مراحل شش گانه خلقت | کتابخانه مجازی الفبا

مقصود از مراحل شش گانه خلقت چيست؟

خداوند متعال می فرماید: « وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ ــــــ ما آسمانها و زمين و آنچه را در ميان آنهاست در شش روز آفريديم، و هيچ گونه رنج و سختى به ما نرسيد.» ( ق:38 )
ایضاً می فرماید: « قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذي خَلَقَ الْأَرْضَ في‏ يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمينَ (9) وَ جَعَلَ فيها رَواسِيَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَكَ فيها وَ قَدَّرَ فيها أَقْواتَها في‏ أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلينَ (10) ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعينَ (11) فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ في‏ يَوْمَيْنِ وَ أَوْحى‏ في‏ كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابيحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقْديرُ الْعَزيزِ الْعَليم‏ ـــــــــ بگو: آيا شما واقعا به آن كسى كه زمين را در دو روز آفريد، كافر مى‏شويد و براى او همتايانى قرار مى‏دهيد؟ او پروردگار جهانيان است. و در زمين كوه‏هاى ريشه‏دارى بر روى آن قرار داد و در آن خير و بركت نهاد و رزق و روزى آن را در چهار روز درست به اندازه‏ى نياز تقاضا كنندگان تقدير نمود.سپس به آسمان پرداخت در حالى در حالی که دودى بود. پس به آن و به زمين گفت: با ميل يا اکراه بياييد. گفتند: فرمانبردارانه آمديم. پس آنها را در دو روز به صورت هفت آسمان كرد و در هر آسمانى كار [مربوط به‏] آن را وحى كرد، و آسمان دنیا را به چراغ‏ها آذين كرديم و حفاظت [نموديم‏]. اين تدبير آن نيرومند داناست.» (فصلت)
1ـ کلمه ی یوم در فرهنگ عرب و در قرآن کریم اوّلاً به عنوان ظرف ظهور است ؛ و یکی از ظروف ظهور ، زمان می باشد ؛ چرا که اشیاء مادّی در ظرف زمان تحقّق یافته و به ظهور می رسند ؛ لذا این کلمه به عنوان ظرف زمان نیز استعمال می شود . ثانیاً لفظ یوم برای مقدار زمان خاصّی وضع نشده بلکه به پاره ای از زمان اطلاق می شود ؛ که آن پاره ی زمان ممکن است یک روز زمینی باشد یا قرنها و هزاره ها طول بکشد. این کلمه ، در قرآن کریم ، بارها در مورد قرون متمادی استعمال شده است. خداوند متعال می فرماید: « وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاس‏ » و نیز فرماید: « فَهَلْ يَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِم‏» ؛ در هر دوی این آیات شریفه کلمه یوم به معنی یک دور زمانی و پاره ای از زمان به کار رفته نه به معنی یک شبانه روز متعارف.
لذا در آیات فوق مراد از شش روز و دو روز و چهار روز ، پاره هایی از زمان می باشد نه روزهای متعارف ما انسانها که عبارت است از یک دور گردش زمین به دور خود ؛ چرا که اساساً قبل از خلقت زمین یوم به این معنا وجود نداشت.
2ـ از این آیات شریفه استفاده می شود که خلقت آسمانها در دو روز و خلقت زمین نیز در دو روز بوده است ؛ که جمعاً می شود چهار روز. لذا خلقت ما بینهما (آنچه بین زمین و آسمان بوده ) نیز قائدتاً در دو روزه بوده است. امّا تقدیر ارزاق ، که چهار روز بوده ، منافاتی با در شش روز بودن خلقت زمین و آسمان و ما بینهما ندارد ؛ چرا که شش روز ، مربوط به خلقت زمین و آسمان و موجودات بین آن است و تقدیر روزی غیر از خلقت می باشد. بنا بر این ، مساله تقدیر روزی ها در چهار روز ، بحثی جدا از خلقت آسمانها و زمین می باشد. نظر علّامه طباطبایی این است که مراد از این چهار روز ، همان چهار دوره ی زمانی متناوبی است که اصطلاحاً فصول چهارگانه نامیده می شود ؛ چون مهمترین علّت مناسب شدن زمین برای پیدایش حیات ، تغییر زاویه ی محور قطبی آن نسبت به مدار زمین است که فصول چهارگانه نیز معلول همین تغییر می باشد. لذا اگر آن حرکت زاویه ای و بع تبع آن فصول چهارگانه نبودند هیچ گیاه و حیوانی نیز در زمین به وجود نمی آمد.
