شناخت در ماترياليسم | کتابخانه مجازی الفبا

حس و تجربه مستقيم فقط در حيطه امور مادي کارايي دارد و از اين راه مي توان صرفا به ماديات پي برد و به چه علت است که مکتب ماترياليسم از اين راه به کسب معرفت مي پردازد؟

درست است كه حس و تجربه تنها در قلمرو امور مادي كار آرايي دارد اما ماترياليست ها هم از اين رو تنها ار حس براي درك حقيقت استفاده مي كنند كه امور غير مادي را كاملا انكار مي كنند و تنها عالم موجود را همان عالم مادي مي دانند. در مورد ديدگاه ماتريالسيت ها در باره شناخت بايد گفت كه آنها با انكار امور ماواء ماده بر اين باورند كه تنها حقيقت موجود ماده است و ما تنها به حواس خود و با تجربه است كه مي توانيم حقيقت را درك كنيم. آنها از امور رواني و دروني انسان نيز تفسيري مادي ارائه مي دهند ؛ مثلا اگر كسي احساس غم واندوه كرد اين بخاطر ترشح بيش از حد فلان غده و يا كم كاري فلان غده است و هيچ ربطي به روح ، يعني امري مجرد و غير مادي ندارد. آنان حقيقت را نسبي مي‏دانند، و حقيقت را به طور مطلق انكار مي‏كنند مي‏گويند: حقيقت عبارت است از نتيجه حاصل از مجموع برخورد قواي ذهني با جهان خارج، مثلاً هنگامي كه حواس انسان با خارج تماس برقرار مي‏كند، خارج روي حواس اثر مي‏گذارد، و حواس ما نيز نسبت به اثر وارد از خارج، عكس العمل نشان مي‏دهد، نتيجه حاصل از تأثير خارج و واكنش خواص، همان حقيقت است به شكل «تز» و «آنتي تز» و «سنتز». نوري از جسم بر مي‏خيزد و وارد چشم مي‏شود، چشم ما تنها اثر پذير نيست بلكه اثر بخش نيز هست، چشم در مجموع شرائطي كه با خارج دارد روي پديده اثر مي‏گذارد، مجموع حاصل از اين دو برخورد كه معلول برخورد عالم عين با عالم ذهن است، حقيقت است. وقتي به آنان گفته مي‏شود كه ممكن است يك شيئ را دو نفر، به دو كيفيت ببينند، مثلاً آدم مبتلا به بيماري «يرقان» به خاطر بيماري دستگاه چشم، اشياء را زرد، و آدم سالم اشياء را به رنگ خود ببيند در پاسخ مي‏گويند هر دو حقيقت است، حقيقت براي فرد نخست همان زردي است و براي فرد دوّم رنگ خود شيئ است. وقتي به آنان گفته مي‏شود كه ممكن است ما يك شيئ را به دو صورت احساس كنيم، مثلاً هرگاه يك دست خود را در ميان آب گرم و دست ديگر را در ميان آب سرد بگذاريم و بعداً هر دو دست را در ميان آب ملايم قرار دهيم با يك دست احساس سردي، با دست ديگر احساس گرمي خواهيم كرد، در پاسخ مي‏گويند: هر دو حقيقت است. بنابراين، حقيقت (معرفت صحيح) ملاك خاصي ندارد، و حقيقت نسبت به شرائط درك اشخاص، مختلف مي‏باشد. همان دوستي كه در شرايط خاصي او را فرد نيك و در شرايط ديگر او بد تلقي كرديم هر دو حقيقت است در آن شرايط حقيقت، خوب بودن او بود و در شرايط ديگر، حقيقت نقطه مقابل آن است. اشياء، يك واقعيت مسلّم و محدودي ندارند، كه ما دريافت ذهني خود را بآن بسنجيم، بلكه حقيقت با اختلاف شرايط كه مايه اختلاف درك‏ها و احساس مي‏گردد، خود نيز مختلف مي‏باشد. امروز مي‏گويند بايد انديشه مطلق بودن اشياء را به دور ريخت و همه چيز را به صورت نسبي انديشيد. براي بطليموس حقيقت همان بود كه مي‏انديشيد و نحوه آفرينش جهان را تصور مي‏كرد، و براي گاليله و ديگران حقيقت همان بود كه انديشيدند، و هر تصوري نسبت به شرايط خود، حقيقت است. اگر روزگاري مي‏گفتند عناصر چهار تا است و امروز مي‏گويند، صد و خورده‏اي است، هر دو حقيقت است، زيرا نتيجه شرايط نخست، جز دريافت نخست و نتيجه شرايط ديگر، جز دريافت دومي چيزي نيست. اگر گروهي مي‏گويند خدا هست و برخي او را انكار مي‏كنند هر دو حقيقت است، زيرا دريافت هر كسي با شرايط درك خود متناسب مي‏باشد و هر شرايطي جز همان درك، چيز ديگري را ايجاب نمي‏كند، مثلاً شرايط گروه نخست ايجاب مي‏كند كه معتقد به وجود خدا، باشند و شرايط افراد ديگر جز نفي آن، چيزي را ايجاب نمي‏كند. اين همان نظريه ماترياليست‏هاي معاصر است كه از اين راه همه چيز را توجيه مي‏كنند. ( آية الله جعفر سبحاني،شناخت در فلسفة اسلامي )
در مقابل بايد توجه داشت كه ما با اموري مواجه هستيم كه به هيچ وجه نمي توان از آنها تفسيري مادي ارائه كرد ، اگر بتوان گفت كه احساسات دروني و روحي ما مادي است و هر چه را كه معتقدان به روح نسبت مي دهند بتوان به ماده نسبت داد لااقل نمي توان گفت اراده امري مادي است. اصلا ماده چگونه مي تواند دست به خلاقيت بزند و چيزهايي را در خود و فكرش بيافريند كه اصلا وجود مادي نداشته است و اصلا ماده چگونه مي تواند از زمان عبور كند و وقايعي را در آينده ببيند همان چيزي كه هر از گاهي در هنگام خواب روي مي دهد. اصلا آنها در مورد ايجاد و آفرينش عالم سرانجام به لاادري گري ، يعني نمي دانم دچار مي شوند چرا كه سرآغاز و علت پديد آورنده عالم را ماده نخستين مي دانند اما گويا هيچ وقت از خود نمي پرسند كه ماده نخستين از كجا آمده و كه او را آفريده است در حالي كه ماده قطعا واجب الوجود نيست.

پرسمان دانشجویی