بداء و قضا و قدر الهی | کتابخانه مجازی الفبا

درباره‌ بدا در تقدير و قضاي الهي كه شيعه به آن معتقد است، توضيح دهيد.

بدأ به معناى«ظهور» و « آشكار شدن چيزى از كسى است». معناى اصطلاحى «بداء» چنانکه از روايات خاندان وحى(س) رسيده به معناى «آشكار شدن امرى از خداوند متعال است» كه اين امر براى انسان‏ها مجهول بوده و خلاف آن را تصور مى‏كردند.
و در قرآن نيز به همين معناى لغوى نيز استعمال شده «و بدالهم من الله مالم يكونوا يحتسبون». بنابراين بداء به معناى آشكار شدن پديده ها و حوادث برخلاف شرايط ظاهرى است كه انسان مى‏پندارد. مثلا اگر به ما خبر برسدجوانى كه ظاهرى سالم و سر حال دارد، بر اثر سكته قلبى فوت كرده است، براى ما غير منتظره و غافل گير كننده است و دليل آن جهل ما به سلسله علل و عواملى است كه باعث اين رخداد شده است. ما او را سالم مى پنداشتيم اما در واقع او بيمار بوده است.
اما چنين اتفاقى براى خدا از قبل روشن و آشكار و در علم الهى ثابت بوده است . پس بداء يعنى آشكار شدن امرى كه خلاف تصور ما انسانهاى نا آشنا به علل و عوامل اصلى پديده‏هاست و به معناى تبديل و تغيير در علم الهى نيست. بلكه به معناى تبديل و تغيير در ناحيه علم انسانهاست . اين معنا از «بداء» از معتقدات شيعه است وايمان به آن ترغيب و تشويق شده است ، ليکن برخي از اهل سنت به جهت عدم توجه به معناي بداء نزد شيعه بر آنان خرده گرفته و گويي پنداشته اند که شيعه معتقد به تغيير در علم يا اراده الهي مي باشد، در حالي که چنين پنداري ناشي از نا آگاهي از معناي بداء نزد شيعه است.. در اصطلاح علما، بداى در تكوين، نظير «نسخ» در تشريع است، و به معناى جديد شدن «رأى» است. بايد دانست كه بدا و نسخ واقعى از ناحيه ى خداوند محال است چون لازمه ى آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «إنّ الله لَم يَبدُله من جهل ؛ همانا خداوند بدايى به خاطر جهل برايش نيست.»و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است بدا و نسخ ظاهرى است يعنى پديدار ساختن امرى براى مردم كه در گذشته بر ايشان پنهان بوده است. كه اين امر را خداوند از ازل مى دانسته و از همان آغاز به همين شكل جديد كه پديدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى كه مقام تكليف آن را ايجاب مى كرد براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشكار نموده است، و اين معنا معقول و پذيرفته است.
و آيه ى شريفه «لِكُلِّ أَجل كِتابٌ. يمحو اللهُ ما يشاءُ و يُثبِت و عِندهُ أُمُّ الكتابِ: براى هر زمان و دوره اى كتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو يا اثبات مى كند و اُم الكتاب تنها نزد او است» صريح ترين آيه در رابطه با شأن تغيير در تقدير يعنى بدا است، چون علم خداوند، آنگونه كه امام صادق (عليه السلام) فرموده اند دوگونه است: «علم مكنون و مخزون كه جز خودش كسى نمى داند كه خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، ديگرى علمى كه به فرشتگان و انبيا آموخته است و ما نيز بدان آگاهيم» بنابراين علمى كه «بدا» از آن نشأت مى گيرد، لوح محفوظ است و علمى كه بدا بدان تعلق مى گيرد «لوح محو و اثبات» است. از آنچه گذشت رابطه بدا با قضا و قدر نيز روشن مي شود. در واقع بدا بخشي از قدر الهي است و از آن هيچگونه گسست و يا تعارض و تضادي با آن ندارد.

پرسمان دانشجویی