3ـ با توجّه به روایات اهل بیت (ع) استفاده می شود که زمین در بدو پیدایش خود حالت روان و پر تلاطم داشته و از آن پس حالت جامد به خود گرفته است. نظریّات علمی جدید نیز به همین نتیجه رسیده اند که زمین قبل از این حالت مذاب داشته است. لذا احتمالاً مراد از دو مرحله ی پیدایش زمین همین دو مرحله می باشد. در قسمتی از یک روایت آمده است : « ... فَلَمَّا بَلَغَ الْوَقْتُ الَّذِي أَرَادَ قَالَ لِلزَّبَدِ اجْمُدْ فَجَمَدَ فَقَالَ لِلْمَوْجِ اجْمُدْ فَجَمَدَ فَجَعَلَ الزَّبَدَ أَرْضاً وَ جَعَلَ الْمَوْجَ جِبِالًا رَوَاسِيَ لِلْأَرْضِ ــــ پس چون زمانی که خدا اراده کرده بود فرار رسید خداوند متعال به کف (کفی که روی زمین روان بود) فرمان داد که جامد شو! پس جامد گردید. پس به موج (روی زمین روان بوده ) فرمود: جامد شو! پس جامد شد. پس کف را زمین و موج را کوه استوار برای زمین قرار داد.» (بحارالأنوار ، ج54 ، ص71)
آنگاه خداوند متعال به آسمان پرداخت در حالی که به شکل دود بود. ظاهراً منظور از این آسمان همان چیزی است که امروزه جوّ شده است که در آن هنگام به شکل دود بوده است. این حقیقت از روایات نیز استفاده می شود که موادّ آسمان یا بخشی از موادّ آن از همان دودها و بخارات متصاعد شده از زمین پدید آمده است. به تصریح آیات و روایات خداوند متعال این مادّه ی دود مانند را فرمان داد تا به صورت طبقه طبقه در آمده هفت طبقه را تشکیل دهد که ظاهراً این طبقه طبقه شدن در دو مرحله رخ داده است. شاید هم مراد از دو دوره ، مرحله دود بودن و دوره ی طبقه طبقه شدن باشد. امروزه نیز در برخی تقسیمات جوّی ، آسمان را هفت طبقه می شمارند.
ذیل آیه ی « كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما ــــ آسمان و زمین بسته بودند پس آنها را گشودیم » نیز فرموده اند: « كَانَتِ السَّمَاءُ وَاحِدَةً فَفَتَقَ مِنْهَا سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ كَانَتِ الْأَرْضُ وَاحِدَةً فَفَتَقَ مِنْهَا سَبْعَ أَرَضِين ــــــ آسمان یکپارچه بود پس از آن هفت آسمان گشود و زمین یکپارچه بود که از آن هفت زمین گشود.» ( بحار الأنوار ، ج‏55 ، 105) که مراد از هفت زمین یا طبقات و لایه های زمین است یا قارّه های هفتگانه زمین که قدما آنها را هفت اقلیم می گفتند ؛ چرا که قارّه ها نیز زمانی به هم چسبیده بوده اند.
امّا دو دوره ی باقی مانده مربوط می شوند به خلقت موجودات ما بین زمین و آسمان که عبارت باشند از ملائک هر طبقه ی آسمان و گیاهان و حیوانات و جنّها و انسانها ؛ که احتمالاً خلقت ملائک ساکن طبقات آسمان یک مرحله و خلقت دیگر موجودات ، مرحله ی دیگر لحاظ شده است ؛ و الله اعلم.
4ـ روایات ناظر به این بحث بسیار زیاد ولی از حیث محتوا بسیار دیر فهم می باشند. چرا که اوّلاً در این روایات حکم ظاهر و باطن زمین و آسمان درهم بیان شده و جدا ساختن اینها کار آسانی نیست. ثانیاً به نظر می رسد که روات حدیث به خاطر دشواری این مطلب نتوانسته اند حقیقت کلام امام را آنگونه که باید به منتقل نمایند ؛ لذا بین اینگونه روایات تفاوتهایی به چشم می خورد. لذا برای فهم کلّ حقیقت ، باید تمام این روایات در کنار هم قرار گرفته و با هم مورد ملاحظه قرار گیرند که این کار نیز بسیار وقت گیر خواهد بود.

پرسمان دانشجویی