اغواگري شيطان و اراده خدا | کتابخانه مجازی الفبا

آيا شيطان از دستور خداوند سرپيچي کرد يا به اراده خود خداوند بود که او به وجود آمد تا ما را وسوسه کند؟

قبل از خلقت حضرت آدم ابوالبشر (ع) موجودات دیگری به نام جنّ بر روی زمین خلق شده و در آن زندگی می کردند ؛ که آنها نیز مثل انسانها موجوداتی عاقل و مکلّف بودند. لذا در میان آنها نیز برخی مومن و برخی دیگر کافر یا فاسق بوده و هستند. یکی از افراد مومن و اهل عبادت در میان جنّها ، شخصی بود به نام حارث که تا زمان خلقت حضرت آدم (ع) حدود شش هزار سال خدا را عبادت نموده بود ؛ و چنان در عبادت خدا کوشا بود که ملائک زمینی او را جزئی از خود محسوب می داشتند. زمانی که خداوند متعال خواست آدم ابوالبشر را در زمین خلیفه ی خود قرار دهد ، به ملائک و از جمله حارث که در بین آنها بود ، امر نمود که به عنوان بزرگداشت ، به آدم (ع) سجده کنند ؛ ملائک و حارث چون برتری خاصّی در آدم نمی دیدند بر این امر الهی اعتراض نموده عیوب آدم و مزایای خود بر شمردند ؛ امّا خدا با ترتیب دادن برنامه ای ، عظمت و برتری آدم را به آنان نمودار ساخت. در این هنگام ملائک به قصور خود اعتراف نموده و سجده کردند ، ولی حارث در مقابل خدا به عناد پرداخته و راه عصیان در پیش گرفت و خدا نیز او را از درگاه خود رانده و نامید ساخت ؛ و او قسم خورد که نسل آدم را به گمراهی بکشاند. از این به بعد بود که او را ابلیس و شیطان نامیدند ؛ چرا که ابلیس یعنی ناامید از رحمت الهی و شیطان یعنی شَرور و مضرّ. خداوند متعال این واقعه را در آیات متعدّدی چنین بیان داشته است:
« (به خاطر بياور) هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در روى زمين ، نماينده‏اى قرار خواهم داد.» فرشتگان گفتند: «پروردگارا ! آيا كسى را در آن قرار مى‏دهى كه فساد و خونريزى كند؟! » در حالی که ما تسبيح و حمد تو را بجا مى‏آوريم، و تو را تقديس مى‏كنيم.» پروردگار فرمود: « من چیزی مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد.» ـ خدا علم اسماء را همگى به آدم آموخت ؛ سپس آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست مى‏گوييد، اسامى اينها را به من خبر دهيد!» فرشتگان عرض كردند: «منزهى تو! ما چيزى جز آنچه به ما تعليم داده‏اى، نمى‏دانيم؛ تو دانا و حكيمى.» فرمود: «اى آدم! آنان را از اسامى اين موجودات آگاه كن!» هنگامى كه آنان را آگاه كرد، خداوند فرمود: «آيا به شما نگفتم كه من، غيب آسمانها و زمين را می دانم؟! و نيز می دانم آنچه را شما آشكار می كنيد، و آنچه را پنهان می داشتيد» . و (ياد كن) هنگامى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم سجده و خضوع كنيد!» همگى سجده كردند؛ جز ابليس كه سر باز زد ، و تكبر ورزيد ، که از كافران بود (کفر درونی داشت). » (بقره:30 ـ 34)
« خدا گفت: «اى ابليس! چه چيز مانع تو شد كه بر مخلوقى كه با دست خود او را آفريدم سجده كنى؟! آيا تكبّر كردى يا از برترينها بودى؟! » گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده‏اى و او را از گل.» خدا فرمود: «از آن [مقام که در بین ملائک داری] خارج شو، كه تو رانده ی درگاه منى! و مسلّماً لعنت من بر تو خواهد بود تا روز قيامت. گفت: «پروردگارا! مرا تا روزى كه انسانها برانگيخته مى‏شوند مهلت ده!» فرمود: «تو از مهلت داده‏شدگانى ، تا روز و زمان معيّن.» گفت: «به عزّتت سوگند، همه ی آنان را گمراه خواهم كرد، مگر بندگان خالص تو ، از ميان آنها را. » فرمود: «به حق سوگند، و حق مى‏گويم ، كه جهنّم را از تو و هر كدام از آنان كه از تو پيروى كنند، پر خواهم كرد.» » (سوه ص: 73 ـ 85)
از این آیات به وضوح پیداست که خدا شیطان را برای وسوسه ی بنی آدم نیافریده بود ؛ بلکه او نیز مثل بقیّه ی جنّها و تک تک انسانها موجودی است مختار و مکلّف ، که به اختیار خود بر خدا عصیان نمود و به گمان باطل خود ، برای انتقام کشی از خدا و حضرت آدم ، تصمیم گرفت که راه شیطنت را در پیش بگیرد. خداوند متعال نیز از این تصمیم شیطان استفاده کرد تا بنی آدم را بوسیله ی او مورد امتحان قرار داده در سایه ی این امتحان ، استعدادهای متعالی آنها را شکوفا سازد ؛ همانگونه که یک مربّی خوب با درگیر نمودن ورزشکاران تحت تعلیمش با رقبای قوی ، سعی می کند استعدادهای نهفته ی آنها را شکوفا سازد.
2ـ مطلب دیگر در این باره اینکه ، ابلیس در امر گمراه نمودن انسانها تنها نیست بلکه گروه زیادی از جنّها و تعداد قابل توجّهی از انسانها نیز دانسته یا ندانسته با او همکاری می کنند. لذا در سوره الناس می خوانیم: « به نام الله گسترده مهر مهر گستر. بگو: پناه مى‏برم به پروردگار مردم، (1) به مالك و حاكم مردم، (2) به معبود مردم، (3) از شرّ وسوسه‏گر پنهانكار، (4) كه در درون سينه انسانها وسوسه مى‏كند، (5) خواه از جنّ باشد يا از انسان! (6) »
از همین مطلب نیز روشن می شود که خدا افراد جنّ و انس را شیطان خلق نمی کند بلکه خود آنها هستند که با سوء اختیار خود ، گمراه شده و راه شیطنت در پیش گرفته دیگران را هم به گمراهی می کشانند.

پرسمان دانشجویی