسلمان بودن کافی مي‌دانند: مثلاً حضرت امام مي‌فرمايند: «در اصول اعتقادی ميزان علم و يقين است و اگر از قول ديگری حاصل شود کفايت مي کند. (استفتاآت، امام خمينی، ج 1، ص 7، جامعه مدرسين.)

پرسمان دانشجویی